Салт айтысының екі түрі бар: қыз бен жігіт айтысы және ақындар айтысы

а) Қыз бен жігіт айтысы – көбіне той-думанда, мерекелік жиында айтылады. Той-думанның бір бөлімі болып кіруі оның салт өлең екендігін айқындайды. Басты ерекшелігі – айтысқа түскен қыз бен жігіт арасында әзіл-қалжың, сондай-ақ әлеуметтік жағдайлар көбірек баяндалады. Мысалы, «Омарқұл–Тәбия», «Біржан–Сара», «Жамбыл–Салиха», «Кенен–Ләтипа», «Сүйінбай–Күнбала» т.б.

ә) Ақындар айтысы – айтыс жанрының кейінгі даму кезеңінің жемісі. Айтыстың негізгі арқауы – ру мәселесі. Дәстүр бойынша әр ақын өз руының басшыларын мақтап немесе ел-жұртқа жасаған зорлық-зомбылықтарын әшкерелеп, бір-бірімен айтысады. Ақындар айтысының өзіндік ерекшеліктері:

• 
  өлеңді табан астынан шығарады;
  
• 
  тақырыбы белгісіз;
  
• 
  тосын сұрауларға тап болады;
  
• 
  екі ақында бір-бірін сүріндіру үшін өмір құбылыстарын жұмбақ етіп те айтады;
  
• 
  ақынның ел-елдің шежіресін, тарихын, этнографиялық ерекшеліктерін білуі керек;
  
• 
  ақындар домбыра не сырнайдың сүймелдеуімен әндетіп айтады;
  
• 
  айтысқа үлкен де, кіші де, еркек те, әйел де қатынаса береді.
  
• 
  Ауыз әдебиетінің басқа жанрларына қарағанда, айтыстың ерекшелігі – оған көптеген әйел ақындар қатынасқан. Қазақ ақындар айтысында талантымен танылып, бүкіл елге аты жайылған әйгілі ақындар: Сара мен Ырысжан, Ақбала мен Күнбала, Тоғжан мен Тәбия.
  
• 
  ақындар айтыстың бас кезінде асқақ әуенге басады, өздерінің мойны озық сөз жүйрігі екенін таныта, қарсылас ақынын тұқырта, кеміте, үркіте сөйлейді. Әсет пен Ырысжан айтысында Ырысжан:
  

Майданда озса жүйрікке есептелік.

Орта жүз түгел білген Ырысжанмын

Үш кессе қауқарым бар кесірткелік, –

деп, Әсетті ықтыра сөз тастайды, ал Әсет оған:

Айыр көмей, жез таңдай, қаусырма жақ,

деп, асқақ жауап қатады.

7) Осы күнгі айтыста сөзге, ойға жүйрік ақындар жаңа заманға лайықталған жыр жолдарымен, ерекше сөз саптаулармен, тосын теңеулермен, жарасымды әзіл-қалжыңдармен айтысуда. Осы күнгі айтыскер-ақындар: М.Тазабеков, Б.Имашев, М.Қосынбаев т.б.