Әлиакбарова айгерім тілесбекқызы
жүктеу/скачать 4,95 Mb. Pdf көрінісі
|
Диссертация Әлиакбарова АТ
| Ер антропонимиясы. Жалпы сәби аты-жөнінің рәсімделуі орыс тілінің
аффикстері арқылы жасалған үш мүшелі антропонимдік жүйеге (-ов/-ев/-ин + есімі + -ович/-евич) негізделгені анықталды. Бұған қоса, ер аты-жөні рәсімделуінде бірнеше нұсқа кездесті: 1) тегі, есімі, әкесі (ТЕӘ) – Баймагамбетов Даурен Кадырович (-ов/-ев/-ин + есімі + -ович/-евич), орыс тілінің аффикстері арқылы жасалған үш мүшелі аты-жөні; 2) тегі, есімі, әкесі (ТЕӘ) – Ерденов Сакен Серахмет-улы (-ов/-ев/-ин + есімі + -улы (дефис арқылы)), тегі орыс тілінің аффикстері арқылы жасалып, әке атына улы (ұлы) сөзі дефис арқылы жалғанған үш мүшелі аты-жөні; 3) тегі, есімі, әкесі (ТЕӘ) – Каукенов Адил Серикулы (-ов/-ев/-ин + есімі + - улы (бірге)), тегі орыс тілінің аффикстері арқылы жасалып, әке атына улы (ұлы) сөзі жалғанған үш мүшелі аты-жөні; 4) тегі, есімі (ТЕ) – Айтешов Булат (-ов/-ев/-ин + есімі), орыс тілінің аффикстері арқылы жасалған екі мүшелі аты-жөні; 5) әкесі, есімі (ӘЕ) – Медеуулы Архам (-улы + есімі), әкесінің атына улы (ұлы) сөзі жалғанған екі мүшелі аты-жөні; Аталған аты-жөні нұсқаларының сандық және пайыздық көрсеткіштері кестеде (кесте 2) берілді. 80 Кесте 2 – 1980 жыл ер аты-жөні нұсқалары № Ер аты-жөні нұсқалары (1980 ж.) Саны Пайыздық көрсеткіші (%) 1 2 3 4 1 ТЕӘ (-ов/-ев/-ин + есімі + -ович/-евич) 1729 98,07 % 2 ТЕӘ (-ов/-ев/-ин + есімі + -улы (дефис арқылы)) 8 0,45 % 3 ТЕӘ (-ов/-ев/-ин + есімі + -улы (бірге)) 8 0,45 % 4 ТЕ (-ов/-ев/-ин + есімі) 17 0,96 % 5 ӘЕ (-улы + есімі) 1 0,06 % Барлығы: 1763 1980 жылы дүниеге келген ер балалардың аты-жөнін рәсімдеу кезінде бес түрлі нұсқа қолданылған. Кісі аты-жөнінің рәсімделуі бойынша ТЕӘ (-ов/-ев/- ин + есімі + -ович/-евич) нұсқасы – 98,07 %-ын құрады. Бұл нұсқаның жоғары көрсеткішке ие болуының себебі Қазақстанның аталған кезеңде КСРО құрамында болуымен пайымдалады. Екінші сатыда екі мүшелі ТЕ (-ов/-ев/-ин + есімі) нұсқасы – 0,96 %-ды көрсетті. Аталған нұсқа бойынша да кісі тегіне орыс тіліндегі -ов/-ев/-ин аффикстері жалғанған. Үш мүшелі антропонимдік жүйе негізінде рәсімделген келесі екі аты-жөні нұсқасында сандық көрсеткіш бірдей – 8, яғни ТЕӘ (-ов/-ев/-ин + есімі + -улы (дефис арқылы)) – 0,45 %-ды, ТЕӘ (-ов/-ев/-ин + есімі + -улы (бірге)) – 0,45 %- ды құрады. Мұнда әке атына жалғанған -ович/-евич аффикстерінің орнына улы (ұлы) сөзі дефис арқылы жалғанған немесе бірге жазылған. Әке атына жалғанған ұлы сөзіндегі ұ әрпінің орыс тілінің әліпбиінде болмауы салдарынан у әрпіне сәйкестендірілген. 1980 жылы рәсімделген 17 құжат әке атына улы (ұлы) сөзінің жалғануы арқылы рәсімделген. Мұнда да ұлы сөзі орыс тілінің орфографиялық ерекшелігіне сәйкес улы болып берілген, әке атына дефис арқылы жалғанған немесе бірге жазылған. Демек қазақ азаматтарының тегі немесе әкесінің атын ұлттық дәстүрге сәйкес қазақша жазуға деген өтініш-тілектері осы кезеңде басталғандығы анық байқалады. Мұндай талап-тілекті тілдік сананың өзгеруі, ұлттық дәстүрдің жаңғыруымен түсіндіруге болады. Жиі таңдалған ер есімдері. Жұмыста 1980 жылы Алматы қаласы бойынша 374 ер антропонимі анықталып, жиі таңдалған 10 есім кестеде (кесте 3) берілді. 1980 жылы ең жиі қойылған ер есімдері: Тимур (Темір) – 70 рет, Нурлан – 56 рет, Данияр – 55 рет, Руслан – 52 рет. Қазақ тіліндегі ә, ө, ұ, ү, ы, і дауысты дыбыстары, қ дауыссыз дыбысы кездесетін ер есімдері орыс тілінің орфографиялық ерекшелігіне сәйкес жазылған. Келесі есімдердің рәсімделуінде бірнеше нұсқа кездеседі. Мысалы: Рүстем (Рустем, Рустам, Рустэм), жүктеу/скачать 4,95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|