Экономика және қҰҚЫҚ факультеті
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқару негіздері
жүктеу/скачать 112,7 Kb.
|
Жеңісова Дильназ 80
| 3 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқару негіздері
3.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқару негіздері Қазақстан Республикасындағы мемлекетік басқару қазақ хандығы кезінде өз ірге тасын қалаған болатын яғни сол жылдардағы реформалар,жарлықтар,заңдар арқылы қазіргі таңда еліміздің басқару мәдениеті қалыптасты.Мемлекеттік басқару реформаларының тәуелсіздік алғанға дейінгі кезеңдерін қарастырсақ.Біздің ел болып қалыптасуымыздың өзі оңайға түспеді мемлекетіміздің басынан қаншама жағдайлар орын алды.Соған қарамастан біз мемлекетімізді қалыптастыра алдық және қазіргі таңда дамушы елдер қатарындамыз.Жалпы мемлекеттік басқару деп мемлекеттік органдарды басқаруды, олардың саясаты мен функцияларын айтады. Бұл заңдарды әзірлеу және жүзеге асыру, бюджетті жоспарлау, ресурстарды басқару және мемлекеттік өкілеттіктердің орындалуын қамтамасыз етуді қамтиды.Менеджмент, екінші жағынан, ұйымдарды немесе бизнесті басқаруға бағытталған. Ол өз мақсаттарына тиімді және нәтижелі жету үшін ұйымның ресурстарын жоспарлауды, ұйымдастыруды, бақылауды, үйлестіруді және басқаруды қамтиды.Бұл екі басқару жүйесі бір-бірімен тығыз байланыста.Бұл екі сала да мемлекеттік органдар немесе жеке компаниялар болсын, ұйымдардың дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін маңызды. Оларға стратегиялық ойлау, адамдар дағдылары, ұйымда немесе мемлекеттік құрылымда жоспарлау және шешім қабылдау кіреді. Мемлекеттік басқару-Мемлекеттік органдардың экономика және мәдениет салаларының, мемлекеттің өзге де салаларының дамуына басшылық етудің, реттеудің және бақылаудың ұйымдастырылған процесі. 1993 жылғы 10 желтоқсандағы "Қазақстан Республикасындағы жергілікті өкілді және атқарушы органдар туралы" Заңға сәйкес ҚР Президентінің 1995 жылғы 2 мамырдағы Заң күші бар Жарлығымен енгізілген өзгерістер мен толықтырулармен жергілікті жерлерде атқарушы билік органдарының жүйесін: әкімдер, басқармалар, бөлімдер, комиссиялар және басқа да бөлімшелер мен қызметтер құрайды. Жоғарыда айтылғандай, жергілікті атқарушы органдар Қазақстан Республикасы атқарушы органдарының бірыңғай жүйесіне кіреді. Соңғы жылдары Қазақстанда жалпы мемлекеттік басқаруға немесе салалар мен салаларға, өндірісті басқаруға, басқару аппаратына қатысты ма, оның кең мағынасында басқаруға деген қызығушылық күрт төмендеді. Мемлекеттік басқару идеясы әсіресе мемлекеттің жаңа рөліне қарсы тұру ретінде сыни тұрғыдан қабылданады. Мемлекеттік басқару және реттеу үшін қазіргі жағдайда келесі әдістер тән: а) өткен жылдардағы жеке-әкімшілік және реттеуден айырмашылығы жалпы нормативтік реттеу. Заңның негізінде және оны орындау үшін басқару командалық және жедел әсердің орнына келеді; б) шаруашылық жүргізуші және өзге де субъектілерді ресми тану тәсілдерін қолдану; в) субъектілерді және олардың қызметін лицензиялауды енгізу; г) шаруашылық қызмет түрлерін жүзеге асыру тәртібін айқындау; д) салық салу; е) өнімдерді, жұмыстар мен қызметтерді стандарттауды енгізу; ж) кәсіпкерлікті қолдау және ынталандыру; з) қадағалау функцияларын жүзеге асыру. ҚР экономикасын мемлекеттік реттеу тетігінің маңызды құрамдас бөлігі-оның әдістері мен құралдары. Олардың көмегімен мемлекеттік реттеу үшін қажетті ресурстар қалыптастырылады, мемлекеттің экономикаға ұйымдастырушылық әсерін қамтамасыз ететін практикалық шаралар жүзеге асырылады.