Ежелгі дәуір әдебиеті бес кезеңнен тұрады
ЖАМБЫЛ ЖАБАЕВ (1846-1945)
жүктеу/скачать 0,49 Mb.
|
| ЖАМБЫЛ ЖАБАЕВ (1846-1945)
"Жүз асыл өмір кешкен ақында неше жүз жылдар өнері мен шеберлігі түйіскен. " (Мұхтар Әуезов). Жамбыл "… ауыз әдебиетінің кенжесі." (F.Мұстафин) маты - 2 Туған жері: қазіргі Жамбыл облысы, Жамбыл тауының етегі. Алғашқы өлеңі: "Шағым". Дастандары: "Өтеген батыр", "Сұраншы батыр". Жамбыл хат танымаған. 1930 жылға дейінгі өлеңдері ел аузынан және есінде қалғандарын өзінің айтуымен жазылып алынған, барлығы £ елудей. Айкүміс, Құланаян Құлмамбет, Сарбас, Досмағамбет, Шашубаймен айтысқан. 20 жасында атақты ақын Жаныспен айтысып, оны жеңеді. Жамбыл "Мың бір түнді" он жеті күн, "Көрұғлын" отыз күн, отыз түн жырлаған. Жырлаған дастандары: "Мұңлық - Зарлық", "Қыз Жібек", "Едіге батыр", "Ерназар - Бекет", "Манас", "Тотының тоқсан тарауы", "Шора", Фирдоусияің "Шахнама" дастандары. Таным дерек: Өтеген батыр (1699-1773). Шу өзені, Хан тауы, Изенді деген жерде туған. XVIII ғ. 1-жартысында жоңғар басқыншыларына қарсы күрескен батыр. Сұраншы батыр (1815-1864), қазақ жерлерін Қоқан бастыншылығынан азат етуге қатысқан батыр. "… қазақтарды қоқандықтардың езгісінен құтқарушы." (Ш.Уәлиҳанов) Құланаян Құлмамбет (1826-1903), Албан руы Қызыл бөрік тармағының Құланаян атасынан шыққан ақын. Кемеліне келген шағында Сүйінбай, Майкөт, Жамбыл тәрізді ірі ақындар мен өнер жарыстырған. ("Жетісу"энциклопедиясы, 422-бет.) • Кедей отбасында дүниеге келіп, жоқшылық тұрмысты көп көрген ақын: (Жамбыл ) • Жамбыл өмір сүрген жылдар: (1846-1945 жж.) Жүз жыл жырлаған жүрек иесі: (Жамбыл) * Көзінің тірісінде-ақ "Өлең сөздің пірі", "Жыр күмбезі", "Поэзия алыбы" атанған ақын: (Ж. Жабаев) * Жамбылдың ұстазы: (Сүйінбай); Жамбылдың өзінің пірі ретінде санаған ақын: (Сүйінбай) Сүйінбай туралы естелігінде: "Өлеңді тыңдаушының көкейінен кетпестей етіп айт, Сенің өлеңдерің жеке адамдардың емес, бүкіл халқымыздың игілігіне diinanamын болсын. Әдiл сөйле, адал бол!…" - деп айтқан адам: (Ж.Жабаев) Жамбылдың шешесінің есімі: (Ұлдан) "Жұрт біздің Екей руын мазақтап, "Екейде елу бақсы, сексен ақын" деген ат Сексен бірінші болып қайтесің?" - деген сөздерді Жамбылға айтқан: (Әкесі *** Жамбыл ақынның он бес күн, отыз түн жырлаған дастаны: (*«Көрұғлы») Жамбылдың сүйікті ұлы: (Алғадай) • "Менің өмірім" деген өлеңнің авторы кім? (Ж. Жабаев) • Жамбылдың "Шағым" атты өлеңін шығарған жасы: (15-16 жас) Жабаевтың 15-16 жасар шамасында шығарған өлеңі: ("Шағым") Жасында оқудан бас тартқан суырып салма ақын, майталман айтыскер, жырау әрі жыршы: (Жамбыл Жабаев) "Оқымаймын молдадан, Екі иығын қомдаған. Бала келсе сабаққа, Жем аңдыған дорбадан," - үзінді Жамбылдың қай өлеңінен? ("Шағым") "Шып-шып етіп молданың, Қолындағы тобылғы, Қозғалтпайды жон жағым, Талай дүре соғылды, " - үзінді Жамбылдың қай өлеңінен? ("Шағым") "Домбырамды қолға алам, Өлең кірген түсіне, Жөргегінде мен болам. " Үзінді кімнен алынған? (Жамбыл) • Жамбыл қандай мақсатпен айтқан? Батаңды маған бер, әке, Тіліме менің ер, әке. Домбыра алып сөйлейін, Күнде жасап мереке… Мерекелі болған соң Елде болар береке… (Ақындыққа түсер жолда) • Жамбылдың "Кедей күйі" өлеңінің тақырыбы: (Кедейлердің аянышты халі) • Аш-жалаңаш, жоқшылық тұрмыстағы кедейдің халін бейнелеген Жамбылдың өлеңі: ("Кедей күйі") • Жамбылдың төңкеріске дейінгі ел басындағы ауыр халді суреттеген шығармасы: ("Кедей күйі") "Мәңке туралы" өлеңнің авторы: (Жамбыл Жабаев) • Жамбылдың бір болысты әжуалап жазған сатиралық өлеңі: ("Мәңке туралы") "Жангойлық болысы пысық келеді, Мұрындары пұшық келеді. Екі арада ептеп жерінде Көздерін қысып келеді. " Үзінді алынған Жамбылдың өлеңі: ("Мәңке туралы") • Жамбылдың қазақ байларының жағымпаздық қылықтарын шенеп шығарған өлеңі: ("Өстепкеде", 1913) (выставка да (көрме) деген сөз) • Жамбылдың "Жалғызбын деп жүрмесін" деген жолдау өлеңі Абайдың басына түскен қандай қайғыға байланысты дүниеге келген? (Әбдірахман дүниеден өткенде) • Жамбылдың Абайға жолдаған "Жалғызбын деп жүрмесін" деген жолдау өлеңі: (Көңіл айту өлеңі) • Сәлем айт, барсаң Абайға, Кеңесі кеткен талайға, Ауырды жеңген қара жер, Сабырлы болсын қалайда. (Жамбыл) - деген өлең шумағының буын, бунақ, ұйқас түрлері: (8 буынды, 2 бунақты қара өлең ұйқасы) "Мынау тұрған Абайдың суреті ме? Өлең сөздің ұқсаған құдіретіне. Ақыл қайрат, білімді тең ұстаған, 2019 Өр Абайдың төтеген кім бетіне…" шумағының авторы: (Жамбыл Жабаев) • Ж. Жабаевтың ақындық болмысын, ұстазын пір тұтқан адамгершілік кісілігі сөз болған өлеңі: («Жаныс ақынға») *** Жамбылдың өлең(дер)і: (***Сәт сайланарда"; ***Мәңее туралы"; *"Шалтабайға") "Шалтабайға" өлеңінде Жамбыл айыптайды: (Болыстараың екіжүзділігін) *** Ж. Жабаев өлеңдері: (*«Шағым»; *«Зілді бұйрық»; *«Патша әмірі тарылды») *** Жамбылдың өлең(дер)і: (***Жылқышыға"Зілді бұйрық"; "Ленинградтық өренім"; ***Кәдірбайдың төбеті", "Мәңие туралы") • Жамбылдың "Артықша туған азамат" өлеңі: (Толғау) • Жамбылдың үлкен сатирик ақын екні айқын сезілетін өлеңдері: ("Кәдірбайдың төбеті", "Кәкімге", "Сәт сайланарда", "Өстепкеде", "Есенәлі мешкейге") • Жамбылдың сюжетке құрылған, композициялық құрылымы бар өлеңі: ("Кәдірбайдың төбеті") • Жамбыл Жабаевтың сатира жанрында жазылған өлеңі: ("Кәдірбайдың тебеті") *** Жамбыл талантының сатиралық қырын танытатын "Кәдірбайдың төбеті" өлеңінің шығу тарихына тән жол(дар): (*Кәлірбайдың өлген Төбесіне жоқтау айтқызуы; *Зерлі шапан, екі жорға ат, елу қай, жүз тақта шай, (бір қатын) жүлде тігуі) *** Ж Жабаевтың "Кәдірбайдың төбеті" өлеңінде келетін өлең жол(дар)ы: ("Сенен гөрі ит жақсы Күзеткен ауыл, қотанды; *Ей, жыршылар, жыршылар, Жыр айта ма осылай? Сөздеріңнің дәмі жоқ, Күйлеріңнің сәні жоқ. ) Жамбыл Жабаевтың өлеңі: ("Өсиет") Кірсе лебіз - шықса жоқ, Қауіп етіңдер өлімнен. Кылышбайодн таралып, Сөз нұсқасы келінген…" Шумағы алынған Ж. Жабаевтың өлеңі К Жабаевтың "Қазақстан тойына" атты өлеңі жазылған: (192) ("Шын жүректен") (1924 К жабаевтың табиғат сұлулығын теңеулер арқылы жеткізген Қазақ еңбекшілерінің қол жеткен жеңістерін Жырлаған Ж. Жабаевтың өлеңі: ("Замана ағымы") Жамбыл Жабаев "Өтеген батыр" мен " Сұраншы батыр" дастаны негізгі желісін алған: (С. Аронұлы) Жамбылдың җас кезінде ауызша шығарып, ХХ ғ. бас кезінде гана түсірілген даҫтаны: ("Өтеген батыр") Ж. Жабаевты эпикалық жырау ретінде халыққа Танытқан шығармалар бірі: ("Өтеген батыр") • Әрекет-мақсаттары Асан қайғының армандарымен үштасып, "Жерҙият тапсам деп жер-жаһанды кезген Ж. Жабаев шығармасының кейіпкері; (Өтеген батыр) • Жамбылдың «Өтеген батыр» дастаңында җұртқа алалық сап айныпан кейіпкер: (Байсары) • Ж. Жабаевтың ежелгі аңыз желісіне құрылған дастанының кейіпкері: (Өтеген) • Қоқан хандығына қарсы күрескен ерлердің ерлігін жырлаған ақын: (С. Аронұлы) • Жетісу қазақтарының XIX ғасырдың орта тұсында Қоқан барқыншылды қарсы күресті суреттеген Ж. Жабаевтың шығармасы: ("Сұраншы батыр • Өтеген, Сұраншы батыр туралы жазған ақын: (Ж., абаев) • 1941 жылы Жамбылға Мемлекеттік сыйлық берілген шығармалары: ("Өтеген батыр", "Сұраншы батыр") • Жамбылдың тарихи деректерді мол пайдаланған шығармасы: ("Сұраншы батыр") • Қоқан басқыншыларына қарсы күресетін Жамбылдың кейіпкері. (Сұраншы) • "Жаудан күту жақсыны - зарыққанның салдары; байдан күту жақсыны - тарыққанның салдары, " - деген нақыл сөз Ж. Жабаевтың қай шығармасында кездеседі? ("Сұраншы батыр") • Жамбылдың отаншыл жырларының ішіндегі дастандары: ("Сұраншы батыр") • Жамбыл жырлаған Сұраншы батырдың ұраны: (Қарасай) Ж.Жабаевтың" Сұраншы батыр" дастанында аты аталып қана кететін кейіпкер: (Рүстем батыр) • Ж. Жабаевтың "Сұраншы батыр" дастанындағы Сұраншы батырды өлтірмек болған адам: (Орман хан) • Ж. Жабаевтың 1941 жылы жарық көрген атақты өлеңі: ("Ленинград өренім") • Жамбылдың "Ленинградтық өренім"деп аталатын, соғыс кезіндегі шығармаларының сипатын көрсететін өлеңі жазылған уақыт: (1941) "Ленинградтық өренім" өлеңінің тақырыбы: (Отан қорғау) • "Ленинградтық өренім" өлеңін жатқызуға болатын лирика: (Саяси лирика) • Жамбыл Жабаевтың бата түріндегі өлеңі: ("Аттандыру". • Ж. Жабаевтың Ұлы Отан соғысы тақырыбына арнаған өлеңі: ("Аттандыру") • Ж. Жабаевтың өз баласына арнаған өлеңі: ("Алғадай туралы әрбір ой"") • Жамбылдың Ұлы Отан соғысында мерт болған сүйікті ұлының есімі: (Алғадай) • Алғадай деген баласына жоқтау жыр арнаған ақын: (Жамбыл) "Көп жайлаған жабының Жал-құйрығы сұйылар… Сол сияқты Жамбылдың Жұқарыңқы түрі бар, " - деген Алғадай баласын жоқтауға арналған жырында ақын қолданған көркемдегіш тәсіл: (Параллелизм) Жамбылдың өлеңі: ("Атаның әлдиі") *** Ж. Жабаевтың «Атаның әлдиі» өлеңіндегі немересінің есімі: (*Қуаныш) • Жамбылдың: "Жата алмаймын төсекте, жаным қалай жайланад," - деген жолдарды айту себебі: (Соғыстың зардабын уайымдағандықтан) Ж. Жабаевтың: «Қаһар қаулап денемде, Көз жібердім мен елге. Сонда єлімнің түрінен Тастай болып түйілген Қаһармандық аңғардым…» - деп қаһарман халықтың жауға деген ыза-кегін суреттеген өлеңі: («Ата жаумен айқастық") Жайлайық деп жауларды Жар салды жырау жаранға… Үзінді Жамбылдың қай өлеңінен? ("Ата жаумен айқастық"; аллитерация) • Жамбыл өлең арнаған Украина халқының ақыны: (Т. Шевченко) • Тоқсан екі жастағы Жамбылдың Кавказға сапар шегу себебі: (Ш.