Әдістемесі тұрдалиева Г. Ж. Тұрдалиева бастауыш

кесте
Шешендіктану негіздеріне оқытудың әдістері мен амалдары____________
Сөйлеу 
I  Сөйлеу 
Шаршы топ
Н егізгілері 
мәдениетін 
техникасы, 
алдьшда
қалыптастыру 
жұмыс әдістері 
сөйлеу 
әдішері мен 
мен амалдары 
дағдыларын
амаіщары 
қалыптастыру
\  
әдістері мен
_________________ ___________________ I___ _____________ амалдары
Коммуникатив- 
1. Сөздікпен 
I  1. Тыныс алу 
1. Өзіндік 
тік 
жүмыс жасауға 
және сөйлеу 
тұсаукесер
мүмкіндіктерді 
үйрету 
(тілдік 
рәсімі.
даму өдістері мен 
(лексикология, 
тренинг) 
амалдары 
орфоэпия,
стилистика
бойынша
__________________ жаттығулар)______ [_______________ __________ .
1. М әпнге 
2. Мәтшді 
2. Жаттығу 
2. Баяндама 
логикалық- 
редакциялау
композициялық
т а д д а у ж а с а у ._____________________ ____________________________
2. Оқылған 
3. Тірек сөздер 
I  3. Өлең мен 
3. Бейнетас- 
мәтінді 
арқылы мәтін 
прозалық 
паға жаза 
магнитафонға 
күрастыру. 
мәтіндерді 
отырып, 
жазу арқылы 
мәнерлеп оқу. 
таңдалған 
әңгімелеу 
тақырып 
(акпарапы  
бойыншасөз.
трансформа-
циялау)_____________________________ I____________
3. Тірек сөздер 
4. Тапсырылған 
I  4. Бейнетас- 
аркылы мәтін 
тақырып бойынша 
паға жазылған 
қүрастыру. 
сөз, баяндама 
сөзге өзіндік
жазбаша
_________________ __________________ ________________  талдау._______
5. Коммуника- 
5. Басқы түсы 
I  5. Басқы түсы
тивпк ойын 
тапсырылған 
тапсырылған
тақырып бойынша 
тақырып
суырып салма сөз 
бойынша
(импровизация) 
I 
әзірленген сөз.
6. Тапсырыл- 
ған тақырып 
бойынша 
суырып салма
I 
сөз.
7. Сөйлем мен
сөзге ауызша
___________________________________ _____  
талдау жасау.
Көмекші
1. Анкета 
лау
2. Жаз- 
баша 
сүрау 
салу
3.Тесті 
леу
127

