«Жүсіп  пайғамбар – кейіпкер  сұлулығы,  əйелдің  өгей

73
72
Осыдан  қисса  кейіпкерлерінің  мінсіз  сұлу  болу  үрдісі  қа-
лыптасқан деген ойдамыз. 
Ғашықтық  қисса  қаһармандарының  бейнесі  Жүсіпті  еске 
түсіреді:
Сонда Жүсіп қосына қайтып келді,
Тəсбиғ таһлил айтып келді.
Үстінде хүллə тоннан нұры балқып,
Жіберді жарқыратып көк пен жерді.
(«Жүсіп-Зылиха»).
Мағрифат нұр жайылған жүректері,
Секілді ақ күмістей білектері.
Ақ жүзді, ақ йанақты шаһизада, 
(Йанақ – алқызыл жүз)
Жаралған саф алтыннан сүйектері.
(«Сейфүлмəлік»).
Жүсіпке  қастандық  ойлаған  ағалары  оны  құдыққа  салып 
кетеді,  соңынан  измаилдықтарға  сатады.  Құранда  Мысырға 
бара  жатқан  керуенге  сатады.  Оны  Египетте  Перғауынның 
жеке қорғаушыларының бастығы Потифар сатып алады (Құ-
ранда  Мысыр  патшасының  уəзірі).  Осы  уақытта  Жүсіптің 
ерекше  қасиеті  байқалады:  Потифардың  ыстық  шарап  іш-
кісі  келсе,  Жүсіптің  қолындағы  шарап  ыдысы  ысып  кетеді, 
суық шарап ішкісі келсе, суып кетеді. 
Бұдан кейін Жүсіптің алдынан тағы бір сын шығады. По-
тифардың  əйелі  Жүсіпке  ғашық  болады.  Көнбеген  Жүсіптің 
етегінен  тартып  қалады.  Потифар  Жүсіпті  зынданға  салады 
(Мұсылман  мифтерінде  Жүсіптің  ақ,  адал  екенін  айтып, 
бесіктегі бала куəлік береді). 
Жүсіп  зынданда  жатып,  екі  жігіттің  түсін  жориды.  Бірі – 
шарап құюшы, екіншісі – нан пісіріп беруші. Шарап құюшы-
ның  түсі  рас  шығып,  зынданнан  босанады.  Осы  кезде  Пер-
ғауын  түс  көріп,  түсінде  жеті  семіз  сиыр – жеті  арық  сиыр-
ды  жеп  қояды,  жеті  толық  бидай – жеті  солған  бидайды 
жеп  қояды  (Сиыр – бақташылықтың  нысаны,  ал  бидай – 
егіншіліктің  нысаны).  Жүсіптің  түс  жоруы  дұрысқа  шығып, 
елі  аштыққа  ұшырамаған  соң,  Перғауын  оған  өз  жүзігін  бе-
ріп,  уəзір  қылады.  Потифар  атты  Египет  абызының  қызы 
Асенефті əйелдікке қосады.
Жеті  жыл  ашаршылықта  Жүсіптің  ағалары  Египетте  ас-
тық  сатып  алуға  келеді.  Миф  желісі  бойынша,  Жүсіптің 
Египетке  сатылып  кетуі – болашақта  туыстарын  астықпен 
қамтамасыз  етуінің  алғы  шарты  ретінде  алынған  деуге 
болады. 
Ағалары  Жүсіптің  арқасында  аштықтан  құтылып,  Жүсіп-
тен  кешірім  сұрап,  əкесі  Жақыппен  табысады.  Ежелгі  йудей 
мифтерінде 110 жыл  жасайды.  Ал  қисса-дастандарда («Қис-
са  Жүсіп», «Жүсіп-Зылиха», «Қисас-ул  əнбиа»)  Жүсіпті  та-
бандылықпен күткен Зылихамен қосылып, қайтадан жас қал-
пына  түседі.  Жүсіп  пен  Асенефтің  махаббатын  бөліп  алып 
жазған  біздің  заманымыздың  бас  кезіндегі  (б.д.  І  ғ.)  грек 
тіліндегі  апокриф  болған  (Аверинцев  С., 1991-254). Мұсыл-
ман  сюжеттері  «Жүсіп  пен  Асенеф  махаббатын»  дамытып 
əкеткен.  Алхристиан  мифтерінде  Жүсіп  образы  Исус  Хрис-
тос  бейнесіне  жақындатып  жіберіледі.  Құран  хикаяларында: 
«Жүсіп  əкесімен  дидарласты.  Басқа  он  бір  баласы  оны  ара-
ларына  алып  келді.  Олар  түгел  ілтипат  етіп  тізерледі.  Жүсіп 
қос  қолын  көкке  көтеріп,  Алла  Тағаланың  мейір-шапаға-
тына мейірленді:

75
74
–  Е,  рəббанам,  билік  күшті  бердіңіз,  түс  жору  өнерін 
үйреттіңіз!  Уа,  жер  мен  көктің  иесі!  Пəни  жалған  мен  бақи 
дүниенің  ғафизі – өзің!  Жазмышқа  мойынсұнуды,  барлық 
адал  жандармен  бірлесуді  үйреткен  өзің!» – деумен  аяқта-
лады (Құран хикаялары. 1992-70).
Мұсылман мифтері Жақып пен Жүсіп оқиғаларының іші-
нен  Жүсіпке  көбірек  көңіл  бөледі.  Жүсіпті – сұлулық  пен 
тазалық  нысаны  ретінде  орта  ғасыр  ақындарының  бəрі  дер-
лік мадақтап, өз өлеңдерін жазған. 
Патша əйелінің (Жүсіпке ғашық болған Потифардың əйе-
лі)  өз  қызметшісі  немесе  өгей  баласына  ғашық  болып,  көн-
беген соң, қастандық жасауы əдебиетте ежелден бар. 
Осыған  ұқсас  оқиға  Əбілғазының  «Шадшарат  Тарикима» 
атты шежіресінде бар екен:
Вограхан қартайып, əйелі өлген соң, Көркелі (көрікті) де-
ген қызға үйленеді. Көркелі Вограханның баласы Қозыға ға-
шық  болып,  көнбеген  соң,  қызметші  қызға  Қозының  етігін 
ұрлатып алдырып, өз шатырына дейін із салып қояды да, шу 
көтереді.  Бірақ  баланың  адалдығы  анықталып,  əйелді  өлті-
реді. Əбілғазы бұл əңгімені ескілікті аңыздарды жақсы біле-
тін шалдардан естігенін жазған (Короглы Х.Г., 1983-124).
«Шаһнамада»  Сиявушқа  өгей  шешесі  Судабе  ғашық  бо-
лады.  Оның  кесірінен  Сиявуш  өлген  соң,  Рүстем  Судабені 
өлтіреді. 

жүктеу/скачать 1,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: