Ежелгі дәуір әдебиеті бес кезеңнен тұрады
ШӘКӘРІМ ҚҰДАЙБЕРДІҰЛЫ (1858-1931)
жүктеу/скачать 0,49 Mb.
|
| ШӘКӘРІМ ҚҰДАЙБЕРДІҰЛЫ (1858-1931)
Шәкәрім - ұлы гуманист, кемеңгер, ойшыл, қазақ әдебетінің классигі. (3.Ахметжан Туған жері: қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы, Шыңғыстау өңірі. Еңбектері: "Түрік, қырғыз, қазақ һәм хандар шежіресі" (Орынбор, 1911. "Мұсылмандық шарты" (Орынбор, 1911), "Қазақ айнасы" (Семей, 1912), Поэмалары: "Қалқаман Мамыр" (1888). "Еңлік-Кебек" (1891) "Нартайлақ-Айсұлу", "Ләйлі-Мәжнүн" (Физулиден, 1907), "Мұтылғанның өмірі Прозасы: "Әділ-Мәрия" романы (1923); "Мәнді сөздер", "Үш анық", "Бәйшешек" бақшасы", "Шын бақтың айнасы". Әндері: "Жастық", "Шын сырым", "Бұл ән - бұрынғы әннен өзгерек" (1919) т. б. Аудармалары: А. С. Пушкин романы, "Дубровский" "Боран" повет Л.Толстойдан "Асархаддон патша", "Үш сауал", "Крез патша"; Бичер-Ст Гарриет "Том ағайдың лашығы"; Физулиден "Ләйлі Мәжнүн"; Хафиздін бірнеше өлеңдері. Өлеңдері: "Бостандық туы жарқырап"(1917), "Жастарға", "Сен ғылымға "Адамдық борышың", "Анадан алғаш туғанымда", "Насихат", "Жасымнан жетік- білдім түрік тілін", "Ақындарға", "Ескі ақындың", "Ажалсыз әскер", "Өкінішті өмір", "Мақтаумен сөгіс", "Дүние мен өмір", "Алу мен ынсап", "Мал жимақ "Жастық туралы", "Кәрілік туралы", т. б. Мысалдары: "Бояушы суыр", "Қаншыр мен бөдене", "Ақылшы торғай", "Қасу түлкі, бөдене", "Епті тышқан", т. б. Таным дерек: Әнет баба Кішікұлы (1628-1723) - ежелгі Шыңғыстау шығып, қазақ мемлекетін құруға белсене қатысқан тұлғалардың бір ("Қазақстан" ұлттық энциклопедиясы). Тарихи деректерге сүйенсек, Әнет бай- Тәуке ханның тұсында өмір сүріп, оның кеңесшісі болған. "Жеті жар құрастыруға қатысқан атақты жеті бидің бірі. • Ш. Құдайбердіұлының өмір сүрген жылдары: (1858-1931 жж.) • Шәкәрімнің туған жері: (Семей облысы, Абай ауданы) Абайдың немере інісі: (Шәкәрім) • Шәкәрімнің Абайға жақындығы: (Немере інісі, ағасының баласы) Шәкәрім ақталған жыл: (1988 ж.) • Әкесі қайтыс болғаннан кейін Шәкәрім кімнің тәрбиесінде болған? (Құнанбайдың) • Абай "Балаларыңды әке орнына бағуым қарызым болар, "- деген сөздерді кімге айтқан? (Құдайбердіге) • Шәкәрімнің азамат және ақын ретінде қалыптасуына ерекше әсер еткен кім: (Абай) • Меккеге барып, қайтарда Стамбул кітапханасынан білім алған ақын: (Шәкәрім) • Шәкәрім ел, жер тану мақсатында қайда барып олжалы оралған? (Меккеге) • Шәкәрімнің ел, жер тану сапарымен араб, түрік, еуропа елдерін аралаған жылдары: (1905-1906 ж.ж.) • 1905-1906 жылдары Араб, Түрік, Еуропа елдерінде және Меккеде болған ақын: (Ш. Құдайбердіұлы) • Шәкәрім үшін 1905-1906 жылдарда қандай елеулі оқиға болған? (Қажылыққа барды) • Шәкәрімнің 1911 жылы Орынбордан басылып шыққан кітабы: ("Мұсылмандық шарты") • Шәкәрімнің 1912 жылы Семейде басылған өлеңдер жинағы: ("Қазақ айнасы") • "Абай" журналында 1918 жылы шығармалары жарияланып тұрған қаламгер: (Шәкәрім) • "Түрік, қырғыз, қазақ һәм хандар шежіресі" кітабының авторы: (Шәкәрім) *** Ш.Құдайбердіұлының ағартушылық бағыттағы өлеңдері: (*"Насихат"; *"Сынатарсың өзіңді"; ***Үш-ақ түрлі өмір бар"). (және *Жастарға", "Ғылымсыз адам хайуан", "Жасымнан жетік білдім түрік тілін" деген өлендері бар) *** Ш.Құдайбердіұлының қалың бұқараны ғылымға жетелеген өлеңдері: (""Жастарға", "Үш-ақ түрлі өмір бар»; *"Насихат", "Ғылымсыз адам хайуан»); және (*«Жасымнан жетік білдім түрік тілін»; «Сынатарсың өзінді») Шәкәрімнің Абайдан үлгі алуға шақыратын өлеңі: ("Жастарға") • Шәкәрімнің Абайдың өнегесін үлгі ету қажеттігін баяндайтын өлеңі: ("Жастарға"") • Шәкәрімнің әлеуметтік мәселелер, ел бірлігіне арналған тақырыптағы өлені: ("Жаҫтарға") • Шәкәрімнің ағартушылық нысанасын жария еткен әйгілі өлеңі: (""Жастарға") • Төмендегі үзіндінің авторын анықтаңыз. Білімді сол кісіден ізденелік, "Әдейі іздеп біз келдік сізге" делік. "Өмір зая болмастық өнер үйрет, Ақылыңды аяма бізге" делік… (Ш.Құдайбердіұлы "Жастарға") … Жүз айтқанмен, өзгенің бәрі надан, Жалыналық, Абайға жүр, баралық!…" - деген: (Ш.Құдайбердіұлы "Жастарға") "Кел, жастар, біз бір түрлі жол табалық, Арам айла, зорлықсыз мал табалық. Өшпес өмір, таусылмас мал берерлік, Бір білімді данышпан жан табалық, " - деген үзінді алынған Шәкәрімнің өлең ("Жастарға") • Шәкәрім Құдайбердіұлының ағартушылық бағыттағы өлеңі: ("Насихат") • "Сен ғылымға" өлеңінің авторы: (Ш. Құдайбердіұлы) "Кісі бағын деме бағым, Өз денеңді нұрлы қыл. Ай сықылды болма жарық, Қарыз алып күн нұрын…" - деген өлең жолдары алынған Шәкәрімнің шығармасы: ("Сен ғылымға" немесе "Насихат") "Насихат" өлеңінде қазақ өмірінің рухани-психологиялық портретін жасайды "Ақындарға" өлеңінің авторы: (Шәкәрім) • "Ашу мен ынсап" өлеңінің авторы: (Ш. Құдайбердіұлы) • "Мал жимақ", "Адамдық борышың" өлеңдерінің авторы: (Ш. Құдайбердіұлы) Үзіндінің авторы: Адамдық борышың - Халқыңа еңбек қыл. Ақ жолдан айнымай, Ар сақта, оны біл. (Ш. Құдайбердіұлы) • Шәкәрімнің өлеңі: ("Дүние мен өмір"); ("Адамдық борышын") • Шәкәрімнің пайымдауынша, адам баласының ең бір мәртебелі парызы (Еңбек ету, халқына пайдалы жұмыс істеу) ("Адамдық борышын" өлеңінің *** Шәкәрімнің жастық шақ, махаббат иірімдерін жырлаған өлеңдері (*"Ақыл құсы адаспай аспандаса»; *"Жастық туралы»; *"Анық асық - әулие») • "Шын сырым", "Бұл ән - бұрынғы әннен өзгерек" өлеңдерінің авторы: (Ш. Құдайбердіұлы) • Шәкәрімнің музыка зерттеушісі А. В. Затаевич нотаға түсіріп алған әні ("Бұл ән - бұрынғы әннен өзгерек") • Абайдың өлең кұрылысындағы жаңағытты жалғастырып, жаңа форма берген Шәкәрім өлеңі: ("Бұл ән бұрынғы әннен өзгерек "Ән - өлшеуіш, Өлең - күміс, Қоспаңыз мыс Аралас…" - деген үзіндінің авторы және қай өлеңнен? (Ш.Құдайбердіұлы, "Бұл ән - бұрынғы әннен өзгерек") • Мына өлеңнің авторы: "Бұл ән бұрынғы әннен өзгерек, Бұған Ұйқасты өлең, сөз керек Өзіне орайлы. " (Ш. Құдайбердіұлы) *** Шәкәрімнің адамдық болмысы, асқақ арманы айқын сезілетін ән(дер)і: (*"Бұл ән - бұрынғы әннен өзгерек"; *"Жастық"; #"Шын сырым") • "Жасымнан жетік білдім түрік тілін, Сол тілге аударылған барлық білім … " - деп айтқан Абайдың шәкірті: (Ш. Құдайбердіұлы) "Адаспайсың ақылды, арлыға ерсең, Жолай көрме жылмайы сопы көрсең. Тапқыр адал ақ ниет адамдардың Алданбайсың артынан ере берсең, " - өлең жолдары алынған Шәкәрімнің өлеңі: ("Жасымнан жетік білдім түрік тілін") "Менің дертім, жігіттер, емес оңай, Болып едің дейсің ғой қашан олай. Басқа түссе байқарсыз бәріңіз де, Оіланбаған өмірдің бәрі солай, "- деген өлең жолдары алынған Шәкәрімнің шығармасы: ("Өкінішті өмір") "Дос мақтайды сені жақсы көрмек үшін, Дрипан мақтар елірте бермек үшін … "Мына өлең жолдары алынған Шәкәрімнің өлеңі: ("Мақтау мен сөгіс") "Адамнан адам озар немен артып, Бұл сөзді ақылға сал, кірге тартып …" - деген тармақтардың авторы: (Ш. Құдайбердіұлы) "Адамның маган бәрі бір, Не мұсылман, не кәпір. Таман адам - бір бауыр, Болінбесе өлген соң, " - деген: (Ш. Құдайбердіұлы) "Еңбекке шыда ебін тап та, Сабырдың түбі - сары алтын …" - деген өлең жолдары алынған Шәкәрімнің шығармасы: ("Анадан алғаш туғанымда") • Шәкәрімнің пайымдауынша, адам баласының ең бір мәртебелі парызы: (Еңбек ету, халқына пайдалы жұмыс істеу) • Шәкәрімнің Шығыс әдебиетінің үлгісінде жазған мысалы: ("Енді тышқан») • Шәкәрімнің поэмасы, шығармасы: ("Қалқаман-Мамыр") Ш. Құдайбердіұлының қай поэмасындағы оқиға «Ақтабан шұбырынды» жылдарында орын алады? («Қалқаман - Мамыр»). («Еңлік-Кебекте» деб Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанындағы негізгі тартыс: (Жеті атадан қыз алыспау деген салт-дәстүрлік ұғым) • Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанындағы Мамырдың әкесі: (Мәмбетей руынан шыққан бай) • Көкенай, Әнет баба қай шығарманың кейіпкерлері? ("Қалқаман-Мамыр") • "Қалқаман-Мамыр" дастанында трагедиялық жағдайы бар кімнін қолымен жасалған? (Көкенайдың) • Мамырды атып өлтірген: (Көкенай); (Аталас туысы) • Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанындағы Мамыр: (Сұлу, ақылды, еркекшора қыз) • Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанында Қалқаман мен Мамырдың қосылуына кедергі болған жағдай: (Екеуі немерелес туыс болғандықтан) • Шәкәрім "Қалқаман-Мамыр" дастанындағы Қалқаманның еліне ренжіп кету себебі: (Елі аямай, оққа байлап бергені үшін) • Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанында Қалқаман өз еліне ренжіген соң кетеді: (Үлы жүз Еділбайдағы нағашыларына) • Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанында Қалқаманның өмір мен өлім тайталасқан сәтте астына мінген аты: (Арда күрен) • Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанында аты аталатын баба: (Әнет баба) • Шәкәрімнің "Қалқаман -Мамыр" дастанында Ақтабан шұбырынды кезінд Әнет баба қандай күйге ұшырайды? (Бес баласы өліп, өзі көшке ере алмай қалады) • Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанындағы Әнет баба бастаған туыстарының Қалқаманды іздемеу себебі: (Жоңғарлар шапқыншылығына ұшырап, өздері тоз-тоз болғандықтан) *** Шәкәрімнің «Қалқаман-Мамыр» поэмасының кейіпкерлері: (*Көкенай; *Әнет баба) *** Шәкәрімнің қай шығармасынан? … Ел қылып Тобықтыны тұра алмаймын, Ешкіммен ойнап-күліп жүре алмаймын. Өлерде аямады, қайда аяйды, Сендерге енді мойын бұра алмаймын. (*«Қалқаман Мамыр») "Қазақта бастан деген бір ырым бар, Мал сойып, жастар ойнап, бір жылар… Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанынан алынған бұл жолдардағы "бастан" деген сөз: (Әке-шешесі үйде жоқта, жастар мал сойып, құрбыларын жинап бас қосады) • Шәкәрімнің дастандары: ("Еңлік-Кебек", "Айсұлу-Нартайлак") ＿ оку-әдістемелі • "Еңлік-Кебек", "Қалқаман Мамыр" поэмаларын жазған: (Ш. Құдайбердіұлы) "Еңлік Кебек" тақырыбына Шәкәрімнен басқа қалам тартқан ақын: (Мағауия Абайұлы) • Ш. Құдайбердіұлының «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» оқиғасы мен байланысты тарихи көрініс бейнеленген шығармасы: ("Еңлік-Кебек" поэмасы). («Қалқаман Мамырда» да бар) • Ш. Құдайбердіұлының «Еңлік-Кебек» шығармасы әдеби жанрдың қай түріне жатады? (Лиро-эпикалық дастан) "Жігіттер! Бұл өлеңді жазған мәнім: Емес қой жастықпенен салған әнім. Қас қайсы, қаза қайсы, таза қайсы? Аларсың көп гибрат байқағаның…" шығармасы: ("Еңлік-Кебек") - деген үзінді алынған Шәкәрімнің "Ескі күн елім көрген енді ойласам, Көрінер кейде қорлық, кейде мазақ…" - деген жолдар алынған шығарма: ("Еңлік-Кебек") Нысан абыз бейнесі кездесетін Шәкәрімнің поэмасы: ("Еңлік-Кебек") • Батыр Кебекке алғаш рет бал ашқан адам: (Нысан Абыз) • "Еңлік-Кебек" поэмасынан алынған мына жолдарды айтқан: "Әдейі іздеп бармассың, кез боларсың Кез болсаң, алыс емес, тез боларсың "Сақтыққа қорлық жүрмес" деген бар ғой, Сақтанбасаң артқыға сөз боларсың. " (Нысан Абыз) Батыр Кебек кімнің інісі? (Жуантаяқ Тоқтамыстың) "Көзі өткір, қара торы жігіт екен, Орта бойлы, тапалдау, кең иықты, " - деген портрет: (Кебек) • "Көрінгенге көз сүзген көрсеқызар, Әдепсіз қыз дейсің ғой әлдеқалай…" - деген кейіпкер: (Еңлік) • "Еңлік Кебек" поэмасы аяқталады: (Бірге қаза табады) Ш. Құдайбердіұлының поэмасы: ("Ләйлі Мәжнүн") • "Ләйлі Мәжнүн" поэмасын жазған ақын: (Шәкәрім) • Шәкәрім "Ләйлі Мәжнүн" дастанын шығыстың қай ақынынан алып, қазақша жырлаған? (Физули) • Физулидің "Ләйлі Мәжнүнін" 1907 жылы қазақша жырлаған ақын: (Ш. Құдайбердіұлы) • Шәкәрім Физулидің "Ләйлі-Мәжнүнін" қай жылы қазақшаға аударған? (1907 ж.) • Шәкәрімнің "Мәнді сөздері" қандай туынды? (Афористік топтама) "Әділ-Мария" романының авторы: (Ш. Құдайбердіұлы) • Шәкәрімнің "Әділ-Мария" шығармасын атаған: (Қайғылы роман) • Шәкәрімнің шағын прозалық шығармалар тобы: (""Бәйшешек бақшасы") Ш. Құдайбердіұлының еңбегі: («Үш анық») *** Ш. Құдайбердіұлының еңбектері: (*Үш анық»; *«Қазақ айнасы») *«Ғылым туралы» 2104) *** Ш. Құдайбердіұлының аудармалары: (*«Ләйлі-Мәжнүн» поэмасы; *"Боран" повесі; *"Дубровский" романы) • Шәкәрім кімнің поэзиясын "күннің көзіне" бағалаған? (Пушкиннің) • Шәкәрім А. С. Пушкиннің "Дубровский" романы мен "Боран" повесін каза тіліне қалай аударған? (Өлеңмен) • Шәкәрім аударған "Дубровский" романының авторы: (А. Пушкин) • Шәкәрім орыстың қандай ақын-жазушыларының шығармаларын аударған (А. Пушкин, Л. Толстой) • Шәкәрімнің Л.Н.Толстойдан аударған шығармасы: ("Асархадон патша") • Шәкәрім өз өлеңінде орыс ақын-жазушыларының ішінен ұстазым деп көрсеткен адам: (Л. Н. Толстой) • "Мұтылғанның өмірі" атты өмірбаяндық жазбаны кім жазған? (Шәкәрім Құдайбердіұлы) • Шәкәрімнің өмірінің соңғы жылдарында жазылған шығарма: ("Мұтылғанның өмірі") Бесімде оқу білсін деп, Ата-анам берді сабаққа. Жеті жаста жетім боп, Түскендей болдым абаққа… Берілген үзінді қандай шығармадан алынған, авторы: (Ш. Құдайбердіұлы «Мұтылғанның өмірі") • Шәкәрімнің лақап аты: (Мұтылған) ("Ұмытылған" деген сөз) • Шәкәрімнің шығыс, батыс ғалымдарының шығармаларымен танысқаннан… кейін жазған өмірбаяндық жазбасы: ("Мұтылғанның өмірі") • "Ойым - у, өмірім - су" тіркестерінде Шәкәрім қолданған көркем (Метафора) • Шәкәрім қолданған метафоралы балама: (Менің биім - өзінің жүрегің) ***Шәкәрім өлеңіндегі Абай қолданған шығыстың ұйқас тері' Ескіден қалған сөз теріп, Өз ойымнан өң беріп, Үйретуді жөн көріп, Түзетпек едім адамды. (*Ғаруз ұйқас) • Шәкәрімді жауыздар қалай қорлаған? (Сүйегін құдыққа тастайды • Шәкәрімнің сүйегін құдықтан тауып алып, жерлейтін баласының (Ахат) жүктеу/скачать 0,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|