Атты республикалық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары
қыртыс әжімдерді, шаштағы ақты
жүктеу/скачать 3,96 Mb. Pdf көрінісі
|
| қыртыс әжімдерді, шаштағы ақты қайда қоясың», – деп ем (Ажар мен Ажал, 76-б.).
Кейіпкер тілінен оның жас еместігін байқаймыз. С. Жүнісов кейіпкердің тілі арқылы кейіпкерінің портретін шебер бергенін байқауға болады. Метафораның белгілі бір халықтың тұрмыс-тіршілігі, тарихы, таным-ойы, дүние түйсінуі, салт-санасының тілдік көрсеткіші болып табылатыны, ол – тұжырымдау мен танудың бір үлгісі, сондай-ақ жаңа ұғымдарды жасай отырып, жаңа білімнің қалыптасуына тікелей әсер ететін маңызды фактор. С.Жүнісов қолданысындағы метафораларды тілдік және поэтикалық (сөйлеу кезінде туындайтын контекстік) деп бөлуге болады. Поэтикалық метафора индивидуалды-авторлық (жеке қолданыстағы) метафоралар деген де пікір бар. Индивидуалды-авторлық метафоралар жеке адамның дүниені бейнелі қабылдауын, тануын көрсетсе, дәстүрлі метафоралар тұтас бір халықтың ортақ бейнелі ойын, дүниетанымын білдіреді. Сол себепті олардың білдіретін мағынасы көпшілікке түсінікті болады. С.Жүнісов қолданысындағы индивидуалды-авторлық метафоралар жазушының ой- толғанысы, тікелей бір сезім күйлерінен кездейсоқ туындап отырады және бейнелілігі күшті болып келеді: Мысалы, Кей жерінің беті тобарсып, кей тұсы әлі қата қоймаған қалың қар ақсақ 271 ойылып келеді. Артынан аңшы қуған арланша жалтақтап жүрегі алып ұшқан Қарасайдың қазіргі ойы да ақсақ ойылып келеді (Қос анар, 279-б.). Осы сөйлемдегі ақсақ ойылу тіркесін индивидуалды-авторлық (тура мағынасы: тепе- тең түспеу) метафоралық қолданыс, яғни жазушы әр жерден ойылып жатқан қарды сан- саққа жүгірген кейіпкер ойының бір тоқтамаға келе алмағанымен жарыстыра қолданып тұр. Төмендегі метафораларды жеке авторлық қолданыстағы метафоралар деп анықтадық: күн кірпігі; дымқыл бүйірі; кәрі төмпешіктер; жалпақ өңірдің ақ көрпесін; қарлы жыландар; отты күннің маңдайы; ескі дастарқан кенеуін кетірмей, көсіле жатқан дархан дала; ой іріген бөздей жыртылып; безер жас; ішін өртеп ағыл-тегіл аққан мол жас; тоқпақтай қол сандықтың ішінде жүздеген қара кетіп барады, астаудай семіз жылқылар; жүрексіз қалған қуыс кеуде, жұртты жалаң бидай көжеген қамау; парасатты ойды жұтатып алмайық; тың жер – ұшан-теңіз дария. Бұл метафоралар бойынан бейнелілік, экспрессивтік, баға берушілік, танымдық сияқты қасиеттерді байқауға болады. Пайдаланылған әдебиеттер: 1 Хасанов Б. Қазақ тіліндегі сөздердің метафоралы қолданылуы. – Алматы:1966. –205 б. 2 Қоңыров Т. Қазақ теңеулері. – Алматы: Мектеп, 1978. –192 б. 3 Серғалиев М. Қазақ тілі. Энциклопедия. –Алматы, 1998, 4 Сыбанбаева А. Метафораның тілдік болмысы және концептуалды метафоралар. –Алматы: Қазақ университеті, 2002. –162 б. 5 Зайсанбаева Г. Метафоралы аталымдардың когнитивтік аспектісі. Филол. ғыл. канд. дис. автореф.. – Алматы: 2002. –27 б. ӘОЖ 82-93 – 894.342 ШАХМАНОВА ГУЛШАТ ШАМЕЛЬЕВНА Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті Көкшетау, Қазақстан gulya_28_96@mail.ru жүктеу/скачать 3,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|