"АЙМАН-ШОЛПАН" ЖЫРЫ
"Айман-Шолпан" жырын ең алғаш жазып алып, баспаға ұсынған - Жүсіпбек Шайқыисламұлы. Поэманың тууына негіз болған XIX ғасырдың бірінші жартысындағы оқиғалар. Эпостық элементтермен қатар тарихи поэмаларға тән элементтер де анағұрлым басым. Маман - Тама елінің байы, Айман, Шолпан - Маманның қыздары, Көтібар - Шекті елінің батыры, қара күштің иесі, Теңге- Көтібардың ерке де долы токалы, Есет - Көтібардың ұлы, тарихи тұлға, Арыстан-Көтібардың інісі, Шолпанның сүйген жігіті, Әлібек - Айманның сүйген жігіті.
Жыр негізінде М. Әуезов "Айман-Шолпан" (1934 ж.) комедиясын жазды.
ТАНЫМ ДЕРЕК
Көтібар Бәсендеұлы (т. ж. б. - 1823) - батыр. Кіші жүз құрамындағы шекті руынан шыққан. Сырым Датұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалысы кезінде сарбаз жинап, Ресей үкіметінің отарлау саясатына қарсы күрескен. Жайық бойындағы бекіністерге бірнеше рет шабуыл жасаған. Көтібардың 7 баласы болған, үлкені - атақты Есет батыр тарихи тұлға. ("Қазақстан" ұлттық энциклопедия, 5-том, 54-бет).
• Ел тұтқасын ұстау әйелдердің де қолынан келетіндігін дәлелдеген жыр: ("Айман-Шолпан")
• «Айман-Шолпан» жырының негізгі тақырыбы: (Ескі мен жаңаның арасындағы күрес)
• Айман мен Шолпанның әкесінің аты: (Маман)
• Маманның шыққан тегі, руы: (Айман)'>(Шекті)
• Арыстан, Есет, Әлібек атты кейіпкерлер кездесетін жыр: ("Айман-Шолпан")
• Қазақ ауыз әдебиетіндегі жаңа әйел, саналы қыз образы: (Айман)
"Айман-Шолпан" жырындағы Айманның өзге жырлардағы қыздардан айырмашылығы: (Әлеуметтік іске араласуында)
"Айман-Шолпан" жырындағы Айманның ақылы байқалады: (Баланы баурап алуынан)
Мен ажалым жетпей өлмеспін, ешкімнің қырсығына көнбеспін," - деген сөз иесі: (Айман)
• Айманның Шолпанды елге қайта руының себебі: (От жағып, күң болып кетеді деп ойлағандықтан)
• "Айман-Шолпан" жырындағы Айманның есік алдындағы Қызылқұмға жасырған байлығының саны: (500 от, 80 інген, 40 алтын, 15 күміс табақ)
"Қараңыз, мына сөздің сарасына,
Көз жетті елді шаппақ расына.
"Шайтан сөз топ ішінде не керек?" деп… - деген жолдың жалғасы: (Арыстан түсе берді арасына)
• "Айман-Шолпан" жырындағы "Шайтан сөз топ ішінде неге керек?" - деп, бітімге шақырған сөздердің иесі: (Арыстан)
"Айман-Шолпан" жырында Айманның атты сұрап алуына да, Шолпанды еліне қайтаруына да, Есеттің Айманға алпыс күнге дейін неке қимауын қалап алуына да себепкер болған адам: (Арыстан)
• Әлібек бейнесіне тән сипат: (Жау іздеуге, пәле іздеуге құмар емес)
• Маман байдың ауылын кім шабады? (Көтібар)
• "Айман-Шолпан" жыры аяқталар тұста Көтібар: (Өкіл әке болады)
• Маман мен Көтібарды бейнелеудегі ерекшелік: (Сарказм мен ирония)
• "Айман-Шолпан" жырындағы қазақ феодалдарына тән сипаттар. (Тоғышар, топас, ұсақ тіршілік адамдары)
• "Айман-Шолпан" жырындағы Көтібардың баласы: (Есет)
• "Айман-Шолпан" жырындағы кейіпкер: (Теңге --Көтібардың бәйбішесі)
• Берілген үзінді қай жырдан алынған:
"Базарда теңге болсаң, пұл боларсың,
Қолыңа құрық алсаң, құя боларсың.
Батырдың айтқан сөзі рас болса,
Қолыма су құятын күң боларсың. " ("Айман-Шолпан", Теңгеге айтқан)
"Айманның ақ мамықтай білегі бар,
Майысқан жез қармақтай сүйегі бар, " - деген жолдардағы көркемдегіш құрал (Теңеу)
"Айман - Шолпан" жыры: (*Лиро-эпостық жыр; *Тарихи жыр)
• "Айман - Шолпан" жырындағы тарихи тұлға(лар): (*Есет); *Көтібар)
Достарыңызбен бөлісу: |
