индивидтің қоғамдағы ұстанымдарын әлеуметтендіреді, олардың шығу

қоғамдық ықпалдастықты идеологиялық негіздеу болады. Сонымен 
бірге генеалогиялар жеңіл инкорпорацияны және елеулі құрылымдық қайта 
құрусыз, бөтен топтардың олардың меншікті топтарына бейімделуін 
идеологиялық қамтамасыз етеді. Генеалогиялардың тағы бір функциясы - 
біртексіз модельдің әлеуметтік теңсіздігін заңды деп тану. Ұйымның 
жоғарғы деңгейлері (билік құрылымы) өндірістік процестерден шықпайды, 
сондықтан олар бірінші кезекте әлеуметтік-саяси жоспарды білдірмейді. 
Бұл мағына көшпелі қоғамды саяси ынтымақтастықтың: түйінді 
ресурстарды ұтымды үлестірудің; қайта көшу маршруттарын үлестірудің, 
белгілеудің және реттеудің; өндірістік процестер үшін ішкі тәртіпті
анықтаудың; қорғаныс, өңделетін жер, көші-қон, соғыс қажеттілігінің даму 
бағыттарымен 
анықталады; 
егіншілік-қалалық 
әлем-мен 
өзара 
қатынастардың және өзара әрекеттесудің ерекшеліктері және т.б. Әлеуметтік 
институттар мен байланыстарды айқындау үшін, көшпелі ортада жасалған 
ескерткіштердің (руно жазулары бар тас стелалар) ерекше маңызы бар. 
Патшалық хрониконы және маңызды декларациясы бар бұл ескерткіштер
монументтік насихаттау құралы болды. Олар әлемнің көрінуін және картина-
сын сипаттады, құрастырды және қалыптастырды, өмірлік және өнегелі 
идеалдарды, ниеттер мен мақсаттарды қорғады және байлады. Көшпелі
қоғамның құрылымы ғасырлар бойы қалыптасты және әскери тұрмыстың
мақсаттары мен міндеттеріне бейімделді. Ру-тайпа ұйымы (халық) және
әскери-әкімшілік ұйым (шырша) әлеуметтік байланыстардың тығыздығы 
мен беріктігін анықтай отырып, бір-бірін өзара толықтырды. Хан 
«шыршаны ұстап тұрып, халықты басқарды». Ол генеалогиялық иерархия 
құқығы бойынша «азаматтық» басқарма басшысының қызметтерін жүзеге 
асырды және көсем, жоғарғы сот және жоғарғы абыз ролін атқарды. 
Сонымен бірге, саяси ұйымды басқарды және басқа халықтарды өзіне 
бағындарған және оларды алымдар мен салықтар төлеуге мәжбүр еткен, 
әскери басшының қызметтерін орындады. Оның арасында басқа халықтарды 
(егіншілер көзделіп отыр) бағынуы және оларды жаулап алу көшпелі 
қоғамды әлеуметтік-саяси ұйымның ауысуына әкелді. Тайпалық 
аристократияға 
сүйенген, 
«шыршаның», 
яғни 
әскери-әкімшілік 
басшылықтың және жеке ортаның қызметтері осындай. Бұл қасиет-тер 
мемлекет құрушы рольді орындады, яғни номадтар халық және ұлт ретінде 
атап айтқанда Империяда, оны салу қаһармандығында, оны қорғау ерлік-
терінде, оны кеңейту үшін жорықтарда қалыптасты, дамыды және пісіп-
жетілді және өркениеттік универсализм типі ретінде, Еуразия қамалы 
стратегиялық мақсатты орындады.
Кез келген әлемдік наным сияқты, қазақтың нанымдары
мифологиялық философиядан басталады, оның басы түп-тамырымен
ғасырлар тереңіне, б.э. дейінгі ІІ-І мыңж. кетеді. Миф дәуірі – бұл адам 
болмысының ерекше руының - трансценденцияның, рефлексияның пайда 
болу дәуірі. Ясперс өзінің «осьтік уақыт» тұжырымдамасында дәл осы 
уақытта (б.э. дейінгі 500 жыл) адамзат рухы бұзылды деп пайымдайды: «Сол 
кезде жасалғанмен, сол уақытта құрыл-ғанмен және ойланғанмен, адамзат 

бүгінгі күнге дейін өмір сүріп келеді. Өзінің әрбір бұзылуында адамдар, еске 
түсіре отырып, осьтік уақытқа қарайды, сол дәуірдің идеяларымен 
тұтанады». Номадтың табиғатқа осы көзқарасы тәңір-шілдіктің пайда 
болуына әкелді. Ол, монотеистік мағыналы дін ретінде болып, оның
дамыған космогониясы, этикалық аспектісі болды, оның мәні шынайы
құдірет пен таза заңды ұғынудан, Тәңірдің «мөрлеріне»: махаббатқа, 
сенімге, үрейге, жігерге және кемеңгер білімге ілесуден тұрды. Тәңір - 
жігерлі, құдірет-ті, білгіш, дана. Ол – Универсумдағы үйлесімнің, тәртіптің 
бейнесі. Тәңірге бата бергенде баршылықтың
барлығы, және адам пайда 
болды. Бірақ адам үшін басқа функция дайындалған - Ол бастапқыдан 
бірыңғай бөлінбейтін Универ-сумның орталығы, қозғаушы күші, онда 
Универсумды әрі қарай жетілдіру үшін Тәңірдің құдайшыл энергиясын 
шоғырлау және ауыстыру болу керек. Жоғарғы дүниенің басқа құдайы Ұмай
- онда міндетті атрибут «алтын садақ пен жебе» болған, жасампаз жанды 
күшті бейнелейтін, отбасын жебеуші болды. Пантеонда жер әлемінің құдайы 
Ыдық Жер-Су да маңызды роль атқарды. Осы құдайлардан басқа мәңгі 
зырылдайтын уақытты символмен көрсететін, Ала атты жол тәңірі – бұл 

жүктеу/скачать 1,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: