Әлиакбарова айгерім тілесбекқызы
жүктеу/скачать 4,95 Mb. Pdf көрінісі
|
Диссертация Әлиакбарова АТ
| Ер антропонимдері
Сипаттау мәнді ер есімдері (дескриптивтер). Сипаттау мәнді ер есімдері нәрестенің физиологиялық ерекшелігін сипаттап, бет-әлпетіне, денесінің түсіне және жүріс-тұрысына қатысты болып келеді: - дене мүшелерінің қатысуымен жасалған ер есімдері: Ақжүрек, Бауыржан; - сәбидің денесіндегі қал немесе мең болуына орай қойылған ер есімдері: Қалдыбек, Қалдыбай, Қалжан, Қалтай. - денесінің түсіне байланысты берілген ер есімдері: Ақжігіт, Қаражан. Сәбидің туған жері, туған күні мен айына (немесе сол айдағы оқиға) қатысты қойылған есімдер: - туған жерге, яғни географиялық ұғымдарға байланысты ер есімдері: Таужан, Алтай, Ертіс, Еділ, Есіл, Оқжетпес, Саян; - апта күндеріне қатысты есімдердің ішінде ир. сәрсенбі (шәһар – төрт + шәмбе – күн, төртінші күн (бейсенбі) дүниеге келген балаға қойылған [136, 117 б.] ер есімі кездесті: Сәрсен – Сәрсенбі сөзінің ықшамдала, қысқартылған түрі; - ай атауларына байланысты қойылған ер антропонимдері: Мамыр, Маусым, Наурыз, Наурызбек, Наурызхан. Заманауи антропонимдер арасында Мизам, Мизамбек есімдері кездесті. Мизам, ар. – қыркүйек айына сәйкес келетін ай аты [136, 94 б.]. - мұсылман қауымында қасиетті ай саналатын Ораза айында туылған ер балаға Рамазан есімі қойылған; - құрбан айт мерекесі қарсаңында дүниеге келген сәбиге: Айтбай, Айтбек, Айтжан, Айткали есімдері берілген. Қазақ тілінде сәбидің отбасында нешінші бала екенін білдіретін есімдер: отбасындағы алғашқы балаға – Тұңғышәли, кенже балаға – Кенжебек есімдерін берген. Бала дүниеге келген кездегі ата-анасының эмоциясын, тілегінің қабыл болғанын, қуаныш сезімін сипаттайтын есімдер: Аллаберген (Алдаберген), Аңсаған, Берген, Бердібек, Қалау, Қуаныш, Құдайберген, Сағындық. Тілек мәнді есімдер (дезидеративтер): - ата-ананың сәбиіне ұзақ өмір тілеуіне байланысты есімдер: Жанұзақ, Ғасыр, Мыңжасар, Өмірбек, Өміржан, Өмірзақ; 47 - нәрестеге бақыт тілеумен байланысты есімдер: Бақберген, Бақдәуір, Бақжан, Бақкелді, Бақыт, Бақытжан, Нұрбақыт; - сәбидің күшті, батыр болып өсуін тілеумен байланысты есімдер: Батыр, Батырлан, Батырхан, Жігер, Қайсар, Қуат; - нәресте өскенде ақылды болсын деген тілекпен ұл балаға берілген есімдер: Ақыл, Ақылбек, Ақылжан, Данабек, Данышпан; - сәбидің молшылықта, баршылықта өмір сүруін, ырыс-несібелі болуын тілеумен байланысты есімдер: Берекет, Несіпбек, Ырысбек, Ырысдәулет, Ырысәлі, Ырыскелді; - баланың аман болуын, тірі қалуын тілеумен байланысты есімдер: Аман, Есен, Тұрар. Арнау мәнді немесе құрмет есімдер (меморативтер) тарихи тұлғалардың, халық қаһармандарының, танымал адамдардың құрметіне, қайтыс болған ата- бабасының, туған-туысының құрметіне қойылады. Бүгінгі таңда қазақ балаларына тарихта болған ұлы тұлғалардың, атақты, ел билеген хандардың, батырлардың, әдеби шығарма кейіпкерлерінің құрметіне қойылған есімдерді қою үрдіске айналды: - көне түркі дәуірі мен орта ғасырдағы тарихи тұлғалардың есімдері мен тегінің құрметіне қойылған антропонимдер: Күлтегін, Қорқыт, Қожахмет, жүктеу/скачать 4,95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|