Алматы №1 (135) 2012

Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(135).2012 81 
зерттеу объектісі етіп алуға болады. Жалпыха-
лықтық тілдің фразеологиясы мен жеке 
жазушы шығармасындағы фразеология немесе 
жеке бір шығарманың фразеологиясы, яғни 
авторлық өзгеріске ұшыраған тұрақты тіркес-
тер бір-бірінен зерттеу тәсілі жағынан да, 
мазмұны жағынан да өзгешелігі бар. Жалпы-
халықтық тілдің фразеологиясы оның барлық 
табиғатын қамтыса, авторлық өзгеріске ұшы-
раға фразеологиясынан стильдік өзіндік ерек-
шелігі айқындалады. Авторлық қолданыстағы 
фразеологизмдердің тууы және тілде қалып-
тасуы халықтың ұлттық мәдениетімен, дәс-
т‰рімен, этнолингвистикасымен байланысты 
болып келеді.
Авторлық қолданыстағы тұрақты тіркес-
тер, қанатты сөздер бірте-бірте тілдің біркелкі 
сөздер қорына еніп жатыр. Авторлық қолда-
ныстағы фразеологизмдердің тууын және 
уақыт келе афоризмдерге айналуын проза 
тілінен айқын байқауға болады. Стилисти-
калық тұрғыдан қарағанда, авторлық қолда-
ныстағы фразеологизмдердің қандай мақсатта 
қолданылып тұрғанын да айқындап алу қажет. 
Себебі, тұрақты тіркестер тек көріктеу құралы 
ғана емес, жазушының көзқарасын, идеясын, 
суреттеп отырған кейіпкерінің ішкі жан д‰-
ниесін, болмысын таныту мақсатында да қол-
данылады. Сол себепті де Рабиға Сыздықова: 
«Көркем туындының тілін лингвистикалық 
стилистика тұрғысынан талдау дегеніміз тіл-
дің жеке бөліктерін (единицаларын) т‰гендеу 
емес, сол бөліктердің, айталық, сөздердің, тір-
кестердің, сөйлемдердің қолданысын, қолда-
ныстағы көрінісін зерттеу болмақ» (Сызды-
қова Р. Сөз құдыреті. 2003. 5-бет). 
Фразеологизмдердің табиғатына тән осы 
бір қасиетін біз жалпы сөз қолданыс ж‰йесі-
нен, әсіресе, проза тілінен айқын көреміз. 
Проза тілінің шығарма бойындағы ‰йлесім-
ділік, кейіпкердің әсем де әсерлі іс-әрекеті 
фразеологизмдердің «қамырша иленіп», сан 
алуан өзгерістерге т‰суіне әсерін тигізеді. 
Фразеологизмдердің проза тілінде мұндай 
өзгерістерге т‰суі және ол өзгерістердің шегі 
мен т‰рі, сайып келгенде, жазушының шебер-
лігіне және сөз саптау мәнеріне тікелей бай-
ланысты болып келеді. Мұндай шебер сурет-
керлер қатарынан қазақ прозасына өз қол-
таңбасын қалдырған көрнекті жазушы Орал-
хан Бөкейді ерекше атауға болады.
Қазақтың әдеби тіліндегі әсірелеу, көркем-
деу тәсілдерінің ішінде тұрақты сөз тіркес-
тердің алатын орны ерекше. 
Тұрақты тіркестер көркем шығарма тілін 
жандандырып, астарлап, бейнелей суреттеудің 
тілдегі дайын құралы болып табылады. 
Халық тілінің осы бір байлығын жазушы-
лар өз шығармаларында қажетіне жаратып, 
өзіне керегін таңдап алады.
«Фразеологизмдерді әр жазушының өз қа-
жетіне байланысты жаңғыртып қолдануы, 
оның ой-пікіріне, эстетикалық талғамына, қо-
ғамдық өміріне, философиялық көзқарасына 
сәйкес келеді» [2,54].
Профессор А.И.Ефимов «Жазушылардың 
өзіндік стилі деп көркем шығармаларындағы 
жалпы халықтық тілдің тәсілдерін өңдеп 
жұмсаудағы сөз құрау ж‰йесі»,- дейді.
Кез келген жазушы халық тілінің бар бай-
лығын сөз айшықтарын өз шығармаларында 
дәл, айқын, аса бір ұтқырлықпен жұмсай оты-
рып, өзіне ғана тән стиль жасайды.
Қазақ тілінде фразеологизмдерді берудің 
екі жолы қарастырылады: 

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: