Әдептің сипаты мен мәНІ
жүктеу/скачать 139,5 Kb.
|
Мораль және мәдениетҚазірдің өзінде атап өтілгендей, адамгершілік – мәдениет аясында ұрпақтан ұрпаққа берілетін ережелер жиынтығы (не жақсы және не жаман). Барлық қоғамдық өмір осы ережелер бойынша құрылған, қоғамның барлық мүшелеріне жақсы таныс және олармен бөліседі. Мәдениет, демек, адамгершілік объективтіліктің үлкен дәрежесіне ие, себебі адамгершілік өзінің сипаты бойынша жеке артықшылықтар шеңберінде жоқ. Жеке адамдар адамгершілікті өздері жасай алмайды немесе адамгершілікті өзіндік мінез-құлық желісі деп атай алмайды. Мұндай моральдық индавидуализм саясаттағы анархизм сияқты күмәнді; Адам өзінің саяси және басқа да предикаттары мен наным-сенімдерін дербес қалыптастырады деген мәлімдемемен келісетіндер аз болар еді. Сол сияқты жеке корпорация өз бетінше кәсіби этиканы қалыптастыра алмайды. Мысалы, медициналық корпорация медициналық құпия немесе пациенттің операцияға міндетті келісімі сияқты жалпы қабылданған нәрселерді жоққа шығара отырып, этика кодексін жасай алмайды. Сол сияқты брокерлiк фирма мүдделер қақтығысын тек өзiнiң институционалдық артықшылықтары негiзiнде ғана шеше алмайды. Егер этика кодекстері стандартты немесе жалпыға ортақ қабылданған ережелерден ауытқыса, онда олар қате деп танылып, бас тартылуы тиіс. Сөйтіп, жаңа этикалық нормаларды жасау немесе ескілерін модификациялау берілген мәдениет ішіндегі адамгершілікті белгілі бір түсінумен шектеледі. Ережелер моральдық нормаларға айналуы мүмкін емес, себебі жеке адам солай жасағысы келеді. Жеке релятивизм адамгершілік нормаларды жеке жасау мүмкіндігін алдын ала болжайтындықтан, бұл теория концептуалды және іс жүзінде қате болып көрінеді. Қақтығыс жағдайында мәдени релятивизмнің өмір сүруіне күмән келтіруге болады. Екі тарап бизнестегі мүдделер қақтығысы сияқты салмақты және елеулі нәрсе туралы дауласып жатқанда, қандай да бір әділ және ақталған ымыраға келуге болады деп есептеледі. Адамдар қақтығыстың болуы проблема бойынша бірден-бір дұрыс көзқарасты анықтау критерийлерінің жоқтығын көрсетеді деген қорытындыға өте сирек келеді. Бір жақтың ұстанымы неғұрлым абсурд болса, соғұрлым басқалары кейбір идеялардың қате екеніне және қайта бағалауды қажет ететініне көз жеткізеді. Ал дұрыс этикалық көзқарас немесе қиындықтарды ақылға қонымды еңсеру жоқ деген қорытынды өте сирек кездеседі. Ол аз десеңіз, кез келген мәдениетпен өрнектелуі тиіс негізгі моральдық қағидаттардың жиынтығы бар сияқты. Мәдениет оның мүшелері осы қағидаттарды қабылдамайынша болмайды. Елестетіп көріңізші, қоныстанған аралға келіп, мына сұраққа жауап беруге тырысатын антрополог: аралда қанша тайпа бар? Бұл сұраққа жауап беру үшін антрополог аралдың бір бөлігінен шыққан адамдарды өлтіруге, зорлық-зомбылық жасауға және аралдың басқа бөлігіндегі адамдардан ұрлауға рұқсат етілгенін анықтауы қажет. Егер бұл мінез-құлыққа жол берілмесе, аралды біртұтас тайпа мекендейді деген қорытынды жасауға болады. Ұстануға жататын моральдық нормалардың белгілі бір стандартты жиынтығының бар екендігі туралы жоғарыда айтылған мәлімдемеде мәдениеттің осындай болуы көрсетіледі. Адамгершілік принциптерге көзқарас, оларды ұстану мәдениеттің бар-жоғын анықтайды. Осы қағидаттардың болуын не ақтайды? Моральдық релятивист мәдениетті айтады. Алайда мәдениет оның мүшелері осы қағидаттарды ұстанбағанша жоқ. Сөйтіп, бұл принциптердің негіздемесі басқа жерде жатыр деп санау орынды. Стандарттардың релятивизмі деп түсінілген мәдени релятивизм догматикалық тұрғыдан қолайлы болмаса да, мәдениеттер мен жеке адамдар арасындағы моральдық айырмашылықтар жиі кездеседі. Моральдық философия ақылға қонымды пікірталастармен айналысуға және моральдық қақтығыстарды шешуге арналған, бірақ моральдық айырмашылықтарды азайту үшін қандай әдістерді қолдану керек? Кез келген плюралистік мәдениетте құндылықтар қақтығысын қамтитын дилеммалар кездеседі. Ал кейбір айырмашылықтар елеулі болып көрінгенімен, оларды шешудің, немесе ең болмағанда оларды жеңілдетудің кейбір жолдары бар. Көптеген моральдық айырмашылықтар даулы мәселе бойынша қосымша фактологиялық ақпарат алу арқылы (кем дегенде ішінара) реттелуі мүмкін. Кейде моральдық даулар ғылыми немесе фактологиялық ақпараттың жетіспеушілігінен емес, моральдық принциптердегі немесе оларды қолданудағы айырмашылықтар салдарынан ғана туындайды деп пайымдауға болады. Бұл мәлімдеме қате, себебі адамгершілік тұрғысынан не істеу керектігі немесе жасалмауы тиіс екендігі туралы моральдық даулар немесе даулар көбінесе адамгершілікке қатысы жоқ. Мысалы, жұмыс орнындағы жазатайым оқиғалар мен аурулардың алдын алу үшін салық түсімдерін бөлу туралы даулар көбінесе өте нақты нәрселерге дейін қайнап кетеді. Қандай шаралар — маскаларды қолдану немесе улы химиялық заттарды азайту— өлім мен аурудың алдын алуға жақсы көмектесе алады? Диеталық сода суында қантты алмастырғышты қолдану, жұмыс орнында зиянды заттардың болуы, судың фторлануы, сондай-ақ медициналық мақсатта вакциналарды шығару, тарату және жарнамалау жөнiндегi талас құндылықпен де, дәлелдемелермен де байланысты. Қарсы жақтар қолданған дәлелдер пікірталасты еркіндік немесе әділеттілік туралы моральдық пікірталасқа айналдыруы мүмкін, бірақ олар, мысалы, өнімнің тиімділігі туралы нақты келіспеушіліктерге де негізделуі мүмкін. Осылайша, нақты ақпарат, кейбір жағдайларда дауды түпкілікті шешуге аз әсер ете отырып, басқа жағдайларда жанжалды шешудің шешуші факторы болып табылады. Даулар, егер соғысушы тараптар белгiлi бiр ұғымдар мен анықтамаларды түсiну және пайдалану тәртiбi туралы келiсiмге келсе, реттелуi мүмкiн. Егер ортақ негіз таппасаңыз, соғысушылар әр түрлі мағыналарды бір ұғымға қоя отырып, мүлде басқа нәрселер туралы сөз қозғайды. Сонымен қатар оларда көбінесе елеулі моральдық айырмашылық та болмайды. Белгілі бір өрнектерді дәйекті түрде қолдану қақтығысты шешуге кепілдік бермесе де, ең болмағанда маңызды мәселелерді талқылауға ықпал етеді. Практика барлық келіспеушіліктерді шешудің бірыңғай этикалық теориясын немесе әмбебап әдісін жасау мүмкін еместігін көрсетеді; ал мәдени дәстүрлердің сан алуандығы көбінесе дауларды реттеуге еңсерілмейтін тосқауыл қояды. жүктеу/скачать 139,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|