Руставелидің "Жолбарыс терісін жамылған батыр" дастанының 750 жылдығына барады) • Жамбылдың "Өмір жыры" туындысы: (Шота Руставели туралы) • Әйгілі Құлмамбет, Сарбас, Нұрмағанбет ақындармен айтысқан ақын: (Жамбыл) *** Жамбылмен айтысқа түскен ақындар: (*Құлмамбет; *Шашубай; *Айкүміс) Жамбылмен айтысқан ақын қыз: (Айкүміс) Жамбыл неше жасында Жаныс ақынмен айтысып, жеңетіні: (20 жасында) Жамбыл айтысқан ақындар: (Досмағамбет, Құлмамбет) • Айтыста Құлмамбетті жеңгеннен кейін "Жетісудың жүйрік ақыны" атанған: (Жамбыл Жабаев) • "Адамдықты айт, ерлікті айт, батырлықты айт, Ел бірлігін сақтаған татулықты айт, " - деп Жамбыл айтқан: (Құлмамбетт • Жамбылдың айтысқан ақыны: (Құлмамбет) • Ж. Жабаевтың Құлмамбетті айтыс өнерінде жеңген жылы: (1881) 1881 жылы Жамбыл қай ақынмен айтысып, жеңіске жетті: (Құлмамбет • Жамбылдың Құлмамбетпен айтысында бет б • Жамбылды Жетісуға, Қырғызстанға, Сыр бойына танытқан үздік айтыс: (Құлмамбетпен) Жабаев айтыста сынға алады: (Байларды) • Ж. Жабаев айтыста кімнің атынан сөйлейді? (Халықтың атынан) • Жамбылдың Құлмамбетпен айтысындағы артықшылығы: (1. Құлмамбет сияқты біржақты, бірсарынды емес, ойлауы кең, жан-жақты; 2. Батырлық, ерлік, адамгершілік сияқты бүкілхалықтық құндылықтарға ұтымды сүйенеді; 3. Жамбылдың өзіне өнеге тұтатын ақындардың географиясы кең, бүкіл ұлттық ауқымды қамтиды; 4. Қазақтың ырысы тек өз ішіндегі байлық пен шектелмей, көрші елдермен қарым-қатынаста екенін болжап айтады; 5. "Бәлекет қуу" тәсілін шебер пайдаланады) • Жамбылдың кіммен айтысын халық "Аңызға айналған айтыс" деп атайтыны: (Құлмамбетпен) • Жамбыл кіммен айтыста Саурық, Сұраншы батырлар жайлы айтып кеткен (Құлмамбет) "Пірім бар жыр нөсерін аспанға атқан, Сұңқардай саңқылдаған ер Сүйінбай. " Үзінді алынған Жамбылдың айтысы (Құлмамбетпен айтысында) • 1916 ж. ұлт-азаттық көтерілістің шығу себебі: (Жігіттерді майданға қару" жұмысқа алуға қарсы) • Майданға кара җұмыска жігіт алу туралы патша бұйрығы бойынша шақырылған адамдардың жасы: (19-31 жас) • "Менің жасым кінегеде әлденешеде жүр…18…19…таяу тұр-ау өзі. Қатеден дір жасты қосып жіберсе, кеткеніміз гой…ойбай-ау!" Қай кезең оқиғасы жайын… (1916 жылғы маусым жарлығы) • Ұлт-азаттық көтеріліске жыр арнаған халық әдебиеті өкілдері: (Күдері, Жамбыл, Сәт, Омар) • Ұлт-азаттық көтеріліс туралы шығарма жамбыл"Зілді бұйрық", "Патша әмірі тарылды"; Біржан Берденов"Прием": Иса Дәукебаев "Бекболат"; Күдері Жолдыбаев "Амангелдінің Торғайды алуы": Омар Шипин "Амангелді батыр"; Сәт Есенбаев "Июнь жарлыгы"; Телеу Көбдіков "Сарыарқаның сарыны" т.б.) • Ж. Жабаевтың 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс кезінде туған өлеңі: ("Зілді бұйрық") • 1916 жылға байланысты "Зілді бұйрық", "Патша әмірі тарылды" өлеңдерінің авторы: (Ж. Жабаев) Үзінді Ж. Жабаевтың қай өлеңінен алынған? Қызығыңды көп көрдім, Қарабастау, Құлансаз. Күндерімді өткердім, Сенде жүріп ұзақ жаз. : ("Патша әмірі тарылды") • Жамбылдың азамат соғысы батырының ерлік бейнесін суреттеген өлеңі: (Амангелді) • Майданға алынған жігіттердің өмірін суреттейтін елеулі туынды: ("Прием") • Омар Шипиннің "Амангелді батыр" дастанында Амангелдінің ерлігімен қоса тағы баяндалатын өнері: (Қолбасшылық) Омар Шипиннің "Амангелді" дастанындағы: "- Былай деп батыр көпке айтты және; Торғайдың панасы жоқ ашық дала. Оспанхан, сіз жатыңыз төрт мың қолмен Жолында Ырғыз, Шалқар, Жаманқала Жогары біз жатайық жолын алып, Қостанай, Атбасар мен Ақмешіттің,"- деген тармақтардан танылатын Амангелдінің қабілеті: (Қолбасшылық) Амангелдінің бабасы кім болған? (Батыр) • А. Имановтың көтеріліс кезіндегі қарт сарбазының бірі: (Күдері Жолдыбаев) • 1916 жылы қазан айында Амангелді отряды қоршауға алған қала: (Торғай) Иса Дәукебаевтың "Бекболат" поэмасынан алынған мына шумақ кімнің аузынан айтылады? "Бекболат Жайылмысқа қылды зорлық, Қорыққан соң туын тіккен жерде болдық. Васқамыз патшаға қарсы емеспіз, Айналайын, тақсыр-ау, - деді, - құлдық. " (Әндірбектің) Жазушылардың Бүкіл Одақтық II сьезіндегі баяндамасында А. Сурков Жамбылдың қай тақырыптағы поэзиясын ерекше атап көрсеткен? (Соғыс кезіндегі өлендерін) Жамбыл Мәскеу каласына тұңғыш рет барды: (1936 жа) К жабаевтың ақындық қызметінің 75 жылдық мерекесін өткізген жыл: (1938 жыл) 1936,1938,1939 жылдары қатарынан үш ірі орденмен наградталған ақын: (Жамбыл Җабаев) Жамбыл "Ленин" орденімен марапатталды: (1938 ж.) • Ж. Жабаев "Құрмет белгісі" орденімен марапатталды: (1939)ж.) • Жамбыл қай кезде айтып еді? "Наградталған мен емес, қазақтың халық поэзиясы. " ("Еңбек Қызыл Ту" ордені берілгенде, 1936 ж.) "Өлеңі не күлдірмесе, не жылатпаса - емес. Нәрсіз сөз - зілсіз оқ есепті, " деген қазақ ақыны: (Ж. Жабаев) "Жазық кең дала менің Отаным болды, Мен киїз үйде өстім. Сол кездегі барлық қазақ балаларындай мені де көшкенде бесігіммен алып, жүрді. " Кімнің айтқан сөзі? (Жамбылдың) "Мен жасардым, 18 жасар жаіттей шағыма келдім, " деген сөздерді Жамбыл қай әңгімесінде айтқан? ("Менің бақытым") "Жүз жыл өмір кешкен ақында неше жүз жылдар өнері мен шеберлігі түйіскен"… деген пікірді айтқан адам: (М. Әуезов) "Сіз өзіңіздің ұзақ өміріңізде ұлы істерді бастан кешердіңіз. Сіздің жүрегіңіз ешбір қартаймайды, " - деген жолдарды дат жазушысы Мартин Андерсен Нексе кімге арнаған? (Ж.Жабаевқа) • Әдебиеттегі Жамбыл туралы айтылған пікір: ("ХХ ғасырдың Гомері") "Халық поэзиясының алыбы, ХХ ғасырдың Гомері" атанған ақын: (Ж. Жабаев) • "Халық ақыны Жамбыл" және "Сүйінбай Аронұлы" портреттерінің авторы: (Әбілхан Қастеев) • Қазақстан жазушыларының Бірінші құрылтайында Жазушылар одағына мүшелікке қабылданған халық ақындары: (Жамбыл, Нартай, Кенен) • Жамбыл бастаған халық поэзиясының көрнекті өкілдері: (Нұрпейіс Байғанин, Кенен Әзірбаев, Нартай Бекежанов) Жамбылдың шәкірті: (Кенен Әзірбаев 1884-1976 ж.) • Кенен Әзірбаевтың өлеңі: ("Базар-Назар") жүктеу/скачать 0,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|