Іс-әрекеттің сипаты бойынша әкімшілік және экономикалық әдістер бөлінеді.Әкімшілік әдістер биліктің күшіне негізделеді және мыналарды көздейді: заңнамалық шектеулер (экспортты лицензиялау және экспорттық квоталарды енгізу, бағаларды қатыру, кәсіпкерлік қызметтің белгілі бір түрлерін лицензиялауды енгізу және т. б.); экономикалық субъектілерге олардың шаруашылық қызметтің белгілі бір параметрлеріне (жарғылық капиталдың, жалақының және т. б. ең төменгі мөлшеріне) қол жеткізуіне қойылатын міндетті талаптар; ұйымдастыру, бизнесті жүргізу және тарату (кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркеу, олардың мәмілелер жасау қағидалары, олар енгізетін салықтардың құрамы, мөлшері мен мерзімдері және т.б.). Басқару әдістері, әдетте, олардың оңтайлы жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін басқарылатын объектілерге ұйымдастырушылық әсер етудің белгілі бір тәсілдерін білдіреді. Басқару әдістерінің көмегімен мемлекеттік органдардың функциялары мен өкілеттіктері іске асырылады. Бұл ретте басқарылатын объектілерге, адамдардың ведомстволық бағынысты ұжымдарына әсер етудің өзі ғылыми әдебиеттерде және басқару практикасында әзірленген басқару әдістерінің жалпы қасиеттеріне (ұйымдастырушылық бастама, ықпал ету тәсілі, үстемдік) негізделеді. Әдістердің мәні басқару объектілеріне тікелей әсер ету болып табылады. Әдістер санаға, мінез-құлыққа әсер ету тәсілдері ретінде әрекет етеді. Мемлекеттік басқару әдістеріне тән нәрсе-олар мемлекет атынан қолданылады, сондықтан басқарылатын объектілерге әсер етудің ресми әдістері болып табылады. Басқару қызметінің мемлекеттік сипаты мемлекет органдарына заңды және билік өкілеттіктерін берумен байланысты. Әкімшілік-құқықтық әдістер, егер олар дұрыс қолданылмаса немесе теріс пайдаланылса, басқарылатындарға әсер етудің ерекше сипатына байланысты, сөзсіз теріс салдарға, басқарудағы озбырлық пен субъективтілікке әкеледі (өкілеттіктің артуы, басқарудағы алқалылықтың бұзылуы және т.б.). Әкімшілік-құқықтық әдістерді басқарудың басқа әдістерімен шебер ұштастыра отырып, оларды қолданудың нақты шарттарын ескере отырып, басқарылатын объектілерге тиімді басшылық, сондай-ақ мемлекеттік аппараттың дұрыс жұмыс істеуі қамтамасыз етіледі. Әкімшілік-құқықтық әдістер: а) басқарылатын объектілерге олардың құқықтары мен міндеттерінің көлемін белгілеу арқылы өкілеттік беруде. б) тәртіпті анықтайтын біржақты билік нұсқамаларында ("билік - бағыну" формуласы бойынша) және мемлекеттік органдардың алдында тұрған міндеттерді шешу реттілігі. в) басқарылатын объектілер үшін заңды түрде міндетті және қажет болған жағдайларда қамтамасыз етілетін нұсқамалардан көрінеді. Экономикалық әдістерді іс жүзінде қолданудың құқықтық алғышарты шаруашылық жүргізуші субъектілердің заңды тұлғаның құқықтарын, яғни қолданыстағы заңнаманы сақтай отырып, шарттар жасасуға өз атынан қатысу құқықтарын тануы болып табылады. Нарықтық қатынастар жағдайында әкімшілік-құқықтық және экономикалық әдістердің арақатынасы соңғысының пайдасына түбегейлі өзгереді. Мемлекет экономиканың жеке секторының белсенділігі мен ұлттық капиталдың қалыптасуына көмектесуге және ынталандыруға арналған. Экономикалық әдістерді шебер қолдану, әрине, мемлекеттік аппарат қызметкерлерінің экономикалық білім мен экономикалық ойлаудың қажетті деңгейінің болуымен байланысты. 9 идеологиялық (моральдық) әсер ету әдістері жеке тұлғаны қалыптастырумен, адамды жаңа ұрпаққа тәрбиелеумен байланысты. Бұл әдістердің маңыздылығы Қазақстанның 2030 жылға дейінгі кезеңге арналған стратегиялық міндеттері мен даму басымдықтары аясында артып келеді.2030 жылғы стратегия мемлекеттің бастауымен елді жаңашылдыққа,мемлекеттік басұарудағы ерекшеліктерді арттырады деп ойлаймыз.2030 Стратегиясы – бұл қоғам, ұйым немесе үкімет 2030 жылға қарай қол жеткізуді жоспарлаған ұзақ мерзімді жоспар немесе стратегиялық мақсаттар жиынтығы. Мұндай стратегиялар көбінесе дамудың негізгі бағыттарын анықтау, маңызды мәселелерді шешу және әртүрлі салаларда белгіленген мақсаттарға жету үшін әзірленеді. Конституцияға сәйкес, Қазақстан президенттік басқару нысаны бар, биліктің үш тәуелсіз тармағы бар: • Атқарушы; • заң шығарушы; • сот мемлекеті; болып табылады. Мемлекеттік атқарушы-заңда көзделген соттар мен өзге де органдардың (нотариаттың, әдетте мүліктік өндіріп алу бөлігінде және т.б.) шешімдерін уақтылы, толық және ашық түрде мәжбүрлеп орындауды жүзеге асыратын лауазымды адам. Заң шығарушы (лат., ағылш. legislator) - жалпылама ұғым, әдетте (белгіленген рәсімге сәйкес) заңдар, сирек-өзге де нормативтік құқықтық актілер қабылдауға құқығы бар мемлекет органын білдіреді. Мемлекеттік сот әдетте штаттағы ең жоғары сот органы болып табылады. Оның жұмысы – еліміздің конституциясы мен заңдарының орындалуын қамтамасыз ету, мемлекеттік органдар арасындағы дауларды шешу, құқықтың орындалуын қамтамасыз ету, өмірдің әртүрлі салаларында заңның сақталуын қамтамасыз ету. Қазақстан Республикасының Президенті Мемлекет басшысы, мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын және ел ішінде және халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін оның жоғары лауазымды тұлғасы болып табылады. Республика Президенті-халық пен мемлекеттік билік бірлігінің, Конституцияның мызғымастығының, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының символы және кепілі. Республика Президенті мемлекеттік биліктің барлық тармақтарының келісілген жұмыс істеуін және билік органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді. Президент республикада кемінде 10 жыл тұратын және Мемлекеттік (яғни қазақ) тілде еркін сөйлейтін 40 жастан кем емес азаматтардан бес жылға сайланады. Атқарушы билікті Қазақстан Республикасының Үкіметі жүзеге асырады. Қазақстан Республикасы Конституциясының 64-бабына сәйкес Үкімет республикада атқарушы билікті жүзеге асырады, атқарушы органдар жүйесін басқарады және олардың қызметіне басшылықты жүзеге асырады Үкімет Қазақстан Республикасының Атқарушы билігінің жоғары органы болып табылады. Бұл елдің мемлекеттік басқаруын жүзеге асыратын атқарушы органдар жүйесіндегі Үкіметтің орнын анықтайды. Үкіметтің өкілеттігі Қазақстанның барлық аумағында жүзеге асырылады және жергілікті атқарушы билік органдарына қолданылады. Үкімет қызметінің құқықтық негізі Конституция, заңдар, Президенттің жарлықтары болып табылады. Үкімет Премьер-Министрден, оның орынбасарларынан, министрлерден және мемлекеттік комитеттердің төрағаларынан тұрады. Премьер-Министрді Парламенттің келісімімен Президент тағайындайды. Егер Премьер - Министр лауазымына ұсынылған кандидатураларды Парламент екі рет қабылдамаса, онда Президент Парламентті таратып, Премьер - Министрді тағайындайды. 10 күндік мерзімде Премиум. Үкімет мүшелерінің құқығы жоқ: 1. өкілді органның депутаттары болу; 2. оқытушылық, ғылыми немесе өзге де шығармашылық қызметтен басқа ақы төленетін өзге де лауазымдарды атқаруға; 3. кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру; 4. коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына кіру. Үкіметтің елдің жоғары атқарушы органы ретіндегі өкілеттігі Қазақстан Республикасының Конституциясында және Президенттің 1995 жылғы 18 желтоқсандағы "Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы" Конституциялық заңының күші бар Жарлығында бекітілген * экономика саласында мемлекеттік экономикалық саясаттың негізгі бағыттарын, экономикалық бағдарламаларды, республикалық бюджетті әзірлейді және оның орындалуы туралы есеп жасайды; оның орындалуын қамтамасыз етеді; қаржы жүйесін нығайту жөніндегі шараларды жүзеге асырады; баға белгілеудің инвестициялық саясатын жүзеге асырады; мемлекеттік меншікті басқаруды ұйымдастырады; * әлеуметтік салада еңбекақы төлеу жүйесі мен шарттарын, әлеуметтік 18.10.1995 жылғы "Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы" Конституциялық заң күші бар Президент Жарлығының 3-бабына сәйкес Премьер-Министр, оның орынбасарлары, министрлер және мемлекеттік комитеттердің төрағалары. Үкіметтің құрылымын министрліктер мен мемлекеттік комитеттер құрайды. Атқарушы биліктің орталық органдарының ерекшелігі олардың атқаратын функциялары мен өкілеттіктерінің сипатына байланысты. Негізінен Министрліктің мемлекеттік комитеттен айырмашылығы басқару объектісінде жатыр. Қазақстан Республикасының министрлігі-Мемлекеттік басқарудың тиісті саласына (аясына) басшылықты, сондай-ақ заңнамада көзделген шекте салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Республиканың орталық атқарушы органы (18.12.1995 ж. Конституциялық заң күші бар Президент Жарлығының 22-бабы) Қазақстан Республикасының мемлекеттік комитеті-Мемлекеттік басқарудың тиісті салаларында (салаларында) бірыңғай мемлекеттік саясат жүргізетін және осы мақсаттарда заңнамаға сәйкес салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Республиканың орталық атқарушы органы (18.12.1995 ж. Конституциялық заң күші бар Президент Жарлығының 22-бабы) Осылайша, Министрліктің басқару объектісі басқарудың бір саласы (Саласы), ал мемлекеттік комитет басқарудың бірнеше саласы (салалары)болып табылады. Министрлік пен мемлекеттік комитеттің айырмашылығы олар қабылдаған шешімдерден тұрады: Министрліктің шешімдері Министрдің бұйрықтарымен, ал мемлекеттік комитеттің шешімдері мемлекеттік комитеттің төрағасы қол қойған мемлекеттік комитеттің қаулыларымен ресімделеді. Комитет, бас басқарма, комиссия, Республика агенттігі және өзге де республикалық мемлекеттік басқару органы салааралық үйлестіруді, сондай-ақ өзге де арнаулы орындаушыларды жүзеге асырады. Министрліктің, мемлекеттік комитеттің жанындағы комитет, департамент, агенттік, сондай-ақ Министрліктің, мемлекеттік комитеттің жанындағы өзге де мемлекеттік басқару органы ведомство болып табылады. Ведомство Министрліктің, мемлекеттік комитеттің құзыреті шегінде атқарушы арнаулы және бақылау-қадағалау функцияларын, сондай-ақ мемлекеттік басқарудың салааралық үйлестіруін не кіші саласына (аясына) басшылықты дербес жүзеге асырады. Ведомствоның Республиканың тиісті министрлігімен және мемлекеттік комитетімен өзара іс-қимылының құрылымы, құзыреті және тәртібі. Үкімет жанынан Үкіметтің құзыретіне жатқызылған мәселелер бойынша ұсыныстар әзірлеу үшін комиссиялар, кеңестер және өзге де консультативтік-кеңесші органдар құрылуы мүмкін. Бұл органдардың шешімдері ұсынымдық сипатта болады. Үкімет пен Премьер - Министрдің жанында тұрақты жұмыс істейтін орган - Төралқа бар, оның құрамына Премьер - Министрдің орынбасарлары, сондай-ақ Үкіметтің басқа мүшелері, ДРК кіреді. Егер Үкіметтің заң шығару бастамасы тәртібімен дайындалған заң жобалары Президенттің өкілеттігіне жатқызылған мәселелерді қозғаса, олар Президентпен келісуге жатады. Үкімет Президенттің Заң жобасын Парламент Мәжілісіне енгізу туралы тапсырмаларын орындайды (Конституция Президентке заң шығару бастамасы құқығын бермейді). Бұл заң жобасы Президент Әкімшілігінде әзірленіп, Үкімет арқылы Парламентке енгізілетінін білдіреді. Үкіметтің өзі өзінің норма шығаруын жүзеге асырады. Маңыздылығы бойынша Үкімет актілері Президенттің жарлықтарынан кейін тұрады, оның құзыреті шегінде қабылданады, мемлекеттің бүкіл аумағында міндетті күшке ие болады және оны Президент пен Үкіметтің өзі жоя алады. 5.2 жергілікті өкілді органдар Конституцияның 95-бабына сәйкес жергілікті мемлекеттік басқаруды тиісті аумақтағы істердің жай-күйіне жауапты жергілікті өкілді және атқарушы органдар жүзеге асырады. Жергілікті өзін-өзі басқару органдары мемлекеттік органдар жүйесіне кірмейді. Бұл жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдастырушылық және функционалдық тәуелсіздігін білдіреді; жергілікті өкілді органдар жергілікті атқарушы органдармен ұйымдық тұрғыдан байланысты емес, дегенмен екеуі де жергілікті мемлекеттік басқару органдарына жатады. Жергілікті мемлекеттік басқару органдары ұйымдық-құқықтық тұрғыдан жергілікті өзін-өзі басқарумен байланысты емес, оны халық тікелей жүзеге асырады. Жергілікті өкілді органдар Конституцияның 86-бабына сәйкес жергілікті өкілді органдар-мәслихаттар тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктер халқының еркін білдіреді және жалпы мемлекеттік мүдделерді ескере отырып, оны іске асыру үшін қажетті шараларды айқындайды, олардың жүзеге асырылуын бақылайды. Мәслихаттың өкілеттігін Сенат заңда белгіленген негіздер мен тәртіп бойынша, сондай-ақ өзін-өзі тарату туралы шешім қабылданған жағдайда мерзімінен бұрын тоқтатады. Мәслихаттарды облыстарда, республикалық және облыстық маңызы бар қалаларда, астанада және аудандарда 4 жыл мерзімге жасырын дауыс беру арқылы жалпыға бірдей, тең, тікелей сайлау құқығы негізінде халық сайлайды. Қалалық аудандар, аудандық маңызы бар қалалар, кенттер, ауылдық (ауылдық) округтер, ауылдар мен ауылдар деңгейінде олар құрылмайды. Мәслихат депутаттығына кандидатқа мынадай талаптар қойылады: * Қазақстан Республикасы азаматтығының болуы; * 20 жасқа толу; * белсенді сайлау құқығына ие болу; * тиісті аумақта тұру міндеттілігі; Азамат тек бір өкілді органның депутаты бола алады. Мәслихат депутаты жалпыға бірдей тең және тікелей сайлау құқығы негізінде сайланатын жергілікті өзін-өзі басқарудың заң шығарушы органы. Мәслихат депутатының өкілеттігі мәслихаттың депутаты ретінде тіркелген кезден басталады. жүктеу/скачать 112,7 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|