1-4  сыныптар аралығындағы билер мен  ш еш ендік
сөздер туралы тақырыптар
1 -сынып 
«Үш би» Н.Оразалин  171-172 -бет 
«Досболдың тапқырлыгы» 230-бет
2-сынып
«Кедейлік неден?». 
41 -бет
«Жаксы жігіт белгісі». 
42-бет 
«Қазыбектің Төле бимен кездесуі»
43-бет
«Ана арқасы мамықтай». 42-бет 
«Не қымбат?». 
44-бет
«Әйтеке бидің айтқаны». 45-бет 
«Жігіттің жақсылығы».  45-бет
3-сынып
1.  «Төле бидің төрелігі». 
285-бет
2.«Қазыбектің шешендік сөздерінің 
бірі». 
286-бет
3.«Бала Әйтекенің билігі». 
288-бет
4-сыньш
1. «Қарлығаш әулие» С.Негимов. 4-бет
2. «Төле бидің жауабы».
3. << Төле би шешендігі».
4.  Қазыбек бидің елші.-гігі».
5. Әйтеке бидің сыншылдығы».
6. Әйтеке бидің шешендігі.
7. «Бекболат би мен Абылай ханның
түйісуі» А.Байтүрсынов. 
70-бет
Тапсырмалар
1. «Менің атым-Бөлтірік». 
229-бет
2. «Досболдың тапқырлығы». 230-бет
3. «Не тетті?». 
___________ 68-бет
«Бапа Жиренше». 
35-бет
хан»
1.« Абылай
Көпейүлы.
2. «Әнет баба» әңгімелері.
Мәшһүр 
Жүсіп
282-бет 
289-бет
5-бет
6-бет
7-бет 
9-бет 
9-бет
«Сырым батыр». 
10-бет 
«Асаи кайғынын Жерүйықты іздеуі»
12-бет
«Достық туралы». 
67-бет
1-сынып
1-тапсырма: “Үш  би” өлеңін  жатқа  айту.
171-бет
2-тапсырма:  172-беттегі  макалды  жаттау;
3- тапсырма:” Үш би” туралы айтылған 
мәтінді  дәптерге  көшіріп  жазу,  түсінгенін
172-бет
4-тапсырма: “Не  тәтгі ?” мәтінінен  екінші 
баланын  сөзін  жатта. 
68-бет
5- тапсырма: Досбол  шешеннің  Бала  биге 
берген  жауабын  тауып  окыңдар.  230-бет
2-сынып
1-тапсырма: “Кедейлік  неден?” деген 
мөтіндегі  Төле  бидін  сөздерін  есіңде 
сақта. 
14-бет
2-тапсырма:”Ана  арқасы  мақтадай” 
мәтінінен  Төле  бидін  сөздерін  тауып, 
дәптерге  жаз. 
43-бет
3-тапсырма:Әйтеке  бидің  айтқан  сөзін 
дәптеріне  жазып  ал. Қалай  түсінгеніңді 
әнгімеле. 
45-бет
4-тапсырма: “Не  қымбат?” өлеңіндегі 
“Алтын  үяң -  Отан” дегенді  қалай 
түсінесің? 
44-бет
Тестілер
Қазақтьщ 
А) Жиренше,  Досбол, Сырым 
Ә) Әйтеке, Твле, Қазыбек  би 
Б) Бала  би, Бөлтірік 
Мынау  кімнің  сөзі? 
'Айтыспағың  болса  егер, 
Кетемін  сөзбен  өлтіріп”
А) Досбол 
Ә) Бала би 
Б) Белтірік
Төмендегі  мәтін  шығарманың  қай  түріне 
жатады?
“Баз  бала  әкесінен  өтіп  туады,
Баз  бала  әкесіне  жетіп  туады,
Базбала  кері  кетіп  туады”.
А) мақал 
Ә)өлең
Б) шешендік  сөз 
“Бала  Жиренше” мәтініндегі  жүмбақтап 
айткан  сөз  кімдікі?
A) Әз Жәнібек
Ә) Ханның  касындағылары
Б) Жиренше
B) Қонактар
128

3-сыньш
1-тапсырма: ‘Төле  бидің  төрелігі” 
мәтініндегі  үлкен  бидің  Төле  бнге  берген 
батасын  оқып, мәнісін  түсіндір. 286-бет
2-тапсырма: Әйтеке  би  туралы мөлімет 
жазып  келу.
3-тапсырма: Қазыбек  Әнет  бабаның 
айткан  сөзін  қалай  шешті? Дөптерге  түсір.
'  
290-бет
4-талсырма:  ”Бір  бала  атагд  жете  туады, 
бір  бала  атадан  өте  туады”  деген 
Қазыбектің  өлең  жолдарына 
286-287
беттердегі  мәтін  бойынша  жауап  бер._____
4-сынып
1-тапсырма: Төле  бн, Қазыбек  би, Бала  би, 
Бөлтірік  билер  туралы  мәлімет  бер
2-тапсырма:Төле  бидін  Қазыбек  биге 
берген  батасын  жаттап  ал.
3-тапсырма: Қазыбек  бидін  жоңғар 
ханына  елшілікке  баруы  гуралы  мәлімет 
бер.
4-тапсырма:”Асан  кайғынын  Жер-үйықты 
іздеуі”  мәтініндегі  шешендік  сөздерді 
теріп, көшір. 
12- бет
1) “Ақ  маңдайлы  арысым,
Талабың  алдан  өтелсін” -  деген  бата 
кімдікі?
А)Төле  бидікі 
Ә)Үлкен  бидікі 
Б) Әнет  бабанікі
2) “Атаға  жете  туады “ сөйлеміндегі 
“жете” сөзін  қай  тіркеспен  өзгертсең, 
карама-карсы  мөнді  сөйлем  шығады? С 
тіркесін  тауып, сөйлемді  толык  жаз.
-  Акты  ак  деп  бағалар,
О, игі  жақсы  ағалар.
Өзегі  талса, ел  біткен,
Өзен  бойын  жағапар, - қай  бидін  сөзі? 
А) Әйтеке  би 
Ә) Төле  би 
Б) Қазыбек  би 
“Су  атасы -  бұлақ,
Сөз  атасы  - күлақ,
“Жол  атасы -  түяқ” — кімнің  сөзі?
А)  Бекболат  би 
Ә) Сырым  батыр 
Б) Әйтеке  би 
Ш Қазыбек  би
Әйтеке  би  ел  басқару  мен  әскери  өнерді
кімнен  үйренген?
А) Сырым  батырдан 
Ә)Елден
Б) Үлы  әкесі  Ақшаханнан 
Бекболат  би  қай  бидің  баласы?
A) Әйтеке  би 
Ә) Қазыбек би 
Б) Бала  би
B)Төле  би
Көркем  ш ы ғарм алардағы   шешендік  сөздер 
Аңыз - әңгімелер.
3-сынып.
"Білгеннщ тілін алмасаң, білместігің көрінер".  200-бет. 
'Жаңсыдан  жаман  тумайды”.  281-бет.
"Ж аңсы өкеден туған  үл,
Қанша  жаман  десең  де,
Тартпай  қалмас  негізге".  183-бет.
"Сырмінез  атың болмаса, сыры ашылмаған  бесті ат 
мін".
1-4-сынып: Алдаркөсе, Қожанасыр, Асан  қайғы аңыз 
өңгімелеріндегі нақыл сөздер.
9-11
129

Ертегілер.
2-сынып. Еңбекпен  ел  көгерер.  123-бет.
3-сыньш." Ажалдан құтңарған асыл сөз" мәтіні. 216-бет.
4-сынып.  "Өнеге"  ертегісі.  58-бет.
Не істесең де, ойлап істе,
Ойламай іс ңылсаң, қор боларсың.
Тәрбие  сағатының тақырыбы: " Ел бірлігін сақтаған 
бабаларым"
М ақсаты:  а)  Оқушыларга  қазақты ң  шешен  де  тап- 
қыр, ақылгөй аталарымыз  туралы  мағлүмат  беру.
ә) Оқушыларға билердің ел  аузында  айтылған өсиет 
әңгімелері  туралы  өңгімелеу.
б) 
О қуш ыларға  отанш ылдық  төрбие  бере  отырып, 
олардың ой-өрісін дамыту.
I  Кіріспе: Баяндама  оқу
"Үш кемеңгер дүлдүлім, сақтаған ел бірлігін"
II  Негізгі бөлім:
1-оқушы:
Ойдың  қозғап  жасынын,
Қайта  туған  ғасырым.
Төле  би  мен  Қазыбек,
Әйтеке  би  асылым.
2-оқушы:
Айбын  болган  еліме,
Айдын  болған  көліме.
Айналайын  үш  биім,
Пана  болған  жеріме.
3-оқушы:
Елдік  туын  үстаған,
Ел  намысын  үштаған.
Қалың  қазақ  пір  түтар 
Қасиетті  үш  бабам.
4-оңушы:
Ж аңбыр  жаумаса  жер  жетім,
Басшысы  болмаса  ел  жетім,
130

Үқласа  айтқан  сөз  жетім,
Атың  жақсы  болса,
Ер  ж ігіттің  пырағы.
Балаң  жаңсы  болса,
Ж ан  мен  төннің  шырағы.
5-оқушы: 
'
Атадан  жақсы  ұл  туса  игі,
Елінің  туы  болады.
Атадан  жаман  ұл  туса,
Көшінің  соңы  болады.
6-оңушы:
Сөз  атасы-бірлік, анасы-шындық
7-оңушы:
Тату  болса,  агайын  жаңын.
Аңылшы  болса,  апайың  жақын.
Бауырмал  болса,  інің  жақын.
Инабатты  болса  келінің  жақын.
8-оқушы:
Алтын үя -  Отан  қымбат,
Қүт-береке -  атаң  қымбат,
Кіндік  кескен  жерің  қымбат,
Туып  өскен  елің  қымбат.
9-оқушы:
Арадан  ш ыққан  жау  қиын,
Таусылмайтын  дау  ңиын.
Ш анышқылаган  сөз  қиын,
Тыныштықпен  өмір  сүрмесе,
Бөрінен де сол қиын.
10-оңушы:
Ниеті  жаманның  иманы  кетер,
Әйелі  жаманның  мейманы  кетер.
Ерден  бақ  таярда  қатыны  қүтырады,
Елден  бақ  таярда  иті  қүтырады.
IV. 
Қорытынды бөлім: Қазақ  халқы ертеде үш  жүзге 
бөлінген:
Үлы  жүз, орта  ж үз,  кіш і  жүз. Үлы  жүзді -   Төле  би, 
орта  жүзді  -Қ азы бек, кіші  жүзді  Өйтеке би  басқарган.
131

Осы  үш  би  елдің  ауыртпалығын  көтеріп, елге  қүрмет- 
пен  қарап отырған үш дана. Олар ақылды, қайырымды, 
сөзге  шебер  үш  бабамыз.  Төле  би  А лматы,  Ж амбыл,
оңтүстік жақтарын, ал Әйтеке би Орал,Ақтөбе, Атырау, 
батыс  өңірлерінің  халқын  басқарған.
Сцрацтар мен тапсырмалар:
1.  Шешендік сөздердің тарихы.
2.  Шешендер мен билер.
3.  Бастауыш  сыныпта шешендік  сөздердің оқытылуы.
4 .  Шешендік  сөздерді  сынып  сайын  талдап,  дөптеріңе
түсір.
Бастауыш  сыныптарда  мақал-мәтел, 
жүмбақтарды  оқыту
Мақал — сөз анасы. Әдемі үйқасты, үйлесімді ырғақ- 
ты,  өлеңді  өрнекпен  не  шешендік  қара сөзбен  айшық- 
талған қысқа  да нүсқа айтылған нақыл сөздердің мәй- 
егі.Көбінесе  екі  тармақтан  қүрылады.  Бірінш і  тарма- 
ғында ойдың түп нүсқасы пайымдалады, екіншісінде ой 
қорытындыланып түйінделеді. Мақал сөздер тура және
ауыспалы мағынада қолданылады.
М өтел-мақалға  үқсас,  бірақ  м ақалдай  екі-үш   тар-
м ақты   емес,  өлең  сипаты нда  қүры латы н  ы қш ам ды ,
кестелі нақыл сөз. Үмытылмай үрпақтан-үрпаққа жат-
тала тараған өнеге, үлгі, өсиет сөздердің киелі түзілімі.
Бастауы ш   сыныпта  мақал-мәтелдер  тақы ры п  сайын
және  өр  бөлім  сайын  оқытылады.  Олар  арнайы  сағат
ретінде де өткізіледі.
Ж үмбақ -   халық шығармаларының ең көне түрінің
бірі және барлық жүрттың фольклоріне ортақ түр. Ерте 
заманда  пайда  болғанымен  жүмбақ  бергі  заманда да, 
тіпті, бүтінгі біздің дөуірімізде де маңызын жойған жоқ.
Қай кезді алсақ та жүмбақ өткір, үш қы р сөз есебінде 
халы қ  арасында бағалы  болған.  Ж үмбақты  халықтың 
өзге тапқырлық сөздері мен бірге саяси қүрал  есебінде
жауға қарсы қол данған.
132

Сырт ңарағанда, соңғы уаңыттарда жазба әдебиеттің 
күшейуімен "Жүмбаң азайған шығар. Ж аңадан жасал- 
майтын шығар" деген ойлар болушы еді. Анығында бүл 
теріс боп шықты. Жүмбаң ңазаң халңы мен ңатар басқа 
халықтардың арасында да өлі күнге, өмір сүріп, дамып 
келеді. Олай болса халықтың жүмбақ қорын жинап, зерт- 
теу қажет.
Ж алпы, жүмбаңты сөз образының кілті есебінде тану- 
ға болады. Ж үмбақ ақындықтың үрығы -  дәні  төрізді.
Біздің уаңытымызда жүмбаң өз бағасын жойған жоқ, 
оны  мектеп  балалары  тілді  үстарту  маңсатымен  оңып,
жаттайды.
Халың  жүмбаңтарының  тақырыбы  өте  көп.  Жара- 
тылыс дүниесі, табиғат жайы, еңбек — көсіп қүралдары, 
хайуанаттар мен өсімдіктер, адам және оның өмірі, өнер -  
білім,  техника,  т.б.  ж үмбақтардың  басты  тақырыбы 
болуымен  қатар,  мазмүнына  айналды.  Бүл  тақырып- 
тардың бөрі  жүмбаң  әлеміне енгенде,  өрқайсысы  жал- 
пылама емес, бөлшектене, жекелене алынады.
Маңал-мәтелді қазақ тілі сабагында көптеп қолдануға 
болады.
МЫСАЛЫ: Сын есімді өткенде:
Туған жердің күні де ыстық, түні де ыстық.
Бейнетің қатты болса, татқаның төтті болады.
Бүлттан шыққан күн ащы, жаман кісінің тілі ащ ы ,- 
деген  сияқты сан есімдерді  өткенде:
"Ел қүлағы елу.
Қырықтың бірі -  қыдыр.
Қызға қырық үйден  тыю.
Үлға отыз үйден тыю.
Алыстан алты жасар бала келсе,
Алпыстағы шал келіп сөлем берер.
Бірінші байлық -  денсаулық,
Екінші байлық -  аң жаулық,
Үшінші байлық -  он саулық. 
деген  сияқты  есімдіктерді  өткенде:
Кісі еліне сүлтан болғанша,
Өз еліңе үлтан бол.
183

Бүлай тартсаң, өгіз өледі,
Олай тартсаң, арба сынады. 
деген  мақал-мәтелдерді  қолдану,  олардың  мағынасын 
ашу жоғарыдағы қойылған мақсаттардың кейбірін іске 
асырады. Мүндай сабақтарда оқушыларға да тақырыпқа 
байланысты мақал-мәтелдерді жазып келуге тапсырма 
беру ге бол ады.
Мүны  оңушылар  ынтамен  орындайды,  өйткені,  ма- 
қал-мөтелдер -  сөз мәйегі, әрі қысқа, өрі нүсқа, оқушы- 
лардың жаттауына да ж еңіл, әрі балалардың тілін дамы- 
тып,  ой-өрісін  өсіре  түсері  сөзсіз.  Тиісті  жерде  тыныс 
бел гі лерін қойғызып, оларды сөй лем м үшел еріне талдау- 
ды оқушылардың қызығушылығын туғызып,  сауатты- 
лығын арттырады.
Балал ардың тіл байлығын, сөздік қорын молайту және 
де сауаттылығын  нығайту мақсатында қазақ тілі  пөні- 
нен  3-сыныпта  "Ж алпы  жөне  ж алқы   есімді"  қайталау 
сабағының бекіту бөлімінде оқушыларды 3 топқа бөліп 
мақал сайысын өткізуге болады.  I бөлімінде:  Еңбек ту- 
ралы мақал айтып жарысу.
II бөлімінде:  Мақалдың соңын жалғастыру жөне мө-
нін-мағынасын  айту.
III бөлімінде:  Белгілі тақырыпқа байланысты мақал 
айту.
Мысалы: Ат айналып қызығын табар,
Е р ................. айналып елін табар.
Тіліңмен ж ү гір м е............................
Біліммен жүгір.
Адам баласының ең ж ам ан ы ..........................
талапсыз.
IV бөлімінде:  Әр топқа белгілі тақырып  беріліп,  сол 
тақырыпқа байланысты мақал айтып жарысу. Мысалы:
I топқа:  "Оқу білім туралы мақал"
Ақыл азбайды, білім тозбайды.
Қына тасқа бітеді.
Білім басқа бітеді.
II топқа: Мал жөнінде:
Мал өсірсең қой өсір,
134

Өнімі оның көл көсір.
Ат ерінді келеді,
Ер мүрынды келеді.
III топқа: Тіл өнері туралы мақал:
Өнер алды қызыл тіл.
Өнер -  ердің қанаты.
Сонымен  қатар  "Әрі  қарай жалғастыр”  жарысында 
топ басшыларына арналған өлең шумағын жалғастыру.
1. Бар кітапқа бас болған
Әліппе ғылым а н а с ы ..................
М.Мақатаев.
2. Ғылым таппай мақтанба,
Орын таппай мақтанба.
А. Ңүнанбаев.
3. Кел балалар оқылық,
Оқығанды көңілге ықыласпен тоқылық.
Ы. Алтынсарин.
Бүл жарыста III топ басшысы толық жауап беріп же- 
ңіске жетті.
Мақал-мөтелдер  әр  бөлімнің,  өр  тараудың соңында 
беріледі.
Оқушылар сабаққа белсенді түрде қызығушылықпен 
қатысады.
Қорыта  келгенде,  халықтық  педагогиканың  тарам- 
тарам жолдарын орынды пайдалана білу өр мүғалімнің 
өз  үлесінде.  Тек  оқушыларымыздың  үлттық  санасын 
оятып, жүргеніне жол таба білсек болғаны.
Х алы қты қ  педагогика  қағидаларын  игеруге  айлар 
емес,  жылдар  керек.  Оның үстіне  жинақталып,  кітап 
болып басылып ғылыми түрғыдан жүйеленбеген,  сара- 
ланбаған қазынаны тауып алу оңай емес. Сондықтан ел 
аузындағы  есті  сөздерге  қүлақ  түре  ж үру,  ата-баба- 
лардың баспа сөз бетінде жарық көрген үлағаттарын тере 
жүру төрбие түтқасындағыларға тартымды да татымды 
білім олжасы. Өзің пісірген астың дөмді болатыны сияқ- 
ты, өзің терген сөздің қадір-қасиетін де тере бойлай тани- 
сың,  төжірибеңде  тиімді,  үтымды,  орынды  пайдала- 
насың.
135

Өз педагогикасын тудырған халық әр дөуірде ақылды 
сөзбен, парасатты мінезбен үрпақтарын игілікке төрбие- 
леген. Осы түрғыдан К. Ушинскийдің "Қандай да тарихи 
тірлік жасаушы халық -  жер бетіндегі ең тамаша жара- 
тылыс, тәрбиеге тек қана осы бай да таза қайнар көзден 
керектіні ала білу керек! ” -  деген даналық ойына қүлақ 
асу әр ата-ананың парызы.  Өйткені халық педагогика- 
сының ғылыми тәрбиеге кесе-көлденең келер сөті жоқ, 
қайта керісінше қоян-қолтық қабысып, тигізер себебі көп.
Сцрацтар мен тапсырмалар:
1.  Мақал-мөтел,  жүмбақтың төрбиелік  мөні.
2
.  Бастауыш сыныпта оқыту ерекшеліктері
3.  Жүмбақ,  оның  тақырыптары.
4 .  Мақал-мөтел,  жүмбақтар  бойынша дөптеріңе  шығар- 
машылық жүмыс жаса.
6-тақы ры п . Оқу саб ақ тар ы н а арн ал ған  тәрбие
ж үм ы стары ны ң   ж осп арлары
О таным — ал ты н  бесігім
Ашық тәрбие сағаты жас үрпақты Отанды сүюге, қазақ 
елінің рәміздерін қастерлеуге туған жеріне, атамекеніне 
деген сүйіспеншілігін  төрбиелеуге арналады.
Сабацтыц тәрбиелік мэні:
1. Халық педагогикасын насихаттау.
2.  Балаларды  үлтжандылыққа,  имандылыққа,  ина- 
баттылыққа,  достыққа,  адамгерш ілікке,  қайырымды- 
лы ққа баулу.
3. Балаларды үқыптылыққа, саналылыққа төрбиелеу.
Сабацтыц көрнекілігі:
1. Қазақстанның Әнүраны, Көкбайрағы, Елтаңбасы.
2.  Әнүранның өні мен сөзін жазған  авторлардың су- 
реттері.
3. Көкбайрақ пен Елтаңбаның жобасын жасаған адам- 
дардың суреттері.
4. Үран сөздер жазылған плакаттар.
5. Туған жер көріністері:  Үсіктас тауының көрінісі.
136

Сабақтың барысы:
1.  Үйымдастыру кезеңі
а)Сөлемдесу.  Отан-Отан
Сен болмасаң нетер едім?
Мөңгілікке баңытсыз болып өтер ем, 
\Өмірден бүл өксумен кетер ем, —
 
деп,  сабағымыз  республикамыздың  рөміздерін  ңүрмет 
түту рәсіміне шақырып, туымызды көтеріп түрып, мем- 
лекеттік  Әнүранымызды  оқуш ылар  хормен  айтудан 
басталады.
2.  Қазақстан Республикасы бойынша сүрақтар бері- 
леді.
а) Біз қандай үлтпыз? Қай республикада түрамыз?
ө) Қазақстан халқының саны, жер көлемі, қанша үлт 
өкілдерінен  түратыны,  соның  ішінде жеке-жеке облы- 
сымыз, ауданымыз,  ауылымыздың жер көлемі, халқы, 
табиғаты туралы сүралады.
3. Еліміздің рөміздерін жеке-жеке сүрау.
а) Әнүранның негізгі мазмүны.
ө) Көкбайрақтың негізгі сипаты.
б) Елтаңбаның  негізгі сипаты.
в) Әнүранның сөзін, өнін жазған кімдер?
г) Елтаңба көкбайрақтың жобасын жасаган кімдер?
Сүрақтарға  толық  ж ауап  алған  соң,  оқушыларды
түрғызып,  рөміздердің  мазмүнына,  негізгі  сипатына 
жеке-жеке  тоқталдық.
1-оқушы:
Күндер өтті кешегі 
Ж ігер ңүм боп жасыған.
Несіне оны жасырам?
Әнүраным бүгінгі 
Баға жетпес асыл өн.
2-оқушы:  Қазақстан  Республикасының  Әнүраны  -  
бірлікке,  ынтымаңңа,  достыққа ңызмет етеді.  Жастар- 
ды ерлікке, қайсарлыққа, төзімділікке, еліміздің төуел- 
сіздігін қорғауға шаңырады.
3-оңушы: Мемлекеттік жалау 1992 жыл маусым айы- 
ның 4 жүлдызында дүниеге келіп, 6 маусым күні ресми 
түрде қабылданды.
137

4-оңушы:  Көк баираңтың ортасында шүғылалы күн, 
оның астында қалыңтап үш қан қыран бейнеленген, тік 
бүрышты  көгілдір  мата,  матаның сол  жағында  қызыл 
өрнегі бар, үзындығы 2 метр, ені 1 метр. Тудың жобасын
жасаған  Шөкен Ниязбеков.
5-оқушы: Мемлекеттік ту — егемен еліміздің, төуелсіз
жас мемлекетіміздің, қазақ халқының рәміздік белгіеі.
6-оқушы: Осы тудың астында демократиялық, зайыр- 
лы қүқы қты қ жөне әлеуметтік қоғам орнатамыз.
7-оқушы:  Осы  тудың  астында  экономикалық даму, 
қазақ халқының дербес үлт ретінде өсіп өркендеуі, анық 
ғылым мен мөдениетін, үлттық салт-дәстүрін көркейте
береміз.
8-оқушы:  Осы  тудың  астында  Қазақстанды  мекен- 
деген  барлық  халықтардың дербес  үлттық  мәдениетін 
көркейтіп, олардың озарабірлігі мен ынтымағын, досты- 
ғы мен рухани күш-қуатын дамыта береміз.
9-оқушы:  Осы  тудың  астында біздің  сүйікті  Отаны- 
мыз  Қ азақстан  Республикасының  қауіпсіздігін,  бос- 
тандығы мен тәуелсіздігін,  аумақтың түтастығын  қор-
ғаймыз. 
,. 
.
10-оқушы: Тудың ортасындағы қалықтап үш қан қы-
рандай еліміз биіктерге самғай берсін.
11-оқушы: Елтаңбаның көркемдік шешімі: шаңыраң 
жүлдыз,  сондай-ақ аңызға айналған пырақ.  Қазақстан
деген ж азуы бар.
12-оқушы:  Қанатты түлпар пыраң бейнесі биік сам-
ғауды, болашақ жайлы армандауды білдіреді. Сонымен 
егемен еліміздің Елтаңбасында қазақ елінің бостандық 
пен  берекеге  үмтылысы бейнеленген.
13-оқушы: Елтаңбаның ортасындағы ш аңырақ дүние 
жүзіндегі барлық қазақтарды бір ш аңырақ астына топ-
тасуға шаңырады.
14-оқушы:  Ш аңырақ  -   біздің  ортақ  отауымыз.  Сан
ғасырлар бойы исі қазақ осы қара ш аңырақтың астында 
өсіп,  өркен  жайды,  болаш аққа  үрпақ  жалғастырады. 
Егемен еліміз бен төуелсіз жас мемлекетіміздің Елтаң-
138

басын білу, ол бейнелеп түрған ойды үғыну -  азаматтың
парьЪымыз.
15-оқушы: Көшеде таулар самғаған
Көктемнің ңызыл гүліндей.
Қазаңтың тойын ңарсы алам 
Өзімнің туған күнімдей.
Көрініс:  "Егемен тойларымыз ңүтты болсын!"
Қазағым" өнін бір оңушы орындайды.
16-оқушы:  Мен ңазақпын  қаныммен,  сүйегіммен,
Сөн-салтанат салтымды сүйемін мен.
Бақ орнатам осынау кең далама, 
Мүрагермін оған да иемін мен.
17-оқушы: Біз — жас үлан Отан ана өркені,
Үміт артқан болашағы ертеңі.
Туған елдің даңқын көкке көтеріп,
Гүлге бөлеп, жасартамыз өлкені.
18-оқушы: Кең-байтаң Қазақстан менің туған өлкем, 
оның асқар таулары мен көлдері жайқалған орман мен 
жасыл  жылауы  — менің  ақ  бесігім.  Сондықтан  да  оны 
мен анамдай сүйемін.  "Туған жер" өні орындалады.
М үғалім:  Ал,  балалар,  Отан  туралы ,  жер  туралы 
қандай мақал-мөтелдер білесіңдер?
19-оңушы:  "Туған жерде туыңды тік".
"Отан —
 оттан да ыстың".
"Үлтарақтай болса да -  туып өскен ел артық".
Сабаң  қорытындылап,  оңушылардың  еңбегі  бағала- 
нады.

жүктеу/скачать 14,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: