сындағы  қима қағазда  "шықылықтады"деген  сөз.  Үйректің

III  ТАРАУ 
ГРАММАТИКА ЖӘНЕ ТІЛ ДАМЫТУ
1 -тақырып. Бастауыш сыныпта ңазаң тілін
оқы туды ң  мәні
Бастауыш мектептерде тілді оқыту барысы мынадай
мөселелерді ңамтиды:
а) оңуға үйрету;
ә)  сөздік  қорын,  оқушылардың логикалық  жүйелі- 
лікті қамтитын байланысын саңтап сөйлеуін дамыту;
б)  фонетиканы,  сөз  қүрамын  және  грамматиканы 
(морфология, синтаксис) меңгерту;
в) графикалық,  пунктуаңиялық дағдыларды қалып- 
тастыру.
Оқыту ісі барысында қолданып жүрген негізгі өдістер 
төмен дегід ей:
1.  Мүғалім сөзі;
2.  Әңгіме өдісі (сүраң-жауап);
3.  Тілдік фактілерді талдау грамматикалық талдау;
4.  Ж аттығулар орындату;
5.  Көрнекті қүралдарды пайдалану (сызбалар, кесте- 
лер, суреттер, компьютер, т.б.);
6.  Кітаппен жүмыс істеткізу;
7.  Топ серуен;
8.  Тест өткізу.
Бастауы ш   сынып  оқуш ы лары на  грам м атикалы қ 
үғымдарды  меңгерту  үшін  түсіндіргенді  қайталап  ай- 
тып беруге баулу өдісі ойдағыдай нөтиже бермейді. Бүл 
өдіске  м аш ы қтанған  оқуш ы лар  көбінесе  граммати- 
калық үғымдарды жаттап, еске сақтауға бейім болады.
147

Ал жаттап алынған білім мен дағды көп уақыт өтпеи-ақ 
үмытылады.
Г рам м ати кал ы қ м атериалдарды  п ай далан у
Грамматикалық үғымдарды үмытпау үшін:
1.  Оқушылардың белсенді ойлау қызметін іске қосу, 
яғни проблемалық әдістерді пайдалану. Кез келген грам- 
матикалық үғымды меңгерту барысында оқушылардың 
психологиялық-физиологиялық қабылдау мүмкіндікте- 
ріне қарай проблемалық жағдай туғызу мүғалімнің ше- 
берлігіне байланысты. Әсіресе берілген грамматикалық 
үғымды  пысықтау  үш ін  орындалатын  жаттығуларды 
немесе топтамаларды қызықты әрі түрліше етіп пайда- 
лануға болады.
2.  Өтілген  грам м атикалы қ  үғы м ны ң  айқы н  ж әне 
көмескі белгілерін меңгерту. Мысалы, "Кім? Не?" сүрақ- 
тар ы н а  ж ау ап   беретін  сөздер  тақы ры бы н  өткенде, 
оқушылар  бүл  сүрақтарды  нақтылы  заттардың  немесе 
адамдардың атын білдіретін сөздерге дүрыс қолдануда, 
дерексіз  атаулар  кездескенде  ш атасты ры п  қалады . 
Мысалы: уақыт, жел, күн, дауыл, т.б.  "Немесе? Не істе- 
ді? Неғылды? Қайтті?" сүрақтарына жауап беретін сөз- 
дер"  тақырыбын  өткенде  нақтылы  қимыл  байқалатын 
сөздерге бүл сүрақтарды қоймайды. Сондықтан осындай 
дерексіз сөздердің белгілеріне арнайы тоқталып өту қа- 
жет.
3.  Ж аңа  меңгерген  грамматикалық үғымды  бүрын 
өтілген үғымдар жүйесімен байланыстырып отыру. Бүл 
әдісті берілген білімді жинақтап отыру әдісі деп те айтуға 
болады.  Мысалы,  "Сөз  таптарын"  оқып-үйрену  бары- 
сында  негізгі  есімдердің  (төмендегідей) сызбасын  оқу- 
шылардың естеріне салып қою керек.
4.  Ж аңа грамматикалық үғымды түсіндіру үшін оқу- 
шылардың бүрынғы білімдері мен дағдыларына сүйене 
отыру. Ж аңа тақырыпты меңгертудің бүл өдісі, оқушы- 
ларды ң   өткен  сабақтардағы   м ағлүм аттарды   үмыт- 
пауына, оны ж аңа үғыммен байланыстыра білуіне жағ- 
дай  туғызады.  Ж әне  ж аңа  тақырыпты  игеруді  жеңіл-
детеді.
148

5. 
Грамматикалық үғымдарды көрнекі қүралдар кө- 
мегіМен меңгерту. Бүл әдіс те мүгалімнің ерекше шебер- 
лігін  талап  етеді.  Тақырыптың  сипатына  байланысты 
көрнекі қүралдарды түрлендіріп пайдалану қажет. Көр- 
некі қүралдар қандай мақсатқа арналса да, айқын, әдемі, 
қолдануға ыңғайлы болғаны дүрыс.
Емле  ережесін  түсіндіру
Емле ережесін түсіндіруде мүмкіндігінше оқушылар- 
ды  мысалдарды  талдауға,  қорытынды  шығаруға еркін 
қатыстырып отыру  керек.  Ол үшін  мүғалім,  мысалдар 
мен  көрнекі  қүралдар  дайындап,  қорытынды  шығару 
үшін  оқушыларға  қоятын  сүрақтарды  өзірлеп  келуге
тиіс.
Бір грамматикалық қүрам төңірегіндегі сөздерді фо- 
нетикалық  және  графикалық  ерекш еліктеріне  қарай 
екшелуі  тиіс.  Мысалы:  тәуелдік  жалғауларына байла- 
нысты  алдымен жалғау  жалғанғанмен,  түбірдің өзгер- 
мейтіні  өтіледі,  содан  кейін  түбірдің соңындағы 

жүктеу/скачать 14,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: