Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен диалектологиясы Емтихан сұрақтары
Омоним, жасалужолдары, ықпалетушіфакторлар. Мысалмендәлелдеңіз
жүктеу/скачать 259,24 Kb.
|
?àç³ðã³ ?àçà? ò³ë³í³? ëåêñèêîëîãèÿñû ìåí äèàëåêòîëîãèÿñû Åìòèõàí
| 23. Омоним, жасалужолдары, ықпалетушіфакторлар. Мысалмендәлелдеңіз.
Омоним, жасалу жолдару. Омоним-дыбысталуы бір,мағыналары әртүрлі сөздер.Мысалы: «жақ» сөзінің омонимдік қатары:жақ сүйек,от жақ,оң жақ, маған жақ бол,баяу жақ. Омонимдер төмендегідей 3 түрлі жолмен жасалады: 1. Кірме сөздер арқылы:бақ(парсы, «бақт»),сап(араб, «саф») 2. Дыбыстық өзгеріс арқылы:біз(бігіз) 3. Жұрнақ арқылы:жастық(жас-тық),сан(сан-а) жұрнақпен жасалған омонимдер туынды омоним болады. Омоним, жасалу жолдары: Омонимдер(гр. homos — біркелкі, onyma — есім) — шығуы жағынан да, мағына жағынан да басқа-басқа, айтылуы және жазылуы бірдей сөздер. Омоним сөздерді көп мағыналы сөздерден ажырату қажет. Өйткені бұлардың үйлестігінен гөрі айырмашылыктары көбірек. Қазақ тілінде ат деген түрде біріне-бірі байланысы жоқ, екі-үш түрлі сөз бар. 1. Ат — жұмыс көлігі; 2. Ат — есім, атау; 3. Ат — етістік (бұйрық рай). Бұлар — жеке-жеке үш сөз. Бұл сөздердің арасында өзара мағыналық ешбір байланыс жоқ, тек айтылулары ғана бірдей. Осы сөздердің әрқайсысы өз алдына көп мағыналы сөз. Мысалы, ат: біріншіден, жалпы көлік; екіншіден, жылқының үйірге түспейтін еркегі; т. б. мағыналары бар. Мұнда тек дыбыстық үндестік қана емес, мағыналық байланыс бар. Ал, алғашқы келтірілген ат деген үш сөзде дыбыстық бірлестік қана бар мағыналық байланыс жоқ. Қас деген төрт сөз бар: 1. қас — адамның қабағындағы қас; 2. қас — дұшпан, жау; 3. қас — бірдеменің жаны, маңы (үйдің қасы); 4. қас — ердің қасы Бұлар да — бір-бірімен байланыссыз жеке-жеке cөздер. Кейде сөздердің ауызша айтылуында бірнеше сөздердің айтылу, естілу ұқсастығы болады. Мысалы: осы жер деген сөздерді айтқанымызда, ош шер болып айтылады, сол сияқты, тұзшы мен тұщы және асшы мен ащы сияқты сөздер де кездейсоқ деп саналады. Омонимдердің бірнеше жасалу жолы бар: • 1) көп мағыналы сөздердің семантикалық жақтан дамуы негізінде; Мысалы, жал а) жануарлардың желкесіндегі қыл; ә) ұзыннан созылып жатқан белес, қырқа; • 2) сөздердің дыбыстық өзгерістерге ұшырауы арқылы; Мысалы, ер сөзінің бастапқы дыбысталуы егер болса, тілдің дамуы барысында ерге айналған. • 3) сөзге омонимдес қосымшалар (-ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе) мен -ыс, -іс, -с; -ық, -ік, -к жұрнақтары) жалғануы арқылы туынды Омоним пайда болған. Мысалы, баспа а) газет, журнал, кітап басып шығаратын мекеме; ә) тамақ ауруы; қорық а) мал жайылатын жер; ә) үрейлену, зәресі ұшу; • 4) басқа тілден енген сөздердің төл сөздермен бірдей дыбысталуы негізінде жасалады. Мысалы, Қыдыр (хызыр) – араб сөзі, қазақ тіліндегі ел қыдыру мағынасындағы етістікпен сәйкес. Омонимдер мағынасы мен жасалу жолдарына қарай лексикалық, лексика-грамматикалық және аралас болып үшке бөлінеді. жүктеу/скачать 259,24 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|