120-сұрақ Тарихқа дейінгі кезеңдегі адамның мәдениеті туралы анықтаңыз
-1521 жж. Қасым ханның билігі тұсындағы Қазақ хандығының әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайы туралы жазыңыз
жүктеу/скачать 346,68 Kb.
|
| 57.1511-1521 жж. Қасым ханның билігі тұсындағы Қазақ хандығының әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайы туралы жазыңыз
Қасым хан1511-1523 ж.ж. хандық құрды.ОныңордасыАқордадаболды. ҚасымхандығыныңқұрамындаШығысноғайкөшпелiлерiжәнеМоғолстанныңБатысбөлiгiндегiкөшпелiлер кiрдi. Сондай-ақҚасымханның билiгiДулат, үйсiн, қаңлы, т.б. тайпаларға да жүрдi. Қасымханқазақхандығыныңтәуелсiздiгiн жәнеоның бiр тұтастығынсақтапқалуүшiн күрестi. БұлмақсатқажетуҚасымханүшiн өтеқиындыққатүстi. Шайбанидтерменкүресуге тура келдi. Шайбанидтер Орта Азияныңотырықшыхалықтары мен қатар, Сырдариябойындағыкөшпелдiтайпаларға да өзүстемдiгiн жүргiзудiкөздедi. ХVIғасырдың бас кезiндеҚасымханменШайбанидтерарасындақақттығыстарболып, 1509 ж. олүлкенсоғыстарғаайналды. ҚасымханШайбанидтердiң әскерiн ойсыратажеңедi. 1513 жылдыңсоңындаИрандықтарменболғансоғыстаШайбани хан өледi. Ирандықтаржәне Темiр әскерлерiмен екiжақтысоғысолардықаттыәбiржiтiп титықтатады.Оңтүстік Қазақстанда билігін нығайту үшін күресті. 1512 жылы Убайдолладан Бабыр жеңіліп, Кабулға қашады. Қашып кеткен Бабырдың Сайрамдағы әкімі Қаттабек шайбанилықтардан қысым көріп, Қасым ханды қалаға кіруге шақырады. Қаттабек Қасым ханды Ташкентке қарсы аттануға көндіреді. Бұл ұсыныс қабыл алынады. Онда шайбани ұрпағы Сүйініш Қожа басқарып отырды. Олар Ташкент маңын тонап, қолға түскеннің барлығын алып қайтады. Бекініске кіре алмайды деп жазады МХДуғлати. Бірақ бұл шабуылдың басқа да нұсқасы бар, онда 1513 жылы Моғолстан ханы Сайд Сұлтанмен одақтас болып, Ташкентке бірігіп жорық жасауға келіседі делінген. Қасым ханның әдет ғұрыпқа байланысты «Қасым ханның қасқа жолын» деген заңдар жинағын шығарды. Заң 3 бөлімнен тұрды. Қасымхан тұсында қазақтардың саны 1 млн-ға жеткен және қазақ хандығының территориясы ұлғайып қалалар саны өсе түскен. Қазақ хандығының ішкі және сыртқы саяси жағдайы, әсіресе Жәнібектің баласы Қасым ханның (1511-1523 жж.) тұсында нығайды. Оның сыртқы саясатындағы негізгі бағытбұрынғысынша Сырдария бойындағы қалаларды өзінеқаратып алу жолындағы күрес болды. Осы арқылы өзінеқарасты қазақ жерін кеңейте түсті. «Тарихи-Рашиди», «Шайбани», т.б. деректемелердегі мәліметтерге қарағанда, Қазақтардың этникалық территориясының негізгі аудандарықазақ хандығына Қасым хан тұсында біріктірілген. XVІ ғасырдың екінші он жылдығында Қасым хан ұлан-байтаққазақ территориясын өз қол астына қаратты. Бұл кездехандықтың шекарасы Оңтүстікте Сырдария алабын қамтып, Түркістан аймағындағы қалаларды басып алды. Шығысоңтүстікте оған Жетісу жерінің шеті (Шу, Қаратал, Ілеөзендерінің алабы) қарады. Солтүстік және Шығыссолтүстікте Ұлытау өңірі мен