Қазақ тілі мен әдебиеті және журналистика кафедрасы пәннің ОҚУ-Әдістемелік кешені м6 kaoa 3302 -Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі/ Мамандық-6В01721 (5В011700) – «Қазақ тілі мен әдебиеті»
Дәріс-6. Эпикалық шығармаларды оқыту
жүктеу/скачать 0,65 Mb.
|
keshen adisteme, 2022
- Бұл бет үшін навигация:
- Мысал өлеңдерді оқыту
| Дәріс-6. Эпикалық шығармаларды оқыту.
Мақсаты- эпикалық шығармаларды оқыту әдістемесіндегі ерекшеліктерді меңгерту. Жоспары: 1. Көркем шығарманы оқуға, талдауға қойылатын талаптар. 2. Проблемалық оқыту, оның әдіс-тәсілдерін игерту. 3. Шығарманың сюжеттік-композициялық желісіне талдау жасау 4. Көркем мәтінмен жүргізіле-тін ауызша және жазбаша тіл дамыту. Мысал өлеңдерді оқыту Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі пәні бойынша студенттер көркем шығарманың жанрына қарай оқытудың да әдістемесін игереді.Соның бірі –мысал жанры.. Мысал жанрын оқытудың өзіндік еркешелігі бар. Осы жанр бойынша студенттер Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі пәні бойынша жүргізілетін лабораториялық сабақта понарамалық сабақтың үлгісін береді.Лабораториялық сабақта студенттер сабақ берудің әдіс-тәсілдерін игеруге қалыптасады, дағдыланады.Студенттің болашақ маман ретіндегі негізі алғаш практикалық,лабораториялық сабақтарда көрінеді.Мектеп оқулықтары мен көмекші әдістемелік оқу құралдарымен жұмыс істеуге дағдыланады.Лабораториялық сабақта ең алдымен қазақ әдебиетінің тарихы мен теориясынан алған мысал жанры туралы ұғымдарын еске түсіріп, пысықтайды. Ол үшін күнілгері студенттерге Қазақ әдебиеті энциклопедиясынан (А,1999 ;501-бет) Ө.Күмісбаев жазған мағлұматты оқып, конспектілеуді ұсынамыз. Теориядын қысқаша мағлұмат. Мысал- айтылатын өнегелі ойды тұспалдап жеткізетін, көбіне өлең түрінде келетін ,сюжетті,шығын көлемді шығарма.Мысалдың тақырыбы сан алуан.Кейіпкерлері аң,құс, балық, өсімдік, дүниесі, кейде оқиғаға адам да қатыстырылады.Негізі сюжетке қоса ,нақыл түрінде келетін түйіндемесі де болады.Кейіпкерлерді сөйлестіру –диолог тәсілі жиі қолданылады.Баяндауы ширақ, жинақы, ,тілі қарапайым келеді. Жанры жағынан ғибратты,уығыздық сарындағы дидактикалық әдебиетке жатады.,кейде мысқыл –сықақ үлгісіне ауысады.Жазба әдебиетінде өлеңмен жазылған мысқыл кеңінен орын алды.Түп-төркіні хайуанаттар туралы тұспалды мағынасы бар ертегі ,қысқа әңгіме нұсқаларымен жалғасып жатыр.Уағыздап,нақтылы айту тәсілі жағынан халықтың мақалдарымен ,нақыл сөздерімен де ұштасады.Мысал жанрының әр түрлі үлгілері барлық халықтардың ауыз әдебиетінде де бар. Ежелгі грек елінде мысалдың таралуы аты аңызға айналған Эзоппен байланысты айтылады.Батыс-шығыс әдебиетінде де бұл жанр кеңінен танылған.Үндінің «Панчатантрасы», арабтың «Калила мен Димнасы», византияның «Стефанит пен Ихнилаты» шығармаларында мысал дәстүрлі берік орын алған. Ежелгі Греция Эзоп, Францияда –Ж.Лафонтен,Х.Геллерг- Германияда, Томас Мур - Англияда Мысалмен атақтары шықты. Орыс әдебиетінде ХҮІІІ ғасырда мысал жазғандар В.Тредиаковский ,А.Кантемир,А,Сумароков т.б. Орыс классикалық мысалының атасы И.Крылов болды. Қазақ жазба әдебиетінде Мысал жанры қалыптастырып дамытуға Абай Құнанбаев,Ыбырай Алтынсарин, Шәкәрім Құдайбердіұлы, А.Байтұрсыеов, Ә.Бөкейханов, С.Көбеев, С.Дөнентаев, А.Тоқмағамбетов ақын жазушылар үлес қосты Әрине бұл мағлұматты студенттер өздері игеріп барып, оқушыға мысал туралы әдеби-териялық білім береді. Олар төменгі сыныптардан бастап-ақ мысал өлеңдермен таныс. Сондықтан алдымен мысал туралы ұғымдарды баланың өзінен сұраған абзал.Сонан соң мысал жанры туралы ой-қорытынды жасауға болады. Мысал деп көбіне өлеңмен жазылған көлемі шағын, 1-2 кейіпкері бар,адам өмірінде болатын оқиғаны хайуанаттар,өсімдіктер тұлғасымен тұспалдап баяндайтын шығарманы айтамыз.Мысалда лирика мен сюжет элементі қатар келеді.Өлеңнің соңында автор атынан немесе кейіпкердің сөзі арқылы берілетін түйіні (ғибраты) болады.Кейде бұл қлрытынды мысалдың тұтас мазмұны арқылы беріледі. Мысал өлеңдер мәтіні оқушыларға дара,рольмен,бірлесіп тоқуға қолайлы.Сонымен қатар мысал өлеңдерді оқытқанда мәнерлеп оқудың шарттарын да басшылыққа алған жөн. Үлгі ретінде Студент-мұғалім лабораториялық сабақта алдыменИ.Крыловтың Абай аударған «Есек пен бұлбұл», «Шегіртке мен құмырсқа»,Ілияс аударған «Жапырақтар мен тамырлар» мысал өлеңдер жайында алған білім,дағдыларын бекіту мақсатында оқушы-студенттерге мына төмендегідей прблемалық сұрақтар қойылып,жауаптар алынады. 1-сұрақ: Абай,Ілияс т.б. қазақ ақындарының И.Крылов мысалдарын аударуына не себеп болды? Жауабы:И.Крылов мысалдары хайуанаттар,құстар,жәндіктер,өсімдіктер арқылы адамдар арасында кездесетін жағымсыз іс-әрекетті ,мінез-құлықты ,іс-әрекетті әшкерелейді,сынайды,сөйтіп заман мен заман адамының бет-пердесін ашады. Жақсы мінез-құлықтан,іс-әрекеттен үлгі-өнеге алуға уағыздайды.Абай да ;Ілияс та өз заманына,замандастарында кездесетін топас,мақтаншақ, өнерді бағалай білмейтін ,еңбексіз,жалқау адамдарды сынады,әжуалады. 2-сұрақ: «Есек пен бұлбұл», «Шегіртке мен құмыасқа», «Жапырақтар мен тамырлар» мысалдарында қорытынды пікірді (түйінді) кім оқып береді?Ол кімнің сөзі арқылы беріледі? Жауабы: «Есек пен бұлбұл» өлеңінде : -Демеймін мен мақтансын Яжақсын,яжақпасын, Сөйтсе де мұндай сыншыдан Құдайым бізді сақтасын. (Автор сөзі) «Шегіртке мен құмырсқа өлеңінде» : Қайтсін қолы тимепті, Өлеңші,әнші есіл ер! Ала жаздай ән салсаң, Селкілде де билей бер! (Кейіпкер сөзі) Ал «Жапырақтар мен тамырлар» өлеңінде қорытынды өлеңнің тұтас мазмұны арқылы беріліп, ой-түйін тамырдың сөзі арқылы беріледі. 3-сұрақ Мысал өлеңдердің кейіпкелеріне мінездеме беріңдер,ол мінездеменің қай түріне жатады.--- 4-сұрақ:Мысал өлеңдердегі айтылатын ой қандай мағынада айтылады. Жауабы: Ауыспалы ,астарлы мағынада айтылады. Оқушылардан осындай жауаптар алынып болған соң мұғалім сабаққа қорытынды жасайды. Мұғалім : Олай болса мысал аллегорялық жанр. Аллегория – грек сөзі. – тұспалдау, дерексіз ұғымды немесе ойды шартты түрде көркем бейне арқылы беру.Әдебиетте аллегориялық бейнелер мифологиядан, фольклордан алынады. Мысалы, қасықыр- қомағайлықтың, түлкі-айлакерліктің, қарлығаш –адал достықтың бейнесі. Аллегория мысал жанрына тән. Енді бүгінгі сабақта біз А.Байтұрсыновтың «Аққу ,шортан һәм шаян » деген мысал өлеңін өтетіндігін хабарлап, тақырыпты тақтаға жазады. Студент-оқушылар да дәптерлеріне жазады.Бұл оқушының зейінін жаңа сабаққа аударады. Кіріспе сөз.Мұғалім кіріспе сөзінде шығарма тақырыбындағы һәм сөзінің мағынасын игертеді. Һәм сөзщі –араб сөзі. Және деген мағынаны білдіреді.Мұнда мұғалім баяндау әдісін қолданылады. Ал сұрақ-жауап әдісі арқылы автор жайлы мәліметтерін еске түсіреді. -- Кіріспе жұмысқа көп уақыт бөлудің қажеті жоқ (3минуттай),өткені кіріспе жұмыс мәтінге барар жол ғана. Кіріспе жұмыс біткеннен соң, мәтінді мәнерлеп оқу ұсынылады.Сонан соң мәтін мазмұнына байланысты салынған сурет арқылы шығарманың мазмұнын игертеміз,идеясын ашамыз.Шаян,аққу,шортан бірінің айтқанына бірі көнбей шағын ған жүкті үш жаққа тартады.Шаян кейін(жерге).аққу-көкке, шортан-суға тартады,бірақ жүк орнынан қозғалмайды.Себебі не? Жауап::Үшеуі жүкті бірыңғай ,бір бағытта тартпағандықтан.Аққу көкте ,шаян жерде, шортан суда мекендейді, жүкті әрқайсысы өз мекеніне тартқысы келеді. Сұрақ:: Жігіттер ,мұнан ғибрат алмай болмас, Әуелі бірлік керек болсаң жолдас Бірінің айтқанына бірі көнбей, Істеген ынтымақсыз ісің оңбас,- Деген автор сөзінің мәні неде? Жауап: Бірліксіз,ынтымақсыз жұмыстың берекесі болмайтындығын айтады. Сұрақ: Бірлік,ынтымақтуралы қандай мақал-мәтелді білесіңдер? Жауап: «Бірлік болмай ,тірлік болмас», «Алтау ала болса, ауыздағы кетеді,төртеу түгел боса, төбедегі келеді», «Ырыс алды ынтымақ» Мұғалім сөзі: Олай болса, автор халық арасында ,ел ішінде бірлік болса ғана берекелі іс болады деген тұжырым жасайды. Бұл шығармада ой-қорытынды автор сөзі арқылы беріліп тұр.Бұл мысал өлең А.Байтұрсыновтың 1909 жылы Петербургте басылып шыққан «Қырық мысал» кітабына енген. И.Крылов мысалдарын Абайдан соң Ахмет те аударған. жүктеу/скачать 0,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|