Экология и естественные науки

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 3 (26), 2012 
~ 
125
 ~ 
 
Summary  
This  article  is  about  the  Guriev  region  workers  contribution  to  Stalingrad  battle 
victory.  
 
 
УДК 009 
 
Е.Н.Кильдякова, М.С.Калаганова 
 
К ВОПРОСУ РОЛИ КУЛЬТУРЫ В ИНТЕГРАЦИОННЫХ ПРОЦЕССАХ В КАЗАХСТАНЕ 
 
Каспийский Государственный университет технологии и инжиниринга имени 
 Ш. Есенова 
 
Аннотация  
В  статье  раскрывается  роль  культуры  в  интеграционных  процессах  в 
Казахстане. 
 
Опыт мировой истории показывает, что государств с этнически-однородным 
населением  мало,  и  большинство  стран  являются  полиэтничными.  В  таких 
государствах  проблема  отношений  между  отдельными  народами,  между  титульной 
нацией и разными национальными группами становится острой.  Если эта проблема 
остается  неразрешенной    в  силу  каких-то  обстоятельств,    не  происходит  и 
национально-государственной  интеграции,  высока  вероятность  распада  таких 
государств.  Об  этом  говорят  примеры  из  истории  Австро-Венгрии,  Оттоманской 
империи, 
Советского 
Союза, 
Югославии. 
Образующиеся 
на 
их 
месте 
«национальные»  государства,  как  правило,  наследуют  те  же проблемы.  Возникает 
закономерный вопрос: что может послужить средством решения этой проблемы? 
В  науке  издавна  существует  мнение,  что  государства  и  общества  могут 
интегрироваться  с  помощью  культуры.  Культура  выступает  решающим  способом 
регуляции социальных взаимодействий, интеграции индивидов в общество. Однако 
не все в настоящее время готовы с этим согласиться, так как общество может быть 
объединено  и  приказами,  что  будет  означать  установление  над  ним  жесткого 
политического  контроля  со  стороны  государства.  Впрочем,  этот  случай  вряд  ли 
можно  применить    к  Казахстану,  так  как  здесь  интегрирующая  роль  политики  и 
политиков, и политическая активность большинства населения незначительны. 
Собственно  в  области  культуры  Казахстан    оказался  в  сложном 
противоречивом положении.  Культура обладает функцией  социальной  интеграции, 
но в определенных условиях культура может сыграть совершенно противоположную 
роль.  В  рамках  любой  культуры  общества  встречаются  социокультурные  различия 
между  поколениями,  и  между  территориальными  общностями,  существуют 
контркультуры  и  т.д.  Важно  учесть,  что  в  принципе  целостность  культуры  – 
состояние, далекое от однообразия, застоя. Эта целостность обеспечивается через 
многообразие  субкультур,  в  ее  недрах  формируются  и  развиваются  новые 
элементы,  а  вместе  с  этим  возникают  и  существенные  различия,  которые  могут 
привести  к  противоречиям,  конфликтам.    В  наличии  конфликта  ценностей  ничего 
необычного  нет.  Но  сегодня  в  нашей  республике,  находящейся  на  стадии 
фактического  обновления  в  системе  ценностей  –  самого  сложного  социального 
процесса  –  резко  увеличивается  конфликтность  общества.  Важно  обеспечить  в 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 3 (26), 2012 
~ 
126
 ~ 
 
культуре  всех  членов  общества  приоритет  тех  ценностей,  которые  объединяют  и 
укрепляют  общество,  государство.  В  настоящее  время  происходит  процесс  
преобразований в духовной сфере, и  еще рано говорить о какой  –то устоявшейся 
системе ценностей, идет процесс  поиска. 
Казахстан  на  современном  этапе  переживает  период  национального 
возрождения.  Идея  возрождения  казахской  культуры  повлекла  за  собой 
восстановление  некоторых  традиционных  качеств,  присущих  эпохе  феодализма. 
Родоплеменные,  жузовые    отношения  зачастую  становятся  обязательным 
компонентом  политической  жизни.  Череда  празднований  всевозможных  юбилеев, 
возвеличивание местечковых батыров, биев вызывают лишь раздражение  у  части 
населения. Другие этносы, проживающие  в Казахстане, в целом не всегда согласны 
с идеями традиционной родовой культуры. 
Все  центральноазиатские  государства,  а  Казахстан  особенно,  отличаются 
определенной  степенью  русификации,  включенности  в  сферу  русско-советской 
культуры.  Быстрое  отделение  из  общесоюзного  культурного  пространства  не 
означало, что советские ценности были изжиты из мировоззрения людей. 
Если  обратиться  к  религиозной  культуре,  то  и  здесь  не  все  так  просто. 
Проводимая  государством    политика
  обеспечила  свободу  вероисповедания, 
последовательно  проводится  политика  межконфессионального  согласия  и 
религиозного  равноправия.  Исторической  особенностью 
  нашей  страны  является  
нахождение на  стыке  двух  мировых  религий: ислама  и  христианства  с  их  богатой, 
неоднозначной  культурой,  имеющей  общечеловеческое  значение.  В  ходе  своего 
распространения по территории Казахстана ислам тесно переплетался с народными 
верованиями  и  приобрел  своеобразный  характер.  Это  в  большей  степени  свод 
бытовых, обрядовых установок, чем всеобъемлющее религиозное сознание. То же, 
можно  сказать  и  в  отношении  второй  по  распространенности  религии  – 
православии.  Недавнее  советское  атеистическое  прошлое  играет  свою  роль  в 
отношении  религиозных  ценностей.  За  последние  десятилетия  в  республику 
активно проникли и проникают новые  секты разной направленности, от мирных по 
своему  содержанию,  до  воинствующих  и  тоталитарных.  Стремительный  рост 
религиозности общества порой приводит к перекосам и противоречиям, а иногда и 
к конфликтам. Рост, угроза религиозного фундаментализма, экстремизма вызывают 
опасения  у  населения  в  республике.  Происходит  процесс  разделения  этнических 
групп  населения  по  конфессиональным  признакам,  что,  в  общем  не  способствует 
интеграции общества. 
Всепроникающее 
влияние 
транснациональных 
экономических 
сил, 
революция  в  коммуникационных  технологиях,  процессы  культурной  глобализации 
затронули  Республику  Казахстан.  Американский  ученый  Р.Хани  полагает,  что 
глобальную  культуру  характеризуют  рыночная  экономика,  гражданские  свободы  и 
нормы  цивилизованного  сосуществования.  Согласно  другой  точке  зрения, 
свойствами  глобальной  культуры  являются  техницизм,  универсальность  и 
вневременной  характер.  Глобальная  культура  лишена  исторических  корней  и,  в 
отличие  от  национальной  культуры,  не  отвечает  «живым  потребностям» 
большинства  людей.  Через  многочисленные  каналы  коммуникации  «чужая» 
информация  вторгается  во  все  сферы  общественной  жизни,  задает  определенные 
стереотипы поведения, формирует новую шкалу ценностей. «Человек стал поживой 
манипуляции, он целиком опутан клейкими грезами массовой культуры»[1, с.258]. В 
результате  происходит  отторжение  людей  от  их  собственной  культуры,  ее  норм  и 
традиций. 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 3 (26), 2012 
~ 
127
 ~ 
 
Вхождение  в  мировое  сообщество,  интенсификация  связей,  мобильность, 
миграции,  торговля,  инвестиции,  туризм  –  все  это  способствует  большому 
пониманию культурных различий. Стремление к признанию культурных различий, в 
свою  очередь,  предполагает  требования  равенства,  равных  прав,  одинакового 
отношения,  иначе  говоря,  -  единой,  но  многообразной  культуры.  Несмотря  на  
толерантность  народов  Казахстана,  их  отношение  к  культурным  новшествам  и 
различиям  не  дают  однозначной  положительной  оценки  для  утверждения  о 
беспрепятственной культурной интеграции этносов в единое целое.  
Многонациональное  население  Казахстана  в  культурном  аспекте  находится 
на  пути  поиска  своего  культурного  пространства,    ориентировано    на  коренные 
(этнические)  или  на  интернациональные  (западные  в  большинстве  случаев) 
ценности.  Это  будет  оказывать  влияние  на  процесс  интеграции  общества.  В 
будущем  это  принятие  культурного  универсализма  Казахстаном,    создаваемого, 
прежде  всего  на  основе  синтеза  собственной  духовной  ментальности  и 
инонациональных ценностей. 
Президент страны Нурсултан Абишевич Назарбаев в своей книге   «В потоке 
истории»  подчеркнул:  «Выстраиваемая общеказахстанская культурная реальность 
не должна быть замкнутой в пределах нашего государства культурной системой. Ее 
базовая характеристика – принципиальная открытость и направленность на диалог 
с другими культурными потоками»[2, с.127]. 
 
Список литературы 
 
1. Гуревич П.С. Философия культуры. М. 1995. 
2. Назарбаев Н.А. В потоке истории. Алматы, 1999. 
 
Түйіндеме  
Мақалада Қазақстандағы интеграциялық үдеріс кезеңіндегі мәдениеттің  ролі 
қарастырылады. 
Summary  
This  articie  touches  upon  the  umportance  of  cuiture  in  integration  process  of 
Kazakstan. 
 
 
ӘОК 82.09 
 
А.Т.Садықова 
 
Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 
 
МҰХТАР ШАХАНОВ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫНЫҢ РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІК 
ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ 
 
Аңдатпа  
Мақалада  Мұхтар  Шаханов  шығармашылығының  рухани-адамгершілік 
құндылықтары туралы баяндалады. 
Қазіргі  тәуелсіз  қазақ  елінің  әдебиетін  сыншылдық,  ғылымдық  жүйеде 
қарасақ,  әр  қаламгерлердің  өзі  зерделейтін  әдебиет  өлкесіне  кірер  алдында  әсте 
бағыт  сілтейтін өзінше  бір  құбылнама іздейтіні  заңды  нәрсе.  Ондай  компас,  бағдар 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 3 (26), 2012 
~ 
128
 ~ 
 
берер  құрал,  бұл  жолы,  біздің  пікірімізше,  Мұхтар  Шаханов  пен  қырғыз  жазушысы 
Шыңғыс  Айтматов  арасындағы  сұхбат  негізінде  жаңа  заман  тұрғысынан  жазылған 
«Құс  басындағы  аңшының  зар»  (Ғасыр  айырығындағы  сырласу)  деп  аталатын 
кітабы. 
Құрылымы жағынан «Құз басындағы аңшының зары» - туысқан екі ел ақын-
жазушысының  ой  бөлісу,  емін-еркін  сырласуынан  туған  роман-диалог,  өзінше  бір 
әңгіме-дүкен  болып  саналады.  Әңгімеге  шақыратын,  негізінен,  Мұхтар  Шаханов. 
Шыңғыстай  кемеңгерден  сөз  тартып,  өмірбаяндық  өлшеусіз  қымбат  деректер, 
қоғамдық,  тарихылық  маңызы  зор  пікірлер  алып  қалған  қазақ  ақынына  елі  тәнті. 
Ш.Айтматов-естелік  жазбаған  адам.  Бұл  кітапқа  түскен  сөзіне  қарағанда,  жетпістің 
айдынында  қалт-құлт  еткен  желкенді  кемеге  мініп  жүріп,  бір  күні  олай-пұлай  боп 
кетсек, арттағыға қалдырар өсиет болсында да қаперінде ұстағандай. 
Үлкен қызу достық әңгіме үстінде жарқ еткен оқыс ойлар (экспромт), жүрек 
жарды  әңгімелер  магнитофон  таспасына  жазылған  күйде  көп  қалам  тепкісіне 
ұшырамай сонылығын сақтаған. Шығарма тақырыбы – көл-дария. Тек қазақ, қырғыз 
ғана  емес,  адамзат  мәдениеті  мен  әдебиетінің  бұрын-соңды  тарихынан,  қазіргі 
жайынан қамтымайтын мәселесі кемде-кем. Сол күрделі, қат-қабат мазмұн кітаптың 
алуан  түрлі  жанры  мен  стилін  қалыптастырған.  Мұнда  монолог-толғау, 
философиялық лирика, көркем эссе, ғылыми түйінді публицистика, ыстық тебіреністі 
әңгіме-жыр,  роман-новелла,  тіпті  анекдот  іспетті  күлкіге  қарқ  қылатын  дүниелер 
белгілі бір тақырып арнасында таласа – тармаса ағындайды. 
Өрнегі түрлі түсті асыл тастан құралған алашабыр мозайка көрінсе де, кітап-
Шыңғыстай  тұлғаның  кемел  парасатының,  терең  рухының  ізі  қалған  тұтас  дүние. 
Әрине, інісі Мұхтардың да ақындық шабытты пікірінің үзеңгі қағысар сәттері аз емес.  
«Құз  басындағы  аңшының  зары»  әдеби  талдауға  басты  бағдар  болатын 
себебі,  көркемдік  құнды  дүниелеріне  қоса,  көтерген  проблемалары  қазіргі  қырғыз 
әдебиетінің күй-жайына тікелей қатыстылығында. 
Көрші  туысқан  ел  көркем  сөз  өнерінің  хал-қадірін,  ішкі  даму  үрдістерінің 
ерекшеліктерін  ұғынып,  тексеру  барысында  кең  таратып  тексерілмек  мәселелер 
төмендегіше  жүйеленді:  қырғыз  әдебиетінің  тарихи  белестері,  қырғыз  әдебиетінің 
басқа  әдебиеттермен,  әсіресе,  қазақ  әдебиетімен  байланысы,  шығармашылық  ой 
бөлісулер... 
Осы орайда ақынның қырғыз халқының ұлы жазушысы Шыңғыс Айтматовпен 
жазысқан  хаттары  таптырмайтын  дүние  болып  саналады.  Бұл  алмасқан  хаттары 
артынша  1997  жылы  Алматы  қаласындағы  «Рауан»  баспасынан  «Ғасырлар 
тоғысындағы  әңгіме»  немесе  («Құз  басындағы  аңшының  зары»)  деген  атпен  кітап 
болып басылып шығып, қалың оқырман қолына тигендігі де мәлім. 
Аталмыш  кітап  –  қазақ  елі  туған  перзентіндей  көріп,  «адамзаттың 
Айтматовы»  деп  сүйсінген  заңғар  жазушы  мен  атағы  алыстарды  шарлаған  ақиық 
ақынның  уақыт  пен  өмірдің  көкейтесті  мәселелері  жөніндегі  ой  бөлісу,  емін-еркін 
сырласуынан туған құнды дүние. 
Авторлар  онда  туған  жер  құдіреті,  ата-баба  жол-жосыны,  түркі  жұртының 
түп  тарихы,  ел  басқару  үрдістері,  өз  өмірлеріне  шапағат  сәулесін  түсірген  ұлылар, 
табиғат  ғажабы,  садизм  дерті  т.б.  туралы  ой  толғап,  философиялық  терең  де 
қызықты  түйіндеулер  жасайды.  Сондай-ақ  өз  бастарының  сүйіншіті  де  күйінішті 
жүрек  құпиялары  жайында  да  ыстық  тебіреністі  сыр  шертеді.  Шыңғыс  Айтматов 
кітапқа  жазған  кіріспе  сөзінді:  «Біріміз  қазақ,  екіншіміз  қырғыз  тілінде  (яки  екі 
бауырлас  тілде)  өрбіген  эсселердің  негізінен,  магнитофон  алдындағы  сырласу 
немесе  манитофон  таспасынан  шыққан  сыр  төкпе  (экспормт)  кітабы  деп  атаса  да 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 3 (26), 2012 
~ 
129
 ~ 
 
болғандай.  Көңіл  күйіне,  әңгіме  ыңғайына  орай  әртүрлі  шалқуларымыз  бен 
толқуларымызды  да  мүмкіндігінше  көп  қалам  батырмай,  сол  күйінде  қалдыруға 
тырыстық. Ең жақын адамдарымыздан басқа сырт көздер біле бермейтін, тағдырдың 
қия  жолдарында  кезіктірген  қадау-қадау  қуанышымыз  бен  қасіретімізді  де  бүгіп 
жатпадық. Оңаша отырып, сыр төгудің жазба әңгімеден бір ерекшелігі осында ғой», 
-  деген  сөздерінің  де  жаны  бар.  Өйткені,  осы  бөлімді  оқи  сала,  оқырман  кітаптың 
қаншалықты мықты, жоғары дәрежеде шынайы жазылғанын аңғарып-ақ қалады. 
Зиялылылардың зиялылығы, ұлылардың ұлылығы жас ұрпаққа өнеге екенін 
естен шығармауымыз керек. Осы «Ғасырлар тоғысындағы әңгіме» («Құз басындағы 
аңшының зары») әңгімесі М.Шахановтың қоғам қайраткері болып қалыптасуындағы 
орны,  Шыңғыс  сияқты  ұлылармен  қазақ  пен  қырғыздың  төл  перзенті,  шынайы 
достықтың қаншалықты қымбат екендігіне тәнті боласыз. 
2011 жылдың маусым айында шыққан «Жұлдыздар отбасы» республикалық 
жастар журналында Анар Әлдібекованың Мұхтар Шахановпен «Ұлт үшін өліп кетсем 
де  өкінбеймін» атты  сұхбаты  жарияланған  болатын.  Аталмаш  сұхбатта  біраз  құнды 
мәселелер  талқыланып,  тілші  тиісті  жауаптарын  да  таба  біліп,  оны  көркем  тілмен 
оқырманға жеткізе білген. 
Алатаудың  бауырында  қырғыз  деген  халықтың  тал  бесігінде  тербеліп, 
адамзаттың  алып  жазушысы  деңгейінде  дүниеден  озған  Шыңғыс  Айтматов  көзі 
тірісінде  қандай  құштарлықпен  оқылса,  қазір  тіпті  аңсаған  шөлде  табылған  суға 
айналғандай. 
Рухы  қаталап,  талып  шөлдеген  оқырманға  мөлдір  бұлағынан  сусындатар 
жазушы  шығармалары  бүгінде  дүниежүзілік  деңгейде  –  Ыстамбұл  мен  Вашингтон, 
София  мен  Ұлан-Батор,  Варшава  мен  Бухарест,  Прага  мен  Лондон,  Токио  және  де 
әлемнің  осы  секілді  ірі  қалаларында  қолдан-қолға  таралып,  тіпті  театр 
сахналарынан  үн  қатуда.  Осылайша  Айтматовсыз  өткен  арадағы  бірер  жыл 
жазушының, шын мәнінде, мәңгі өлмес рухқа айналғанын дәлелдеп берді. 
Ақын шығармасына ойлы сөз жазған Шыңғыс Айтматов: «Қазақ поэзиясында 
бұрын-сонды  мұндай  қуатты  дүниені  кездестірген  емеспін»,  -  деп  өте  жоғары 
бағалапты. Адамзат тарихынан сыр тартқан небір тағылым аларлық жәйттер, кесек-
кесек  қанатты  тың  ойлар,  батыл  тұжырымдар  жан-дүниеңді  баурап  алып,  асыл 
армандарға  жетелейді.  Тек  өзің  емес  еліңнің,  бүкіл  адамзаттың  болашағы  үшін 
ақынмен бірге толғанасың. 
Қырғыз  ақыны  Шыңғыс  Айтматовтың  қазақтың  көрнекті  ақыны  Шаханов 
жайлы:  «Ол-жаңаша ойлау  дүниесінің  өрені.  Менің  пайымдауымша, мұндай  өзгеше 
мән-мазмұнға ие ақын бүгінге дейін күллі Азия әдебиетінде болған емес. Бұған көз 
жеткізгіңіз  келсе,  оның  поэмалардан  құралған  «Жазагер  жады  космоформуласы» 
(«Шыңғыс  ханның  пенделік  құпиясы»)  атты  алып  тынысты  романын  ерекше  айтар 
едік. Нақ осындай заңғар деңгейдегі ақын ХХ ғасыр мен ХХІ ғасыр аралығында бой 
көрсетуі керек-ақ еді. Ол ақын – Мұхтар Шаханов екені даусыз», - деген пікірі жай 
достықтың  арқасында  көзбояушылық  мақсатында  жазылған  пікірі  емес,  нақ 
шындыққа жанасқан сөздер екеніне көз жеткізу қиын емес. 
Шыңғыс  Айтматов  пен  Мұхтар  Шахановтың  бұл  рухани-философиялық, 
тарихи-танымдық  және  махаббат  хикаяларына  құрылған  эсселер  кітабына  екі 
қаламгердің  етене  бауырласуы,  сырласуы  негізінде  дүниеге  келген,  туған  жер 
құдіреті,  ата-баба  салт-дәстүрі,  өз  өмірлеріне  шуақ  шашқан  ұлы  тұлғалар  ғибраты, 
ел  басқару  үрдісінің патшалар, корольдер,  президенттер  ғұмырындағы жаңғырығы, 
мәңгүрттік  пен  садизм  иірімдері,  түркі  халықтарының  сан-салалы  тарихы  жайлы, 
тағдырдың  бұралаң  жолдарында  өздері  жолықтырған  әйелдер  туралы  және  олар 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 3 (26), 2012 
~ 
130
 ~ 
 
