Бастауыш сыныпта оқушыларға  мөтінді  саналы түрде

Б астауы ш  сы ны пта өленді оқы ту
Көркем сөзді мәнерлеп, өлеңді мәнерлеп оқып, ж атқа 
айтудың, оқушылардың шығармашылық түйсігін қалып- 
тастыруда маңызы зор.
Өлең сөздің тыңдаушыларын өзіне баурайтын сазды, 
өуезді  өрнек-нақыш ы,  эмоңиялық  бояуы,  үні,  дыбыс 
әуені, мәні, табиғаты ауызекі естілгенде ғана ашылмақ. 
Осындай  сиқырлы  күшінен  де  болар,  үлы  Абай  "Өлең 
сөздің  патшасы,  сөз  сарасы"  деген.  Өлең сөздің  ңүды- 
ретті қасиетін бала бойына ерте бастан сіңіру, зердесіне 
ж еткізу -  оңу-тәрбие ісінде үлкен мәнге ие.
Ж аңсы өлең жақсы оқылмаса, оның өңі қашады, маз- 
мүны сүреңсіз,  өсерсіз шығады.
Өлең сөздің ырғаң, үйңас, бунаң, тармақ, шумақ кіді- 
рістері -  қара сөзбен жазылған шығармалардан даралап 
түратын белгісі. Осы ерекшеліктер өлеңді ауызша оқы- 
ғанда, ж атқа айтқанда арнайы ескертіледі.
Бастауы ш   сынып  оқуш ы лары на  берілген  өлеңдер 
алуан түрлі болып келеді. Кейбір өлеңдер белгілі бір оқи- 
ғаға  қүрылса,  ал  енді  бір  тобы автордың  көңіл-күйіне, 
асқаң ойының мағынасын білдіреді.
Өлеңдерді оқу тәртібін шамамен былайша көрсетуге 
болады:
1)  Өлең оқылмас бүрын оның мазмүнына қарай оқу- 
шымен әңгіме өткізіледі. Бүл өңгімеде өлең ішіндегі оқу- 
шылардың  үғымына  ауыр-ау деген  бейнелі  сөздер  мен 
сөз тіркестерінің  мағынасы түсіндіріледі.
2)  Өлеңді  ырғағына  келтіре,  мөнерлеп  алдымен  мү- 
ғалімнің өзі оқып  шығады.  Оқу барысында балалар кі- 
таптарын жауып, тыңдап отырады.
3)  Оңушылар  өлеңге  әуелі  іш терінен  көз  ж үгіртіп 
өтеді де, сонан кейін оны дүрыстап оқиды.
4)  Өлең мазмүны талданады. Кейбір көлемдірек өлең- 
дер бөлім-бөлімге бөлініп, ал қысқа өлеңдер түтас талда- 
нады.
5)  Өлеңді 2-ші рет ңорытындылау мақсатында оқуға 
дайындың  жүмысы  жүргізіледі.  Оқу  техникасы  (шап- 
шаң, жай) дауыс сазы, хормен оқу, жеке оңушыға оқыту, 
т.б. жүмыстар.
79

Дауыстап оңуға үйрету үшін қойылатын талаптардың 
бірі -  мөнерлеп оқу. Ол дауыс интонациясы арқылы дү- 
рыс оқу,  мөтіндегі негізгі ойды ж еткізу,  автордың көз- 
қарасын беру,  кейіпкерлердің көңіл-күйін  сезіну.  Сон- 
дықтан  әр  сөз,  сөйлем  дүрыс  оқылуы  керек.  Мөнерлеп 
оқуға дауыстың да қатысы бар. Оған дауыстың күш і мен
дауыстың қарқыны жатады.
Өлең  ш ум ақтары   бір-біріне  байланы ссы з  түрады. 
Мүндай өлеңдердің бір таңырыптан екінш і тақырыпқа 
тез  ауы сы п ,  тез  өзгеру  себептері  б ал ан ы ң   ж асты ң  
ерекш еліктері  мен  білім  деңгейіне  байланысты.  Екін- 
шіден,  баланы  қорш аған  ортаның  өр  алуан  ж аңалы қ- 
тарына байланысты  өзгереді.  Үшіншіден,  табиғат  бай- 
л ықтары мен он дағы түрлі қүбыл ыстардан, тез әсер алу- 
ына байланысты бір тақырыптан екінш і таңырыпңа тез 
ауыса береді. Төртіншіден, өзін қоршаған ортаның және 
табиғат сырларын білуге ынталанған бала тілі ж аңа шы- 
ға бастағанда-ақ шамадан тыс көп сүрақтар қояды. Ша- 
мамен айтқанда бала ата-анаға бір күнде ең кемі 250-300-ге 
дейін  сүрақтар  қояды.  Б ала  сөзі  сүраңтан  басталады. 
Баланың бір сүраңтан  екінш і сүраққа тез ауысып  оты- 
руы оның әр нәрсенің себеп-салдарын білуге тырысаты- 
нына байл анысты. Балаларға арналған өлең-тақпақтары 
да әр  алуан  болып  келеді.  Мүндай  өлеңдерде  түсінікті 
болуы үшін қайталаулар да жиі кездеседі. Қайталау, өлең 
айырмасы,  өлең  қүрылысы,  формасы,  көлемі,  өлшемі, 
варианттары,  портрет,  пейзаж,  гипербола,  кейіптеу се- 
кілді суреттеу тәсілдері балаларға арналған халың өлең- 
дерінде ерекше орын ал ады . Бүл өдебиеттік түсініктерді 
бастауыш сыныпта беру қажет.
Өлеңдердің  тәрб и елік  м әні
Б аланы   сәби  кезінен-аң  көркем  сөзге  қүш тар  етіп 
баулу  қаж ет,  өйткені  олар  сол  үйренгенімен  балабақ- 
шадан  мектепке  барады.  Онда  көркем  әдебиетке,  ана 
тіліне деген ынтасы арта түседі, туған өдебиетін сүйетін
болады. 
.  ■
  ■. г  
і
 ,  .: -
80

Көркем  әдебиет  — өмір  оқулы ғы .  Көркем  өдебиет 
арқылы бала қоршаған тірш ілік дүниесімен танысады, 
толассыз болып жататын өмір өзгерістерін пайымдайды, 
адамдардың іс-әрекетіне көзқарасы қалыптасады.  Сөй- 
тіп, көркем әдебиет — жас буынның сана-сезімін өсіріп, 
ақыл-есін дамытьш, оларды жоғары адамгершілікке төр- 
биелейтін өмір оқулығы, тәрбие қүралы болып игілікті 
міндет атқарады.
Адамгершілік қасиеттердің алғаш қы дағдыларын бө- 
бектер бойына сіңіруде көркем сөздің, өлеңдердің атқа- 
ратын қызметі ерекше.
Сүрақтар мен тапсырмалар:

жүктеу/скачать 14,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: