қ,к,п  дыбыстарының  г,г,б

дастыра білу керек. Қате бойынша істелетін жүмыстар- 
дың түрлері:
1.  Қате жіберген сөзді көшіртіп, қате жазылган өріп- 
тің,  буынның астын сызғызу.
2.  Қате жіберген сөзді көшіртіп, сөзді дүрыс жазуға 
қатысы бар емле ережесін қайталату, ауызша айтқызу, 
оқулықтан қайталату.
3.  Қатені  түзетпей,  тек  астын  сызып  көрсетіп,  оны 
оқушылардың өзіне жөндету, емле ережесін айтқызу.
Қ азақ тілінен мектепте сабақ оқытудың аса жауапты 
кезеңі оқушыға жаттығу, тгілдау материалдарын таңдау- 
дан  басталады  деуге  болады.  Ж аттығу  материалдарын 
таңдауға мынадай талаптар қойылады:
Біріншіден: жаттығу материалдары мазмүнды болуға 
тиіс: материалдағы жеке дыбыстар, өріптер, буындар сөз 
ішінде, сөздер, сөз тіркесі сөйлем ішінде алып талдана- 
ды.  Осы  мақсатпен  алы нган  мысалдар  мен  мәтіндер 
ойдан  шығарылған  сөйлемнен  қүралмай,  мүмкін  бол- 
ғанш а, көркем әдебиеттен алынған сөз, сөз тіркесі, сөй- 
лем,  үзінділер  болуға тиіс.  Қалайда олар балаға дүрыс 
тәрбие беру нысанасын бағдарлауы керек.
Екінш іден,  әрбір  мысал,  үзінді,  әңгіме,  өлең,  сөз, 
сөйлем  тіл  (стиль) жағынан  мүлтіксіз,  өдеби  норманы 
үстауы  тиіс.  Сонда  олар  баланы  әдеби  тілдің  жүйесін 
меңгеруге, өз тілін дамытуға көмекші бола алады. Мүн- 
дағы басты талап -  балаға грамматикадан, орфография- 
дан білім беру кезінде оның тіл мөдениетін де арттыруға 
көзделуі  тиіс.
Үшіншіден, алынған жаттығу, тағы басқа материал- 
дар  қүрамынан  керекті  сөздер  мен дыбыстар,  өріптер, 
грамматикалық түлғалар ж иі кездесетін болсын.  Жат- 
тығу материалдарын талдауда негізгі көз тігетініміз осы 
талап түрғысынан болғанмен, алдыңғыларсыз мүның са- 
пасын дүрыс бағалауға болмайды.
Грамматикалық материалдармен оқушыларды таныс- 
тыру барысьгада балалар өрбір жаңа материалдың негізгі, 
басты ой түйінін үғына алатындай болуы керек. Ол үшін
150

алдынен тақырыпқа көңіл аударылады. Оқушылар әрбір 
тақырыптағы  тақырыпшалардың  мәнін,  тақырыпша- 
лардағы әрбір абзаңтың мәнін аңғарып, сол әрбір абзац- 
тағы айтылған мөселелердің неғізғі ойы тақырыпшаны, 
әр  тақырыпшалардың  барлығына ортақ  негізғі  ойдың 
тақырыпты қүраетырып түрғанын айыра алатындай бо- 
луы керек. Грамматикалық ережелердің көпшілігі оқу- 
лықтарда  анықтама ретінде  беріледі.  Оқушыларға осы 
сияқты анықтамалардың әрқайсысының қандай бөлік- 
терден түратынын көрсеткен жөн:
1.  Әрбір анықтаманың міндетті түрде термині болады.
2.  Әрбір анықтамада сол үғымның өзіне тән басты бел- 
гісі көрсетіледі. Бүл басты негізгі белгі арқылы ол үғым 
басқа үғымдардан ерекшеленеді.
3.  Кей анықтамаларда түсіндірілетін үғымның қан- 
дай топқа жататыны көрсетіледі.
4.  Анықтамаларда әрбір категорияның негізгі мағы- 
наларынан басқа формалық белгілері де көрсетіледі.
Формалық белгілерді жинақтап,  топтап сол катего- 
рияның басқалардан семантикалық, морфологиялық жө- 
не  синтаксистік  ерекш еліктерін  көрсету  үшін  пайда- 
лану керек.
Әрбір  анықтаманы оқушылар саналы  меңгеру үшін 
мүғалім:
1.  Оқушының грамматика оқулықтарынан ғана мы- 
сал келтіріп қоюымен қанағаттанбай, өз ойынан немесе 
"Ана  тілінен”,  оқыған  кітаптарынан  ойланып  мысал 
айтуын талап етеді.
2.  Анықтама өтілгеннен кейін дайын мөтін береді де, 
соның ішінен  анықтама бойынша қажетті сөзді немесе 
сөз  тіркестерін  тапқызады,  кейде өздері  ойлап  тапқан 
мысалдарды талдатқызу арқылы пікірлерін дөлелдеуді
талап етуге де болады.
3.  Анықтама бойынша берілген үғымның негізгі бел- 
гілерін санап беруді үсынады.
4.  А нықтамалар  мен  ережелерді  дөл,  аны қ,  толық 
айтуға үйретеді.
151

Сүрақтар мен тапсырмалар:
1.  Грамматика мен  жазуға үйрету өдістемесі қандай ғы- 
лымдармен байланысты.
2.  Бастауыш сыныптарда грамматиканы оқытуға  қандай 
талаптар  қойылады?
3.  Бастауыш сыныптарда грамматиканы оқытуға  қойы- 
латын талаптарды қалай іске асыруға болады?
4.  Грамматика мен жазу сабақтарында берілген ережелер 
мен үғымдарды  оқушылардың қаншалықты  түсінгендігіне 
бақылау жүргізіңдер.
5.  Оқулықтарда грамматикалық ережелер қалай берілген? 
Бүл сүраққа жауап беру үшін 1-4 сыныптарға арналған "Ңа- 
зақ тілі" оқулығындағы ережелермен танысыңдар.
6.  Грамматикалық материалдар қалай пайдаланылады?
7.  Бір сөз табының анықтамасын мысалға келтіріп,  қан- 
дай бөліктерден түратынына талдау жаса.
8.  Бір категория бойынша қандай түсінік берер едің, мы- 
салмен дәлелдеп айтып бер.
9.  Оқушылар  материалды саналы  түсінуі үшін  мүғалім 
қандай талаптар қояды?
2-тақы ры п.  Б астауы ш   сы ны птағы  ж атты ғу
ж ұ м ы стар ы

жүктеу/скачать 14,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: