Египеттегі мемлекеттің пайда болуын сипаттаңыз
жүктеу/скачать 99,32 Kb.
|
ДЖТ
- Бұл бет үшін навигация:
- . 22. Жаңа Вавилон патшалығына сипаттама беріңіз
- . 23. Ежелгі Ассирия мемлекетін сипаттаңыз
- . 24. Юлий Цезарь мен Помпейдің билік үшін күресіне тоқталыңыз
- . 25. Шумер-Аккад мемлекеттеріне сипаттама беріңіз Шумер
- . 26. Принципат жүйесіне сипаттама беріңіз
- . 27. Император Константиннің діни саясатын сипаттаңыз
- . 28. Ежелгі Шығыстағы құлдық пен қауымның ерекшеліктерін анықтаңыз
- . 29. Доминат жүйесінің орнауына сипаттама беріңіз
- . 30. Египеттің Ерте патшалық кезеңіне сипаттама беріңіз
| Ахемен әулеті немесе Бірінші Парсы империясы — б.з.д. VI - IV ғасырларда өмір сүрген, Алдыңғы Азия және Африканың солтүстік-шығыс аумағында парсы әулеті Ахеменидтер құрған ежелгі мемлекет. Б.з.д. VI ғасырдың соңына қарай Ахеменид империясының шекарасы батыста Эгей теңізінен бастап шығысында Үнді өзеніне дейін, оңтүстікте Нілдің алғашқы шегінен солтүстікте Кавказға дейін созылған. Алғашқы ахеменидтер Мидия мемлекетінің құрамында болды (мидиялықтар жақын туысқан халық болды), Мидиямен бірге Ассирия империясын талқандауға қатысты. Біздің дәуірімізге дейінгі 559 жылдан бастап билік құрған Ахемен ұрпағы Ұлы Кир II, Парсы аймағында және Аньшань қаласында (Солтүстік Элам) Батыс Азия елдерінің көпшілігін біріктірген үлкен империя құрды: б.з.б. 550-549 жж. Мидия жаулап алынды, келесі үш жылда бұрынғы Мидия мемлекетінің құрамында болған барлық елдер жаулап алынды; 546 жж - Лидия патшалығы мен Кіші Азиядағы грек қалалары; 545 жж және б.з.б. 539 ж - Орталық Азияның едәуір бөлігі; 539 жылы - Вавилония (Кир II Вавилон патшасы ретінде тәж киді). 500 жж Милетте парсы билігіне қарсы көтеріліс болды. Кіші Азияның оңтүстігі мен солтүстігіндегі грек қалалары көтерілісшілерге қосылып, барлық жерде парсылар орнатқан тирандар құлатылды. Көтерілісшілердің көсемі Аристагор б.з.б. 499 ж. көмек сұрап Балқан түбегінің гректеріне жүгінді. Алайда көтерілісшілердің үндеуіне тек афиналықтар мен Эвбой аралындағы Эретрия тұрғындары ғана жауап берді, бірақ олар да аздаған кемелер жіберді. Көтерілісшілер Лидия сатрапиясының астанасы Сардқа қарсы жорық ұйымдастырып, гарнизонмен бірге парсы сатрапы пана болған акропольден басқа қаланы түгел басып алып, өртеп жіберді. Парсылар өз әскерлерін тартып алып, б.з.б. 498 жылдың жазында Эфес қаласының маңында гректерді жеңді. Осыдан кейін афинылықтар мен эретриялықтар қашып, Кіші Азия гректерін тағдырдың тәлкегіне қалдырды. Біздің эрамызға дейінгі 494 жылдың көктемінде Парсылар көтерілістің негізгі тірегі Милетті теңіз бен құрлықтан қоршауға алды. Бірнеше айдан кейін қала басып алынып, толығымен жойылды, ал халық құлдыққа алынды. 493 жж көтеріліс барлық жерде басылды. Осыдан кейін Дарий Балқан Грекиясына қарсы жорыққа дайындықты бастады. Бұл кезде Греция көптеген тәуелсіз саясаттардан, әртүрлі саяси жүйесі бар, бір-бірімен үнемі соғысатын қала-мемлекеттерден тұрды. Сондықтан Грекияны жаулап алу орасан зор, жақсы қаруланған әскері мен өз заманына сай ең жақсы флоты бар парсылар үшін қиындық тудырмайтындай көрінді. Алайда парсылар гректердің әскери күшін жете бағаламады. Марафон жазығында (Афинадан 40 км) ірі шайқаста 12 тамызда 490 ж. e. Афинаның ауыр қаруланған жаяу әскерлері таңдаулы парсы әскерін талқандап, оны кері шегінуге мәжбүр етті, олардың солдаттарының жартысына жуығын (6400 адам) ұрыс даласында қалдырды; (Геродоттың айтуынша, афиналықтардың қолынан небәрі 192 адам қаза тапты). Шешуші құрлық шайқасы біздің дәуірімізге дейінгі 479 жылы болды. Платея қаласына жақын жерде. Парсылардың оғы астында гректер шегіне бастады. Мардоний 1000 іріктелген сарбаздың басында олардың әскерінің ортасына басып кіріп, оған үлкен зиян келтірді. Бірақ парсылардың гректерге қарағанда ауыр қаруы болмаған, олар әскери өнерде жаудан төмен болатын, ал олардың бірінші дәрежелі атты әскері жер жағдайына байланысты шайқасқа қатыса алмады. Жақында Мардоний қайтыс болды. Парсы әскері жеңіліске ұшырап, оның қалдықтары кемелермен Кіші Азияға өтті. 479 жылдың күзі Кіші Азияның оңтүстік-батыс жағалауындағы Микале мүйісінде үлкен теңіз шайқасы болды. Шайқас кезінде Кіші Азия гректері парсыларға опасыздық жасап, Балқан гректері жағына өтті. Парсылар жеңіліске ұшырады, бұл Кіші Азиядағы грек мемлекеттерінің парсы үстемдігіне қарсы кең тараған көтерілістерінің белгісі болды. Гректердің Саламинде, Платеяда және Микаледе жеңісі парсыларды Грецияны басып алу идеясынан бас тартуға мәжбүр етті.Енді, керісінше, Спарта мен Афина соғыс қимылдарын жау аумағына, Кіші Азияға көшірді. Бірте-бірте гректер парсы гарнизондарын Фракия мен Македониядан қуып жіберді. Шығыс деспотизмі болған Ахеменидтер империясын басқару Дарий I тұсында қалыптасқан күрделі бюрократиялық жүйенің көмегімен жүзеге асырылды.Мемлекет 20 әскери әкімшілік округке (сатрапияға) бөлінді, оларды арнайы шенеуніктер (сатраптар) басқарды; олар халықтан салық жинауға және парсы патшасына салық төлеуге міндетті болды (ақшалай және заттай). Ахеменидтер империясының этникалық құрамы мен әлеуметтік құрылымы әркелкі болды. Кіші Азия қалаларында, Вавилонияда, Финикияда және Египетте құл еңбегі егіншілік пен қолөнер саласында кеңінен қолданылса, артта қалған Фракия, Македония аймақтары, көшпелі араб және скиф тайпалары тайпалық жүйенің ыдырау сатысында болды. Парсы әкімшілігі жаулап алған елдерде ескі жергілікті заңдарды, діндерді, ақша жүйесін, жазу мен тілдерді сақтап қалды. Парсылардың өздері салықтан және мәжбүрлі еңбектен босатылды. Парсы патшаларының, олардың туыстарының, сатраптары мен дворяндарының ірі құлдық шаруашылықтары болды. 338 жж. Македония королі Филипп II Грекияны Македонияның бақылауына алды. Көп ұзамай Филипп біріккен грек әскерінің қолбасшысы болып сайланды және Шығыстағы жорыққа дайындықты бастады. 336 жж. Кіші Азияның батыс жағалауын басып алу үшін 10 000 македониялық жауынгерді жіберді. Бірақ сол жылы Филипті қастандықпен өлтіріп, оның жиырма жасар ұлы Александр патша болды. Парсымен алдағы соғысқа үлкен дайындық қажет екенін түсінген ол Кіші Азиядан Македония әскерін шығарып, сол арқылы парсылардың қырағылығын сейілтті. Парсы екі жыл үзіліс алды, бірақ осы уақыт ішінде Македония қаупін тойтаруға дайындалу үшін ештеңе жасалмады. Б.д.д. 334 жылдың көктемінде Македония әскері аттанды. Оның құрамында 30 000 жаяу және 5 000 атты әскер болды. Армиямен бірге 160 әскери кеме болды. Сапар мұқият дайындалды. Дауылды қалаларға қоршау қозғалтқыштары әкелінді. ІІІ Дарийдің әскері көп болғанымен, оның жауынгерлік қасиеттері бойынша ол македониялықтардан (әсіресе ауыр жаяу әскерден) әлдеқайда төмен болды, ал грек жалдамалылары парсы әскерінің ең табанды бөлігі болды. Алғашқы қақтығыс б.д.д. 334 жылдың жазында Геллеспонт (қазіргі Дарданелл) жағасында, Граник өзенінің сағасында болды. Александр жеңімпаз атанды. Осыдан кейін ол Кіші Азиядағы грек қалаларын басып алды, олардың ішінде тек Галикарнас қыңыр қарсылық көрсетіп, ішке қарай жылжыды. Б.д.д. 333 жылдың жазында Македондықтар Киликияны басып алып, одан кейін парсылардың негізгі күштері шоғырланған Сирияға қарай беттеді. Қарашасында Киликияның Сириямен шекарасындағы Исс деген жерде шайқас болды. Қиян-кескі ұрыс кезінде Дарий ІІІ шыдамсызданып, ұрыстың нәтижесін күтпей, тұтқынға түскен отбасын тастап қашып кетеді. Шайқас Ескендірдің жеңісімен аяқталды, оған Сирияға және Финикия жағалауына кіру ашылды. Финикияның Арад, Библос және Сидон қалалары қарсылықсыз берілді. 332 ж. Шілдеде қоршаудан кейін Тир алынды және жойылды, ал оның халқы құлдыққа айналды.
№. 22. Жаңа Вавилон патшалығына сипаттама беріңіз Ежелгі Жаңа Вавилон патшалығы біздің эрамызға дейінгі 626-539 жылдар аралығында болған.Набуходоносор II кезінде ол бүкіл Месопотамия мен Яһудеяның аумағын Египет шекарасына дейін алып жатты. Вавилон әлемдік мәдениет пен ғылыми білімнің орталығына айналды.. Біздің эрамызға дейінгі 539 жылы Вавилонды парсылар басып алып, тәуелсіздігін жоғалтты. Екінші Вавилон патшалығы немесе басқаша Жаңа Вавилон патшалығы өз уақытында Ассирия жаулап алған ескі мемлекеттің реинкарнациясы болды. Біздің дәуірімізге дейінгі 626 жылы Набопаласар империядан бөлініп, тәуелсіз билеуші болуға шешім қабылдады. Ол Вавилонды басып алып, оны өзінің астанасы ете алды. Көтерілістің сәттілігі біздің дәуірімізге дейінгі VII ғасырдағы қуатты және Ұлы Ассирия империясының қақтығыстар мен рулық соғыстардан зардап шегуінің арқасында мүмкін болды. Шындығында, ол бірнеше саяси орталықтарға бөлініп үлгерді және Вавилонияны басқара алмады. Мемлекеттік төңкерісті ұйымдастыра алатын көшбасшы ғана қажет болды. Ол Набопаласар болды. Ол Евфраттың орта ағысындағы маңызды қалаларды – империяның ең құнарлы және экономикалық дамыған аймағын басып алды. Бұл орталықтар Урук пен Ниппур болды. Набопаласар шебер дипломат болған. Ол Ассирияға қарсы соғыста Вавилонның одақтасы болған Мидияның қолдауына ие болды. Біздің дәуірімізге дейінгі 614 жылы империяның ең ірі қалаларының бірі – Ашурды басып алды. Ол тоналды және жойылды. Жергілікті тұрғындар құлдыққа сатылды немесе босқын болды. №. 23. Ежелгі Ассирия мемлекетін сипаттаңыз Ассирия өзінің ең жоғары даму кезеңінде Жолбарыс пен Евфрат өзендерінің аралықтарын да, Жерорта теңізінің кең шығыс жағалауын да иеленді. Шығысқа қарай ассириялықтардың иеліктері Каспий теңізіне дейін созылды. Бүгінде бұрынғы Ассирия патшалығының аумағында Ирак, Иран, Түркияның бір бөлігі, Сауд Арабиясының бір бөлігі сияқты заманауи елдер бар. Ассирияның ұлылығы, барлық ұлы державалар сияқты, тарихта бірден көрінбеді, оның алдында Ассирия мемлекеттілігінің қалыптасуы мен пайда болуының ұзақ кезеңі болды. Бұл держава бір кездері Араб шөлінде өмір сүрген көшпелі бедуин шопандарынан құрылды. Шөл қазір бар болса да, бұрын ол жерде өте жағымды дала болған, бірақ климат өзгерді, құрғақшылық пайда болды және көптеген бедуин шопандары осы себептен Тигр өзенінің аңғарындағы құнарлы жерлерге көшуді жөн көрді, онда олар Ашур қаласын құрды, бұл күшті Ассирия мемлекетін құрудың бастамасы болды. Ашурдың орналасқан жері өте сәтті таңдалды – ол сауда жолдарының қиылысында болды, көршілес ежелгі әлемнің басқа дамыған мемлекеттері болды: шумер, Вавилон, Аккад, бір-бірімен қарқынды сауда жасады (бірақ кейде ғана емес). Бір сөзбен айтқанда, көп ұзамай Ашур дамыған сауда және мәдени орталыққа айналды, онда саудагерлер басым рөл атқарды. Алғашында Ассирия державасының жүрегі Ашур, ассириялықтардың өздері сияқты, тіпті саяси тәуелсіздікке ие болмады: алдымен ол Аккадтың бақылауында болды, содан кейін Вавилон патшасы Хаммурапидің билігіне өтті, ол өзінің заңдар кодексімен танымал, содан кейін Митанияның қол астында болды. Митанияның қол астында Ашур 100 жыл болды, дегенмен, әрине, оның автономиясы да болды, Ашурдың басында митан патшасының бұрынғы вассалы болған билеуші болды. Бірақ біздің дәуірімізге дейінгі XIV ғасырда Митания құлдырап, Ашур (және онымен бірге Ассирия халқы) шынайы саяси тәуелсіздікке ие болды. Осы сәттен бастап Ассирия патшалығы тарихының даңқты кезеңі басталады. Алғашында Ассирия державасының жүрегі Ашур, ассириялықтардың өздері сияқты, тіпті саяси тәуелсіздікке ие болмады: алдымен ол Аккадтың бақылауында болды, содан кейін Вавилон патшасы Хаммурапидің билігіне өтті, ол өзінің заңдар кодексімен танымал, содан кейін Митанияның қол астында болды. Митанияның қол астында Ашур 100 жыл болды, дегенмен, әрине, оның автономиясы да болды, Ашурдың басында митан патшасының бұрынғы вассалы болған билеуші болды. Бірақ біздің дәуірімізге дейінгі XIV ғасырда Митания құлдырап, Ашур (және онымен бірге Ассирия халқы) шынайы саяси тәуелсіздікке ие болды. Осы сәттен бастап Ассирия патшалығы тарихының даңқты кезеңі басталады. Ассириялықтар өздерінің керемет жеңістеріне патша Тиглапаласар жүргізген өте маңызды әскери реформаға қарыздар-ол тарихтағы алғашқы кәсіби армияны құрды. Шынында да, бұрын, армия негізінен соғыс кезінде қылышпен соханы алмастырған жер өңдеушілерден құралған. Енді ол өзінің жер учаскелері жоқ кәсіби жауынгерлерден жасақталды, оларды ұстау бойынша барлық шығындарды мемлекет төледі. Бейбіт уақытта жер жыртудың орнына, олар барлық уақыттарын әскери шеберлікті жетілдірді. Сондай-ақ, Ассирия әскерлерінің жеңісінде сол кезде күнделікті өмірге белсенді енген металл қаруды қолдану үлкен рөл атқарды. Біздің дәуірімізге дейінгі 721-705 жылдар аралығында билік еткен Ассирия патшасы Саргон II өзінен бұрынғы жаулап алуларды нығайтып, Ассирияның тез өсіп келе жатқан соңғы күшті қарсыласы болған Урарт патшалығын жаулап алды. Рас, Солтүстік шекараларға шабуыл жасаған скифтер Саргонға өздері білмей көмектесті. Рас, урартудың солтүстік шекараларына шабуыл жасаған скифтер Саргонға өздері білмей көмектесті. Саргон ақылды және есептеуші стратег бола отырып, өзінің әлсіреген қарсыласын түпкілікті аяқтау үшін осындай керемет мүмкіндікті пайдалана алмады. Ассирия тез өсті, жаңа және жаңа басып алынған жерлер елге тұрақты алтын ағынын әкелді, құлдар, Ассирия патшалары сәнді қалалар салды, осылайша Ассирия патшалығының жаңа астанасы – Ниневия қаласы салынды. Бірақ екінші жағынан, ассириялықтардың жаулап алу саясаты тұтқындалған, жаулап алынған халықтардың жеккөрушілігін тудырды. Онда, содан кейін көтерілістер мен көтерілістер басталды, олардың көпшілігі қанға батып кетті, мысалы, Саргонның ұлы Синехериб Вавилондағы көтерілісті басқаннан кейін бүлікшілерге қатыгездікпен қарады, қалған халықты депортациялауға бұйрық берді, ал Вавилонның өзін Евфрат суларымен толтырды. Синехерибтің Ұлы Ассархаддон патшаның тұсында ғана бұл ұлы қала қайта салынды. Оның пайғамбарлығы орындалды. Ассирияға қарсы барлық қоршаған елдер біріктірілді: Вавилон, Мидия, Араб бедуиндері, тіпті скифтер. Біріккен әскерлер біздің дәуірімізге дейінгі 614 жылы ассириялықтарды талқандады, Ассирияның жүрегін – Ашур қаласын қоршауға алып, қиратты, ал екі жылдан кейін астанасы Ниневия да осындай тағдырға тап болды. Сонымен бірге аты аңызға айналған Вавилон өзінің бұрынғы Күшін қайтадан қалпына келтірді. Біздің дәуірімізге дейінгі 605 жылы Вавилон патшасы Набуходоносор каркемиш шайқасында ассириялықтарды біржола жеңді. Ассирияда жазу белсенді дамып, өркендеді, кітапханалар құрылды, олардың ішіндегі ең үлкені, ашурбанипал патшаның кітапханасында 25 мың саз тақтайшалар болды. Патшаның үлкен жоспары бойынша, толық емес және мемлекеттік мұрағат ретінде қызмет еткен кітапхана аз емес, адамзат жинаған барлық білімнің қоймасы болуы керек еді. Мұнда не жоқ: аты аңызға айналған шумер эпосы мен Гилгамеше, ежелгі халдей діни қызметкерлерінің (және шын мәнінде ғалымдардың) астрономия мен математика бойынша жұмыстары, медицинадағы ең көне трактаттар бізге ежелгі дәуірдегі медицина тарихы, сансыз діни гимндер, прагматикалық экономикалық жазбалар және мұқият заңды құжаттар туралы қызықты мәліметтер береді. Кітапханада Шумер, Аккад, Вавилонияның барлық маңызды шығармаларын қайта жазуды қамтитын арнайы дайындалған жазушылар тобы жұмыс істеді. Ассирия патшаларының сарайларының бір кездері ішкі әшекейлері болған және біздің заманымызға дейін өмір сүрген әйгілі ассириялық рельефтер бізге Ассирия өнеріне қол тигізуге ерекше мүмкіндік береді. Жалпы, ежелгі Ассирияның өнері пафосқа, күшке ,естиікке толы, онда жаулап алушылардың батылдығы мен жеңісі атап өтіледі. Барельефтерде адам жүздерімен қанатты бұқалардың бейнелері жиі кездеседі, олар Ассирия патшаларының символы-Тәкаппар, қатыгез, күшті, қорқынышты. Олар шын мәнінде осындай болды. [00:44, 08.12.2022] Балқия: Ежелгі Ассирия мемлекетінің діні негізінен Вавилоннан алынған және көптеген ассириялықтар вавилондықтар сияқты пұтқа табынушы құдайларға тағзым етті, бірақ бір маңызды айырмашылықпен – нағыз ассириялық Құдай Ашур жоғарғы құдай ретінде құрметтелді, ол тіпті Мардук құдайының бастығы болып саналды – Вавилон пантеонының жоғарғы Құдайы. Жалпы, Ассирия құдайлары, Вавилон сияқты, ежелгі Грецияның құдайларына ұқсайды, олар күшті, Өлмейтін, бірақ сонымен бірге қарапайым адамдардың кемшіліктері бар: олар қызғанышпен немесе жердегі сұлулармен азғындық жасай алады (Зевс сияқты). Адамдардың әртүрлі топтары, кәсіп түріне байланысты, ең көп құрметке ие болған әртүрлі меценат Құдайға ие болуы мүмкін. Әр түрлі сиқырлы рәсімдерге, сондай-ақ сиқырлы тұмарларға, суымдарға деген сенім күшті болды. Ассириялықтардың бір бөлігі ата-бабалары әлі көшпелі бақташылар болған кезден бастап ежелгі пұтқа табынушылық нанымдардың қалды. №. 24. Юлий Цезарь мен Помпейдің билік үшін күресіне тоқталыңыз Триумвират ыдырағасын, Цезарь мен Помпейдің бәсекелестігі жаңа деңгейге көтерілді.Олардың арасында ашық күрес басталатының екеуі де сөзсіз түсінген болатын. Болашақ күресте Помпей сенат олигархиясымен, өзінің африкалық және испандық легиондарына сүйенді. Ал, Цезарь популярлардың бұрынғы басшысы Гай Марийдің туысы болып, популярлармен тығыз байланыста болды. Цезарь олармен қоса,салт аттылар мен провинциялық аристократияға және өзінің басты күші 12 тәжірибелі легионына сүйенген болатын. Саяси күресте алғашқы қадамды консул болып сайланған Помпей бастады. Ол Цезарьді легиондарын таратып, лауазымын шектетіп, сенат алдында Галлиядағы әрекеттері үшін есеп беруге мәжбүрлейтін заңнамалық жарлық жасайды. Әскери-саяси жағдайды жақсы саралаған Цезарь Помпей мен Сенаттың қыралығын әлсіретіп,кенеттен соққы жасауды көздеді. Оның жоспары Помпейге Италияда әскер жинауға жол бермей, Римді басып алу болды. Ол үшін Цезарь қарсыластары ұсынған шарттарға сырттай келісіп,өзінің негізгі әскерін қалдырып,бір легионды ғана бастап Италияға көршілес Цизальпин Галлиясыны өтеді. Бұл жерде Цезарь той-думандар ұйымдастырып, өзін бейбіт ұстайды. Сенаторлар мен Помпей бұған алданып, қорғаныс шараларын ұйымдастырмайды. Б.з.д 49 жылдын 10 қантарынды құпия бұйрық алған цезарьдің легионы Италия мен Цизальпин Галлиясын бөлетін Рубикон өзенінен өтіп соғысты бастайды. Цезарь тез қозғалып,Помпейдін италиялық легиондарын өз жағына өтуге сендірді. Осындай жағдайды күтпеген Помпей сенімді легиондарын жинай алмай Грецияға қашады. Цезарь Римге кіріп диктатор атанды. Ол мем-к қазынаны иемденіп, қосымша 7 легион жасақтайды. Осыдан кейін ол Испанияға аттанып Помпейдін Испандық легиондарын қоршауға алады. Қоршауға алынған легионерлердің көбі Цезарь жағына өтеді. Бұл жеңістен кейін Цезарь 6 легионды бастап Помпейдін соңына түседі. Грецияда Цезарь мен Помпей арасындағы Деррахия шайқасында Помпей жеңіске жетеді, алайда Цезарь легиондарын сақтап Фессалияға шегінеді. Бұл аймақта ол легиондарын толықтырып, түгендеп келесі Фарсал түбіндегі шайқаста Помпейді күйретеді.Ұтылған Помпей одақтас Египетке қашады. Ал египеттіктер оның әлсіздігін түсініп, Цезарьге жағыну үшін оны өлтіріп, басын Цезарьге жібереді. Осыдын кейін Цезарь помпейліктердің бытыраңқы күштерін бөлек-бөлек талқандады. Өткен Мунда түбіндегі шайқастан кейін толықтай жеңіске жетіп азаматтық соғысты аяқтап, өзінің жеке билігін орнатады. №. 25. Шумер-Аккад мемлекеттеріне сипаттама беріңіз Шумер – Месопотамия ойпатының оңтүстігінде орналасқан ежелгі тарихи аймақ. Ол Тигр мен Евфрат өзендерінің аралығында, қазіргі Ирак аум-ның оңтүстік бөлігінде болған. Қазіргі күнге жеткен жазба деректер бойынша Шумерді — біздің заманымыздан бұрын 3-мыңжылдықтың соңында негізінен шумерлер және аздаған мөлшерде шығыс семиттер – аккадтар мекендеген. Аккадтар шамамен — біздің заманымыздан бұрын 2400 жылы Аккаде қ-ның негізін қалады. Осы уақыттан бастап Шумердің солтүстік облысы Аккад деп атала бастады. Джемдет-Наср және одан да ертеректегі Урук пен эль-Обейд археол. мәдениеттеріне тән ескерткіштер шумерлердің бұл аймақты біздің заманымыздан бұрын 5 – 4-мыңжылдықта мекендей бастағанын дәлелдейді. Шамамен біздің заманымыздан бұрын 3-мыңжылдықта Шумерде алғашқы мемлекеттік құрылым қалыптаса бастады. Зерттеушілер сына жазуы пайда болып, орныққан б.з.б. 2700 – 2300 жылы аралығын ерте әулеттік кезеңге жатқызады. Ол кезде бұл аймақта сыртында үлкен отбасылық қауымдар өмір сүрген көптеген қала-мемлекеттер құрылды. Ондағы негізгі халық толық құқық-ты қауым мүшелері мен оларға тәуелді қалалық ғибадатхана тұрғындары еді. Қалаларда дәулетті қауымдық ақсүйектер пайда болды. Шаруашылық жүргізу өзен суы және су қоймаларына жиналған жауын-шашын суын пайдаланып, егіншілікпен айналысуға негізделді. Сондықтан негізгі каналдар мен суландырылған жерлер үшін үздіксіз соғыстар жүргізіліп тұрды. Кейбір жекелеген қала-мемлекеттердің әскери көсемдері (ертеректегілерінен неғұрлым белгілері б.з.б., 28 – 27 ғ-лардағы Киштің, Уруктың І-әулетінің, кейіннен Ур, Лагаштың билеушілері, т.б.) көршілес қалаларға кезекпе-кезек үстемдік ете бастады. Қалалардың өз ішінде де билік үшін күрес жүріп жатты. Бұл күрестің неғұрлым белгілі көрінісі Лагаштағы б.з.б. 24 ғ-дағы Урукагинаның (Уруинимгинаның) реформалары болды. Шумер тілі – өлі тіл. Қосөзен (Тигр мен Евфрат) аралығының оңтүстік аймағын (қазіргі Ирак) мекендеген шумерлер тілі. Шумер тілі тағы басқа з.б. 4 – 1-мыңжылдықтың аяқ кезінде жазылған сына жазу ескерткіштерін (іс қағаздары, шаруашылық құжаттары, т.б.) оқу арқылы танылған. Грамматикалық құрылысы жағынан жалғамалы тілдерге жатады. Сөздік қоры негізгі түбірден, бір буынды сөздерден құралған. Аккад патшалығы — семиттердің көне заманда Месопотамияда құрған алғашқы мемлекеті. Негізін біздің заманымыздан бұрын 2330 жылдар шамасында Аккад қаласының билеушісі Саргон І қалаған. Әуелі ол Киштің билеушісін талқандап, Аккад княздігін құрды. Одан кейін Умма патшасы Лугальзагесиге соққы беріп, Оңтүстік Месопотамияны жаулап алды. Саргон І-нің және оның ұрпақтарының тұсында семиттер билеген алғашқы мемлекет аумағы солтүстік және батыс (Жерорта теңізі) бағыттарында кеңи түсті. Аккад патшалығы құрылған кезден бастап шумер тілін аккад тілі ығыстырып шығарды. Халықтың дүниетанымында да біраз өзгерістер орын алды. Шумерліктер мен аккадтықтардың табынатын құдайлары “араласып” кетті. Бірақ мемлекет ұзақ өмір сүре алмады. Саргон І-нің кезінде-ақ жаулап алынған халықтар бірнеше рет көтеріліс жасады. Оның немересі Нарамсиннің тұсында (б.з.б. 2250 ж. ш.) ыдырай бастаған Аккад империясы көп ұзамай ұсақ мемлекеттерге бөлініп кетті. Біздің заманымыздан бұрын 2220 жылы Аккад қаласын гутилер басып алғаннан кейін, Оңтүстік Месопотамияның басты орталығы Вавилон болды. Б.з.б. XXIV ғасырда Қосөзенде орталығы Аккад қаласы болған ірі мемлекет құрылды. Оның Шаруккин (Саргон) есімді патшасы Шумер жерін қосты. Сөйтіп, Шумер - Аккад патшалығын құрды. Қосөзен жері енді өзара қырқысу соғыстарын тоқтатып, бейбіт өмір сүруге мүмкіндік алды. Бұрын шағын мемлекеттердің әрқайсысы өздеріне лайық қажетті каналдарды өздері қазатын. Енді әрі үлкен, әрі ұзын каналдар жасалды. Бұл жер шаруашылығын кеңейтіп, одан көп өнім алуға көмектесті. Енді адамдардың көпшілігі егіншілікпен айналысты. Бұрын шағын қала мемлекеттер кезінде саудагерлердің бір қаладан екінші қалаға баруы қиын болса, енді олар бүкіл елді еркін аралай алды. Сөйтіп, сауда дамыды. Шаруккин біріккен Қосөзен халықтарынан қуатты әскери күш жасақтады. Сол күшпен Батыста "Күміс таулар" деп аталған Сирия жеріндегі тауларға дейін жорық жасады. Ол мықты патшалық билік орнатты. Оны, тіпті "әлемнің төр құбыласының билеушісі" деп те атады. Қосөзендегі ірі Аккад мемлекетінің гүлденуі Нарамсин атты билеушінің тұсында болды. Оның билігінің алғашқы жылында бірнеше қала- мемлекеттер көтеріліске шықты. Ол көтерілістерді басқан соң Нарамсин жаңа жерлерді жаулап алуға кірісті. Батыстағы Сирия жерін басып алып, Жерорта теңізіне дейін жетті. Солтүстікте Урарту жеріне дейін әскерін бастап алып барып, Тигрдың бойын тұтастай бағындырды. Оңтүстікке де жорықтар жасап, алыстағы Египетке жол ашты. Ол жақтан асыл тастар мен алтын алдырып тұрды. Шығысындағы Элам жеріне шабуылға шығып, оның билеушісімен келісімшарт жасады. Осылайша елдің төрт құбылысындағы ірі елдері өзіне бағынышты етті. Оның бұл әрекеті ел ішіндегі және көрші елдердегі беделін арттырды. Сыртқы елдермен сауда байланыстары күшейе түсті. №. 26. Принципат жүйесіне сипаттама беріңіз Принципат (лат. principatus, princeps - «бірінші сенатор, жиналысты ашатын сенатор») — тарихи әдебиеттегі шартты термин, ерте империя кезеңінде Ежелгі Римде дамыған монархияның ерекше түрін білдіреді (б.з.б. 27 ж. -). 284), өз алдына монархиялық және республикалық белгілерді біріктіреді. Ең жоғарғы императорлық биліктің иелері, негізінен, Принцепс титулы деп аталды (бұл олардың автократиялық монарх емес, тең дәрежедегі бірінші деп аталатын мәртебесін атап өтті).Тарихнамада «император» атағы бекітілгенімен, мемлекет басшысына халық мінбері және принцепс ретіндегі негізгі заңдық өкілеттіктер берілген. Билігі әртүрлі магистратуралардың қосындысына негізделген Август тұсында принциптік жүйе қалыптаса бастады. Октавиан Август және оның мұрагерлері Сенаттың князьдері бола отырып, бір уақытта олардың қолында ең жоғары азаматтық («өмір бойы халық трибунасы») және әскери билікті шоғырландырды. Ресми түрде республикалық құрылым өмір сүруін жалғастырды: Сенат, комитеттер (халық жиналыстары), магистратуралар (цензорлардан басқа). Бірақ бұл институттар бұрынғы саяси маңызын жоғалтты, өйткені олардағы сайлаулар мен олардың қызметін князьдер реттеп отырды. Нақты билік князь-императордың және оған жақын адамдардың, оның жеке кабинетінің қолында шоғырланды, оның штаты үнемі өсіп, қызмет аясы кеңейіп отырды. Тарихи әдебиеттегі «принципат» термині дәлірек қарастырылатын «ерте империя» терминіне сәйкес келеді.Князьдіктің орнына монархиялық белгілер анағұрлым айқын көрінетін үстемдік келді, ал республикалық институттар негізінен жойылды, кейбіреулері монархиялық болып қайта құрылды.Принциптің пайда болуының алдында проф. Егоров атындағы Санкт-Петербург мемлекеттік университеті, ежелгі Рим тарихындағы үлкен жүйелі дағдарыстардың бірі – азаматтық соғыстар дәуірі б.з.б. 133-31 жж. e. Мәскеу мемлекеттік университетінің профессоры В.С.Сергеев бүкіл Рим әлемі үшін князьдіктің алғашқы онжылдықтары экономикалық және мәдени өмірдің барлық салаларында жанданумен сипатталғанын атап өтті. Е.Д.Фролов атап өткендей, князьдіктің негізін салушылар дәстүрлі пұтқа табынушылық римдік культтердің маңызын қалпына келтіруге ұмтылды, олардың билігі біздің дәуірімізге дейінгі 2-1 ғасырларда. e. қатты сілкінді. №. 27. Император Константиннің діни саясатын сипаттаңыз Ұлы Рим императоры Константиннің билігі (306-337), христиандық Рим империясының үстем діні мәртебесіне ауыса бастады. Константин Рим империясының көп бөлігінде жалғыз император ретінде басқарды. Кейбір ғалымдар оның басты мақсаты барлық таптардан бірауыздан мақұлдау мен оның билігіне бағыну болды деп санайды, сондықтан ол христиандықты саяси үгіт-насихат жүргізу үшін таңдады, бұл империялық культке сәйкес келетін ең қолайлы дін деп санайды. Константиннің Рим империясындағы христиандарды қудалауды тоқтату туралы шешімі ерте христиандық үшін бетбұрыс болды, кейде оны "шіркеудің салтанаты", "шіркеу әлемі" немесе "Константиннің ауысуы"деп атайды. 313 жылы Константин мен Лициний христиандық ғибадатты қылмыссыздандыратын Милан жарлығын шығарды. Император шіркеудің ұлы меценаты болды және христиан императорының шіркеудегі жағдайына прецедент құрды және 380 жылы жарлықпен жарияланған православие, христиан әлемі, экуменикалық кеңес және Рим империясының мемлекеттік шіркеуі ұғымдарының пайда болуына ықпал етті. Ол православие шіркеуінде, Ежелгі Шығыс православие шіркеулерінде және "христиан монархының"мысалы ретінде қарастырылатын әртүрлі Шығыс католик шіркеулерінде тең апостолдың бетіндегі Әулие ретінде құрметтеледі. Жеңістен кейін Константин христиан дінінің меценаты рөлін алды. Ол шіркеуді қаржылай қолдады, көптеген насыбайгүлдер салды, діни қызметкерлерге артықшылықтар берді (мысалы, кейбір салықтардан босату), христиандарды жоғары лауазымдарға көтерді, Диоклетианның ұлы қудалауы кезінде тәркіленген мүлікті қайтарды және шіркеуге жер мен басқа да байлық берді.324 және 330 арасында, Константин Византияда Жаңа империялық Астананы салды Боспор-Константинополь. "Ескі" Римнен айырмашылығы, қала христиан архитектурасын қолдана бастады, қала қабырғаларында храмдар болды және басқа діндердің бұрыннан бар храмдары болған жоқ. Константиннің Римде дәстүрлі түрде қолданылған діндерге қатысты ұстанымы оның билігі кезінде дамыды. Шын мәнінде, монеталар мен басқа да ресми мотивтер 325 жылға дейін оны жеңілмейтін күннің пұтқа табынушылығымен байланыстырды. Бастапқыда Константин жаңа храмдар салуға шақырды және дәстүрлі құрбандықтарға төзімділік танытты; билігінің соңында ол Рим храмдарын тонау және жою туралы бұйрықтар бере бастады. №. 28. Ежелгі Шығыстағы құлдық пен қауымның ерекшеліктерін анықтаңыз Ірі өзендер алаптарының адам өміріне қолайлығы, әр түрлі материалдық ресурстарды,өнерлер мен шаруашылықтарды меңгерген қауымдардың тәжірибе алмасуы , өндіріс күштерінің қарқынды дамуы мен ірі қоныстардың пайда болуына әкеледі. Б.з.д 3 мыңжылдықтың өзіңде ақ кейбір жекеленген қоныстарда үлкен адам саны шоғырланып, үлкен қоғамдық ғимараттар, қорғаныс фортификациялары салынып, адамзат тарихындағы алғашқы қалалар пайда болады. Қала-сол заман үшін жаңа тарихи құбылыс болады. Қала әкімшілік басқару,діни культтер орталығына айналады, оның ішінде барлық әлеуметтік топтарды керекті заттармен қамтамасыз ететін қолөнер өндірісі шоғырланады. Өндірірістік экономиканың қалыптасуы, ирригациялық егіншіліктің пайда болуы, металлдардың игерілуі мен еңбек құралдары,қару-жарақпен тұрмыстық заттардың дамуы, алғашқы қалалардың пайда болуы Таяу Шығыстағы адам қоғамы үшін тарихи революцияға айналады. Осы әлеуметттік революцияның нәтижесінде алғашқы қауымдық қатынастар ыдырап, әлеуметтік құрылым күрделенді, қоғам ішінде байлығы,ықпалы, жағынан өзгешеленетін топтар қалыптасты. Бұл кезеңде рулық қоғамға тән емес жаңа әлеуметтік құрылым – құлиеленушілік пайда болды. Құлиеленушілік сол кезеңдегі әлеуметтік өзгерістерге сай келіп , қажетті өнім шығарудан өтіп, қосымша өнім алуға мүмкіндік берді. Сондықтан осы кезеңде соғыста тұтқынға түскендерді өлтіре салмай ,оларды бар құқығынаң айырып, жұмысқа салу белең өріс алды.Құлдың негізгі функциясы қожайыныңа қызмет ету болды. Құлиеленушілік қоғамның мүліктік құрылымын өзгертеді : кедейлер мен байлар, ақсүйектер мен қарашалар топтары ; апаттар мен қуаңшылықтың әсерінен кедейленгендердің құлға айналуы пайда болады. Құлдардың саны әртүрлі жолдар арқылы үнемі өсе беретін , осыған қоса формалды түрде еркіндігі бар, бірақ мүлкі жоқ, қарызға батқан адамдардың тобы пайда болады. Олар негізінең храмдық және мемлекеттік шаруашылыққа жұмсалатын. Ежелгі шығыс мемлекеттерінде біртіндеп негізгі 3 класс қалыптасады: құлдар мен оларға жақын басыбайлы жұмысшылар;жеке еркіндігі бар ұсақ шаруалар мен қолөнершілер; жоғары шенді әскерилер мен абыздар, жериленуші және шенеулік ақсүйектерден құралған-үстем тап . Әрбір класс тұрақты,біркелкі болған жоқ.Мысалы: құлдар өз ішінде қарыз құлдары мен жатжерлік тұтқындарға т.б бөлінетін; үстем тап мемлекеттік аппаратпен тығыз байланысты болып, өз ішінде әскери,абыздық,жериеленуші т.б болып бөлінді. 3 негізгі кластын пайда болуы ежелгі шығыс мемлекеттерінің күрделі әлеуметтік қарым қатынастарға толы болуына әсер етті. Көне деректерде құлиеленушілер мен құлдар арасындағы күрес , төмегі таптың көтерілістері жайлы ақпарат бар.Үстем тап ішінде де әскери және абыз аристократиясының арасындағы қақтығыстар жайлы баяндайтын деректер көп. Ежелгі шығыс құлиеленушілік құрылым , алғашқы қауымдық құрылымнаң әлдеқайда дамыған болатын,бірақ технологиялардын төмен даму қарқынымен,экономиканың тоқырап,әлсіз еңбек бөлінісімен ерекшеленді. Ежелгі шығыс қоғамдық құрылысының басты ерекшеліктерінің бірі- қауым.Қауым сол кезеңде негізгі әлеуметтік және территориалдық бірлік болды. Кез келген көнешығыстық мемлекет бірнеше қаламен, көптеген ауылдық қауымдардан тұрған. Әр қауым жекеше ұйымдастырылып, тұйық құрылатын. Көнешығыстық қауым, рулық қауымнан дамыды,бірақ өзінің құрылымы жағынан одан өзгеше болды. Қауым өзінің туыстық сипатынан айырылып, бір-біріне және мемлекетке міндеттеліп байланысқан көршілес адамдардың бірігуімен сипатталатын формаға ауысты.Ол бірнеше әулеттерге біріктірілген отбасылардан құралатын. Қауым мүшелері арасындағы мүліктік теңсіздікке қарамастан ,қауым ұжымдық еңбек пен өндіріске негізделетін. Ірі әрі қауіпті ағысы бар өзендерде ұйымдастырылған ирригациялық егіншілік, көптеген қауымдардың мемлекеттік әкімшілік басқару арқылы бірлесіп жұмыс етуін талап етіп-өзіндік ерекшеліктері бар ежелгі шығыс қоғамы мен мемлекетінің қалыптасуына негіз болды. №. 29. Доминат жүйесінің орнауына сипаттама беріңіз Доминат (лат. dominātus-үстемдік-доминус-мырза, қожайын) - ежелгі Римдегі Император Диоклетиан (284-305) принципаттың орнына орнатқан басқару формасы. доминат тетрархия кезеңін қамтиды. "Доминат" сөзі әдетте Ежелгі Рим тарихының б.з. III-V ғасырларындағы кезеңін білдіреді. Егер I ғасырдың аяғында императордың мұндай талабын римдіктер өте дұшпандықпен қабылдаған болса, онда III ғасырдың аяғында доминус терминін қоғам өте сабырлы қабылдады.Доминус сөзі "патша(государь)" деп те аударылуы мүмкін. Доминат принципаттың абсолютті монархияға біртіндеп өзгеруінің келесі кезеңі болды. Принципат кезеңінде ескі республикалық институттар сақталып, ресми түрде жұмысын жалғастырды, ал Мемлекет басшысы-принцепс ("Бірінші") тек республиканың алғашқы азаматы болып саналды. Доминат кезеңінде Рим Сенаты сәндік функциялары бар мүлікке айналады, яғни екінші орынға кетеді. "Принцепс" ("бірінші") және "император" (бастапқыда әскери басшылардың құрметті атағы) орнына Мемлекет басшысының негізгі атағы "август" (Августус"қасиетті") және "доминус" болады, бұл басқалардың бәрі оған бағынышты позициясында бола отырып, оның субъектілері екенін білдіреді. Доминат жүйесінің негізін қалаушы әдетте Император Диоклетиан болып саналады, дегенмен одан бұрынғы III ғасырдағы басқа императорлар, атап айтқанда Аврелиан деп атауға болады. Диоклетиан өз сарайында Шығыстан алынған әдет-ғұрыптарды орнатты. Биліктің негізгі орталығы императордың жеке басына бағытталған бюрократиялық аппарат болды. Император империялық заңдар шығарды, барлық деңгейдегі шенеуніктерді және көптеген армия офицерлерін тағайындады және IV ғасырдың соңына дейін понтификтер коллегиясының басшысы атағын алды. Императордың күшеюіне қарамастан, кейбір республикалық дәстүрлер қалдықтар ретінде өмір сүре берді. Олар: консулдар мен преторлар сияқты ескі республикалық магистратуралар әлі де болған — ежелгі дәуірде бұл тек құрметті атақтар болған. Доминат режимін классикалық монархия деп атауға мүмкіндік бермейтін маңызды деталь-бұл биліктің мұрагерліктің принципі Римде соңына дейін орныққан жоқ. Билеуші әулетке тиесілі болу билік үшін күресте өте маңызды дәлел болды, бірақ үміткердің міндетті сипаты емес еді, ал императорлар биліктің ұрпақтарына заңды түрде берілуін қамтамасыз ету үшін оларды балалық шағында өздерінің ресми билеушілері етіп тағайындады. №. 30. Египеттің Ерте патшалық кезеңіне сипаттама беріңіз жүктеу/скачать 99,32 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|