Балқаш көлінен асып, Қарқаралы тау тарамдарына дейін жетті, Батыс солтүстіктеЖайық өзенінің алабын қамтыды. Қасым ханның батыстағытерриториялық иеліктері де ұлғая түсті. . Қасым ханның тұсында Орта Азия, Еділ бойы, Сібір хандығымен және орыс мемлекетіменсауда-саттық және елшілік қарым-қатынас орнатты. Қазақхандары әр дәуірде елдің ішкі-сыртқы жағдайында туылғанөзгерістерге үйлесіп, икемді сыртқы саясат қолданылыпотырды. Қасым хан тұсында қазақтар өз алдына дербес халықретінде Батыс Европаға, Руське еліне мәлім болды. Русьпендипломатиялық байланыс жасалды, ол байланыс осы күндері жалғасып отыр. Қасым хан сыртқы саясат пен біргеішкі саясатты да дұрыс жолға коя білді. Ол феодал ақсүйектердің қарсылығын әлсіретіп, мемлекеттің саяси, экономикалық, әскери қуатын арттырды. Өз тұсында қазақхандығы саяси экономикалық жағынан күшейіп нығайды. Қасым хан мемлекеттің саяси құрылымын нығайту жолындабіраз шараларды жүзеге асырды. Оның тұсындамемлекеттің ең жоғарғы заң шығарушы органы Маслихат-султандар мен ру басшыларының съезі. Қасым хан өзі билік жүргізген жылдары қазаққоғамындағы құқық-нормаларды реттеу мақсатыменалғашқы қазақ заңы«Қасқа жолды» жарыққа шығарды. Бұлзаң қазақ арасында бұрыннан қалыптасқан әдеп-ғұрыпережелері негізінде жасалды. Бұл заң сол кезде мұсылманелдерінде жаппай қолданылып жүрген ислам дінінің(шариғат) заңынан өзгеше, көшпелі қазақ өміріне үйлесімдібайырғы заң болды. Билердің кеңесінде көппен ақылдасып, «Жарғы ережелеріне («ақсақалдар ережесі», «ата-баба жолы», «жөн-жосықтар») мәнді өзгерістер енгізеді. Халықбұқарасы Қасым ханның ежелден қалыптасқан билер заңы- жарғыны жаңадан көтергенін ұнатып, оны «Қасым ханныңқасқа жолы» деп атап кеткен. Бұрынғы заң-қағидаларғаенгізген ережелері : 1.Мүлік заңы; 2.Қылмыс заңы; 3.Әскери заң; 4.Елшілік жоралары; 5.Жұртшылық заңы. Сөйтіп, Қасым хан ел басқару ісін бір жүйеге келтірген алғашқы заң жинағындүниеге әкелді. Қасым ханның қазақ хандығын күшейту, қазақтайпаларын және қазақтардың этникалық территориясынбіріктіру жолындағы жеңістері елдің ішкі және сыртқыбеделін арттырып, атақ – даңқын асыра түсті. Әйгілі (орта ғасырлық) тарихшы Мұхаммед Хайдар Дулати «Тарихи – Рашиди» атты кітабында: «Қазақ хандары мен сұлтандарыарасында Қасым хандай құдіретті ешкім болған емес. Бұрындықты тіпті ешкім де елең қылған жоқ» - дейді. Қасым хан тұсында қазақ хандығының нығайғанынақарамастан , ол әлі орталықтанған мемлекет бола қоймады, мұның өзі Қасым хан өлгеннен кейін бірден байқалды.Қасым хан қайтыс болғаннан соң, оның мұрагерлеріарасында өкімет билігіне таласқан ішкі енжарлық пен феодалдық қырқыстар туды. Сыртқы саяси жағдай қолайсызболып тұрған кезде өзара қырқысудың зиянды зардаптарыхандықтыңжай күйіне қатты батты. Қазақ билеушілерінеқарсы монғол және өзбек хандарының одағы қалыптасты жүктеу/скачать 346,68 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|