тұтатқан  асқақ  махаббат  сезімдері  хақында  ой  толғаулары  енді.  Сонымен  қатар 
жинақтаған  авторлардың  көп  елдердің  сахналарында  қойылған  «Сократты  ескеру 
түні  немесе  миғұла  терісі  үстіндегі  сот»  атты  драмасы  мен  2003  жылы  Мәскеудің 
«Прогресс» баспасынан шыққан, Ш.Айтматовтың эсселер мен мақалалар жинағына 
енген  «Шыңғыс  ханға  табыну  зауалы»  атты  тирандар  төңірегіндегі  үлкен 
проблеманы қозғайтын М.Шахановпен сырласу эссесі де орын алды. 
«Шыңғыс Айтматов – тек қырғыз ұлтының немесе бүкіл түркі елдерінің ғана 
емес  дүниежүзілік  көлемдегі  бес  жүз,  мың  жылда  бір  рет  келетін  қайталанбас  ұлы 
тұлға.  Айтматов  шын  мәнінде  өзгеше  биікке  көтерілді.  Мысалы,  «Ғасырдан  да  ұзақ 
күн»  шығармасында  бір  үлкен  проблема  көтерді.  Ол  –  адамнан  мәңгүрт  жасау 
мәселесі.  Оның  басқа  шығармаларын  былай  қойғанның  өзінде  сол  кезеңде  осыны 
көтергені  үшін  ғана  ескерткіш  қоюға  болар  еді.  Мен  осы  үлкен  адаммен  жақын 
қарым-қатынаста  болдым.  Ұзақ  жылдар  сырлас  болдық,  дос  болдық.  Соның 
негізінде  бірге  шығарма  да  жаздық»,  -  дейді  ақын  Мұхтар  Шаханов.  «Түркі  тілдес 
халықтар  арасындағы  ең  үздік  әлем  ақыны»  атағының  иегерінің  айтуынша, 
Ш.Айтматовтың  екінші  ғұмыры  басталған  кезде  біз  қазіргі  қоғамдағы  етек  алып 
кеткен  проблемаларға  оның  шығармашылығынан  –  мәңгүрт  мәселесін  тосқауыл 
ретінде  қоя  аламыз.  Өйткені  қазіргі  кезеңнің  мәңгүрттері  керемет  білімді,  бірақ  өз 
ұлтын  және  оның  рухани  құндылықтарын  менсінбейді»,  -  дейді  қазақ  ақыны 
М.Шаханов қырғыз досын сағынышпен еске ала. 
Шыңғыс  Айтматов  өз  шығармаларында  мәңгүрт  бейнесін  дәл  сол  күйінде 
қалың оқырман алдына көркем тілмен әкеп-ақ бүкіл оқырманды елең еткізгені тарих 
бетінде өшпестей жазылған. 
Шыңғыс Айтматовтың 1996 жылғы тамыз айында «Құз басындағы аңшының 
зары»  атты  эссеге  жазған  алғы  сөзіне  көз  жүгіртсек:  «Бала  кезімде  ауылымыздың 
бір сыйлы қариясы өз-өзінен томсарып: «Сөйлесетін адам қалмай барады», - дейтін. 
«Көшеге шықсаң, қаптап жүрген кісі, ақсақалдың мұншалық жалғызсырағаны несі?» 
-  деп  таңғалушы  едім.  Сөйтсем,  қария  өзімен  тең  отырып  ой  бөлісетін,  сөз  қадірін 
балайтын терең тамырлы, құймақұлақтыларды аңсайды екен-ау. 
Мұхтар екеуміздің сол ауыл қарты армандаған ой бөлісу, емін-еркін сырласу 
қуанышынан туындаған қолдарыңыздағы кітаптың дүниеге келуі қызық. 
Енді кейбір шетел оқырмандары үшін өзімнің сұхбаттасымның кім екенін айта 
кетсем артықтық етпес. 
Менің  өмірімде  екі  Мұхтар  болды.  Оның  бірі  -  әкемдей  қамқор  пейілді 
ұстазым,  ұлы  жазушы  Мұхтар  Әуезов те,  екіншісі  –  азамат  ақын,  көп  жылдан  бергі 
сырласым, іні-досым Мұхтар Шаханов. Менің түсінгімше, ол – кең ауқымды ізденгіш, 
ойшыл,  Шығыстың  даналығы  мен  Батыстың  ұшқыр  дүние-танымын  бір  арнада 
шебер  тоғыстырған  Азия  құрылығындағы  аса  ірі  ақындардың  бірі.  Осы  сырласу 
кітабында  оқырман  қауым  оның  біршама  қанатты  жырларымен  танысуға  қосымша 
мүмкіндік  алады.  Реті  келгенде  айта  кеткен  жөн,  Мұхтар  –  қазақ  халқының  қиын 
шақта жел  өтінде  ұстаған,  ел ішінде ұлттық  батыр  қатарында мойындалған  қайсар 
қанат  перзенттерінің  бірі.  1986  жылғы  Кеңес  Одағындағы  тоталитарлық  жүйеге 
қарсы  батыл  бас  көтерген  қазақ  жастарын  ақтап  алуда  ол,  өз  тағдырына  төнген 
қауіпке қарамай, нағыз ерлік, еркектік мінез көрсетті» - деп тайға таңба басқандай 
жазған. 
2000  жылы  М.Шахановтың  осы  заманның  күрделі  рухани  проблемаларын 
көтеретін  «Өркениеттің  адасуы»  атты  өлеңмен  жазылған  романы  бойынша 
Еуропаның 12 қаласында оқушылар конференциясы, кездесулер болып өтті. 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 3 (26), 2012 
~ 
131
 ~ 
 
Тәуелсіз  еліміздің  төл  әдебиеті  жаңа  басталып,  өлмес,  өшпес  жолға  бет 
алды.  Осы  ретте  философиялық  тереңдікке  құлаш  ұрған  түркі  –  қазақ  ойының 
орманынан қанып ішкен Мұхтар Шахановтың «Ай туып келеді», «Отырар дастаны» 
секілді  туындылары  жаңа  дәуір  әдебиетінің  жетістігі  болып  табылады.  Ал  жуырда 
жарыққа  шыққан  «Дара  талғам  қасіреті»  атты  өлеңдер  жинағы  да  ұлттық 
әдебиетіміздің қарымын танытуда. 
 
Әдебиеттер тізімі 
 
1. Қазақ әдебиетінің тарихы. ІХ-Х том. Алматы: Ата мұра, 2004. 
2.  М.Шаханов,  Ш.Айматов.  «Құз  басындағы  аңшының  зары»  («Ғасырлар 
тоғысындағы әңгіме»). Алматы: Рауан, 1997. 
 
Резюме 
 
В  данной  статье  дан  краткий  анализ  творческой  работе  М.Шаханова  Книга 
«Плач  охотника  в  глубокой  пропасти»  -  это  книга  диалог  –  диалог  между 
М.Шахановым  и  великим  сыном  киргизского  и  казахского  народа,  писателя 
Ш.Айтматовым. 
 

жүктеу/скачать 4,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: