45. Сөздердің актив және пассив қолданылатынтүрлерінесипаттамаберіп, олардыңайырмашылығынмысалменкөрсетіңіз.
Тілімізде пассив сөздер лексикасы және актив сөздер лексикасы деген сөздер тобы бар.
Актив сөздер лексикасы бәрімізге түсінікті. Оған күнделікті өмірде, тұрмыста үнемі
қолданылатын, мағынасы қазақ тілінде сөйлейтіндердің бәріне түсінікті, дағдылы сөздер жатады. Көнерудің немесе жаңадан пайда болғандықтың нышаны олардабайқалмайды.
Актив сөздерге жалпыхалықтық тұрғыдан алғанда қолданылуы шектеулі, бірақ белгілі бір
салада жиі қолданылатын (терминдер, кәсіби сөздер,кітаби сөздер, бейнелі сөздер) сөздер
кіреді. Бұлар белгілі бір салада қызмет ететін адамдар үшін актив сөздер болып табылады.Ал
пассив сөздер лексикасына-жалпыға түсініксіз, күнделікті тұрмыста көп қолданылмайтын,
қазіргі кезде көнерген я көнере бастаған сөздер және көпшілікке әлі кең тарамаған жаңа
сөздер-неологизмдержатады. Пассив сөздерді семантикалық жағынан алып қарасақ, өз алдына дербес мағыналы
жеке сөзбен жеке дара тұрғанда ешқандай мағынабермейтін сөздертобы. Сөздердің актив жәнепассив қабаттарғабөлінуіңдебелгілі дәрежедешарттылық бар. Бірзаманда актив қолданғансөздердіңбірқатарыкелесібірзаманда пассив қабатқаауысуы ыктимал. Мысалы: жаугершілікзамандажиіқолданылған атой салу, қорамсақ, адырна, кіреуке, дулыға, сауыт, шерік, қол т. б. сөздерсолкездегілексиканың актив қабатындаболды. Әлеуметтікқұрылысқабайланысты хан, ханзада, ақсүйек, төлеңгіт, жатақ, қарашы, болыс, майыр, онбасы, елубасы, жузбасы, қарашыгын, шаңырақсалыгы, барымта, шабарман, малай т.б. сөздер XVIII—XIX ғасырлардағылексикадажиі қолданылғансөздер. Бірақбұлардынбәрі де қазіргіқазақлексикасының пассив қабатындағысөздерболыптабылады. Бұл кездехалықтілінде актив қолданылған ай, жылаттарын (наурыз, көкек, маусым, тышқан, қой, жылқы т.б.) кеңесөкіметіжылдарында (1930-40 жылдарданбастап) халықтыңкөпшілігі (әсіресежастаржағы) қолданбайтынболды. Кейінреспубликаныңтәуелсіздікалуынабайланыстыбұлсияқтысөздерқайтаданлексиканың актив қабатынанорын ала бастады. Бұл мысаддарданлексиканың актив, пассив қабаттарыңдағысөздердіңқұрамыүнемібірқалыптыболмайтынын, оныңжылжымалыекенінкөреміз.
