глава.
Нұрмардан, ар. нұр + тәж. мард – ер, еркек
+ дан – батыл, ер жүрек.
Нурмардан, ар. нур + тадж. мард –
мужчина + дан – мужественный, храбрый.
Нұрмейір, ар. нұр + ир. ир. меһр – мейірім,
ынта, ықылас, қайырым.
Нурмеир, ар. нур + ир. мехр – любезность,
благосклонность, милость.
Нұрмұхамбет, ар. нұр + Мохаммад –
Мұхамбеттің нұры, сәулесі.
Нурмухамбет, ар. нур + Мухаммад –светоч
Мухамбета.
Нұрсайын, ар. нұр + монғ. сайын – жақсы,
оңды.
Нурсайын, ар. нур + монг. сайын –
хороший, лучший.
Нұрсанат, ар. нұр + санат – бақыт, сәт,
ұлылық, дәреже.
Нурсанат, ар. нур + санат – счастье, удача.
Нұрсәт, ар. нұр + ар. сәт ˂ сад – бақыт, құт,
ырыс.
Нурсат, ар. нур + сад – счастье,
благоприятное влияние звезд.
Нұрсейіт, ар. – ажарлы, нұрлы мырза.
Нурсеит, ар. – красивый, миловидный
мурза, госпадин.
Нұрсұлтан, ар. – әрлі, нұрлы сұлтан.
Нурсултан, ар. – красивый, миловидный
султан.
Нұрұлан, ар. нұр + түрк. ұлан – сәби, бала;
жауынгер, жігіт, азамат, жасақшы.
Нурулан, ар. нур + тюрк. улан – ребенок,
дитя, сын; молодой воин, дружинник или
гвардеец при дворце; парень, молодец.
Нұрхалид, ар. ар. нұр + халид – мәңгі өмір
сүруші, мәңгілік, өлмейтін.
Нурхалид, ар. нур + халид – вечно
живущий, вечный, бессмертный.
Нұршуақ, ар. нұр + шуақ. Нұрлы, көңілі
шуақты болсын деген тілекпен қойылған
есім.
Нуршуак, нур – свет, сияние, луч + шуак –
солнечный луч.
Нұртас, ар. нұр + қаз. тас ˂ тасысын. Бұл
есім негізінде, баланың нұры тасысын,
сәулесі, шапағаты басқаларды да шарпысын
деген тілекпен қойылған.
Нуртас, ар. нур – свет, луч + каз. тас –
усеченная форма от тасысын – пусть
переполнится. Букв. – пусть полнится
светом.
Нұртөре, ар. нұр + к.т. төре – 1. Тәртіп,
ереже, заң. 2. Әдет, ғұрып, салт.
Нурторе, ар. нур + др.-тюрк. торе – 1.
Порядок, правила, закон. 2. Обычай, обряд.
Нұртуған, ар. нұр + каз. туған – нұр болып
туған, нұрдан туған, нұрдан жаратылған
бала деген мағыналы есім.
Нуртуган, ар. нур + каз. туган –
рожденный.
Лучезарный,
светлый,
созданный от луча.
Нұртілеу, ар. нұр + қаз. тілеу, аман-есен
дүниеге келсін, нұрлы, көркем, көрікті
болсын дген тілекпен қойылған есім.
Нуртилеу, ар. нур + каз. тилеу – желать,
просить. Букв. просить, чтобы ребенок
родился невредимым, красивым, изящным.
Нұрхан, ар. – нұрлы, көрікті хан.
Нурхан, ар. – красивый, изящный хан.
Нұрым, ар. – менің сәулем, жарығым,
нұрым.
Нурым, ар. – мой светоч, мой луч; мой
красавчик.
Нығмет, ар. нигмәт – 1. Береке, дәулет,
байлық. 2. Бақытты, бақытты өмір.
Нигмет, ар. нигмат – 1. Благо, богатство. 2.
Счастливый, счастливая жизнь.
194
Олжас, қаз. – ол жас қайрат, жас жігер
деген мәндегі есім.
Олжас, каз. – ол ˂ он + жас – молодой.
Букв. – молодой, энергичный, настойчивый,
решительный.
Омар, ар. гумар – өмірлі, ғұмырлы.
Омар, ар. гумар – живучий, жизненный.
Орал, қаз. – өзен атынан қойылған кісі
есімі.
Орал, каз. – имя образованное от названия
реки Урал.
Осман, ар. – ерлік, батырлық, батылдық
мағынасын
білдіреді.
Оспан
есімінің
дыбыстық өзгерген тұлғасы.
Осман,
ар.
–
героизм,
смелость.
фонетически измененная форма имени
Оспан.
Оспан, ар. – ерлік, батырлық, батылдық.
Оспан, ар. – героизм, смелость.
Өмір, ар. ғомр – ғұмыр, тіршілік.
Омир, ар. гумр – жизнь, существование
Өркен, к.т., қаз. – 1. Тұқым, ұрық. 2.
Қауынның сабағы, желісі.
Оркен, др.-тюрк., каз. – 1. Семя, семена. 2.
Стебель.
Өміржан, ар. өмір + ир. жан. Бала өмірлі
болсын, өмір жасы ұзақ болсын деп
қойылған есім.
Омиржан, ар. омир + ир. джон. Букв. –
долшоживущий, долголетний.
Өмірзақ, ар. ғомр ˂ өмір + қаз. зақ ˂ ұзақ,
көп жасайтын, ғұмыры ұзақ, өлмейтін.
Омирзак, ар. гумр ˂ омир – жизнь + каз.
зак – усеченная форма от узак – долгий.
Букв. – живущий долгие годы.
Парасат, ар. – ақыл-ой.
Парасат, ар. – разум, догадливость,
рассудительность.
Радмир, ор. – рад ˂ радоваться + мир
сөздерінен жасалған есім.
Радмир, рус. – рад ˂ радоваться + мир.
Райыл, ар. – негізін салушы.
Раил, ар. – основатель.
Райымбек, ар. раим – рақымды, мейірімді
+ қаз. бек – мықты, мығым. Яғни мейірімді,
қайырымды, бет алысынан қайтпайтын
қайсар, батыл, берік адам. Райымбек
Түкеұлы (1705–1785) – қазақ батыры,
қолбасшы.
Раимбек,
ар.
раим
–
милосердие,
мякгосердие + каз. бек – крепкий, твердый.
Букв. – человек, не отступающий от своих
взгядов, мнений, прямой, смелый, твердый.
Раимбек
Тукеулы
(1705–1785) –
казахский батыр, полководец.
Райыс, ар. рэиса – бастық, басшы, әкім.
Раис, ар. рэиса – председатель, глава,
начальник.
Рақат, ар. – тыныштық, тыным, тыныс.
Рахат, ар. – наслаждение, блаженство;
покой, спокойствие.
Рақым, ар. рәхим – қайырымды, мейірімді,
ізгі ниетті. Біріккен тұлғалы есімдер –
Рақымбай,
Рақымбек,
Рақымберді,
Рақымжан.
Рахим,
ар.
рахим
–
милосердный,
милостовый. Сложные составные имена –
Рахимбай,
Рахимбек,
Рахимберди,
Рахимжан.
Рамазан, ар. рамадан – күйдіруші,
жандырушы. Мұсылман жыл санауында
ораза ұсталынатын тоғызыншы айдың аты,
Арабия жерінде бұл айда қатты ыстық
болады. Осы қасиетті айда дүниеге келген
сәбилерге Рамазан есімі жиі қойылады.
Рамазан, ар. рамадан – сжигающий,
горячий,
жаркий.
Название
девятого
месяца, в этот месяц в Аравии сгорает вся
растительность и этот период совпадает с
Великим постом. Именем Рамазан часто
называют детей, родившихся в течение
священного месяца.
Рамиз, ар. – белгі, таңба.
Рамиз, ар. – знак, символ.
Расул, ар. – 1. Хабаршы. 2. Елші, уәкіл.
Расул, ар. – 1. Посланец. 2. Посол,
представитель, посланник.
Рауан, ир. рэван – жан өмір.
Рауан, ир. рэван – душа, жизнь.
195
Рахман, ар. – рақымды, мейірімді,
кішіпейіл.
Рахман, ар. – милосердный, милостивый.
Раян, ар. – турашыл, бағалы, жан-жақты
дамыған.
Раян,
ар.
–
прямая,
полгоценная,
всесторонне развитая.
Ренат, ж.ес. ор. – «революция, наука, труд»
сөздерінен қысқартылып алынған есім.
Ренат, неолог. рус. –сложносокращенное
имя, образованное от слов «революция,
наука, труд».
Риза, ар. – разылық, келісім, күнәнің
жуылуы. Өмірге риза болу, бақытты
мағынасында. Туынды тұлғасы – Ризат.
Риза, ар. – удовлетворение, согласие,
искупление грехов. Букв. – довольный,
счастливый,
удовлетворенный.
Производная форма – Ризат.
Руслан, к.т. арыслан – арыстан, Арыслан
есімінің орыс тілінде өзгерген тұлғасы.
Руслан,
др.-тюрк.
арслан
–
лев,
фонетически измененная форма имени
Арслан.
Рүстем, ир. раода – жүз, келбет, бейне +
тама – күшті. Сонда бұл есімнің жалпы
мағынасы – батыл, күшті, мықты, зор
денелі.
Рустем, раода – стан, облик, рост + тама –
сильный, мощный. Букв. – храбрый,
мужественный, мощный, могучий ростом.
Сабыр, ар. – шыдамды, төзімді.
Сабыр, ар. – терпение, выносливость,
стойкость, выдержка.
Сағадат, ар. – бақыт, құт, шаттық.
Сагадат, ар. – счастье, благополучие,
блаженство.
Cағи, ар. – 1. Бақытты, ырысты, құтты. 2.
Мырза.
Саги, ар. – 1. Счастливый. 2. Щедрый.
Сағынғали, қаз. сағын + ар. ғали. Қатты
аңсау, құмарту, көруге ынтық болу, яғни
ата-ана ұлға зар болып жүргенде көрген
балаға қойылған есім.
Сагингали, каз. сагин – сильно скучать,
тосковать + ар. ғали. Так обычно называли
ребенка, родившегося после долголетнего
ожидания.
Сағындық, қаз. – ұзақ уақыт сағынып,
сарғайып жүріп көрген ер бала. Синонимі –
Сағыныш.
Сагиндык, каз. – соскучились, тосковали,
долгожданный. Синоним – Сагыныш.
Сайфуддин, ар. сайф – қылыш + дін –
Ислам діні.
Сайфуддин, ар. сайф – меч + дин – религия
(дин) Аллаха – ислам.
Саламат, ар. – 1. Бейбітшілік, тыныштық,
саулық. 2. Сәлем.
Саламат, ар. – 1. Мир, спокойствие,
благополучие. 2. Привет.
Салих, ар. – тақуа, адал, изгі, шариғатты
сақтаушы.
Салих, ар. – праведный, благочестивый,
хороший, добрый.
Самат, ар. – мәңгі тұрақты.
Самат, ар. – вечный, постоянный,
устойчивый.
Самұрат, ир. шах + ар. мурад. Мақсатына
жеткен шах. Синонимі – Шахмұрат.
Дыбыстық
өзгерген
тұлғалары
–
Шаймұрат, Шамұрат.
Самурат, ир. шах + аp. мурад – цель. Букв.
– шах, достигающий цели. Синоним –
Шахмурат.
Производные
формы
–
Шаймурат, Шамурат.
Санат, ар. – 1. Тірек, сүйенім, таяныш. 2.
Бақыт, сәт, ұлылық, дәреже.
Санат, ар. – 1. Опора. 2. Счастье, удача.
Санжар, к.т. – Саншора есімінің дыбыстық
тұрғыдан өзгерген түрі. Көне түркі, қазақ
тілінде сан «он мың», шора – «ер, батыр»
деген мағыналарды білдіретінін ескерсек,
«бір өзі он мың қолға тең ер, батыр»
Санжар,
др.-тюрк.
–
фонетически
измененная форма древнетюркского имени
Саншора. В древнетюркском и казахском
сан – «десять тысяч», шора – «герой,
богатырь». Букв. – могучий, крепкий,
196
мәнінде қойылған есім екенін байқаймыз.
Замандар бойы айтыла келе, Саншора ˂
Саншор ˂ Саншар ˂ Санжар тұлғасында
қалыптасып кеткен.
сильный герой, богатырь, который имеет
силу тысячи воинов. Первоначальное
Саншора
подверглось
фонетическому
изменению в виде Саншора ˂ Саншор ˂
Саншар ˂ Санжар.
Сапар, ар. сафар – саяхат, алыс жол.
Сапар, ар. сафар – путешествие, дальняя
дорога.
Сардар, ир. сэр – 1. Генерал, бастық,
қолбасшы. 2. түрк. – батыр.
Сардар, ир. сэр – 1. Генерал, начальник,
главнокомандующий. 2. тюрк. – богатырь.
Саян, қаз. – Саян тауы атауынан қойылған
есім.
Саян, каз. – имя, образованное от названия
горы Саян.
Саят, ар. саят – аңшылық, аң аулаушылық. Саят, ар. саят – охотник на зверей и птиц.
Сәбит, ар. – мықты, тұрақты, табанды, адал. Сабит, ар. – твердый, крепкий, стойкий,
непоколебимый, верный.
Сәлмен, ир. – есейген, ер жеткен, үлкен.
Салмен,
ир.
–
повзрослевший,
возмужавший, взрослый.
Сәлім, ар. – 1. Сау, бүтін, толық, аман-есен.
2. Нағыз, шын, табиғи, аман-сау. 3.
Қарапайым, адал.
Салим, ар – 1. Целый, здоровый,
нормальный, невредимый. 2. Настоящий,
истинный, благополучный. 3. Простой,
искренний, честный.
Сейіт, ар. сейид – 1. Мырза, бастық, әкім. 2.
Құрметті.
Сеит, ар. сейид – 1. Госпадин, глава,
начальник. 2. Почетный, уважаемый.
Серғали, ар. сәр + ғали. Басшы Ғали.
Сергали, ар. сер + гали. Букв. – глава,
старший Али.
Серік, ар. шәрік – жолдас, серіктес.
Серик, ар. – товарищ, спутник, компаньон.
Серікбол, ар. шәрік – жолдас, серіктес +
қаз. бол. Көптің серігі, досы бол деген
тілекпен қойылған есім.
Серикбол, ар. – товарищ, спутник + каз.
бол – будь. Букв. – будь товарищем,
компаньоном.
Сұлтан, ар. – өкімет, билеуші, әкім.
Султан,
ар.
–
власть,
господство,
верховный правитель, государь.
Сұңқар, қаз. сұңқар – бала сұңқардай
қырағы, батыл болсын деп қойылған есім.
Сункар, каз. сункар – сокол. Букв. –
сильный, зоркий, как сокол.
Сүйіндік, қаз. сүйіну – ырза болу, сүйіну,
көңіл толу.
Суиндик, каз. сүйину – любоваться,
восторгаться, отстаться довольным.
Сүлеймен, к.евр. соломон – бейбіт, тыныш,
қорғалған.
Сулеймен, др.-евр. соломон –мирный,
защищенный.
Сүндет, ар. суннәт – рәсім, әдет, дәстүр.
Сундет, ар. суннат – обычай, традиция,
практика, предание.
Сырым, к.т. сер – шыдам, шыдамды,
төзімді.
Сырым, др.-тюрк. сер – терпеть, выносить.
Таймас, қаз. – өмірде алған өз бағытынан,
алға қойған мақсатынан қайтпас бала.
Таймас, каз. – неотступающий, не
уклоняющийся от своей цели, желания,
упрямый, упорный.
Тайыр, ар. таир – 1. Жоғарыға ұшушы. 2.
Самғаушы құс.
Таир, ар. таир – 1. Высоколетаю-
щий. 2. Летающая птица.
Талант, ж.е., гр. талантон – 1. Ең жоғары
салмақ пен ақша санауының өлшемі. 2.
Табиғи дарын, ерекше қабілетті, дарынды
Талант, неолог., гр. талантон – 1.
Наивысшая весовая единица в греческой
таблице мер. 2. Природное дарование,
197
адам.
одаренность, талантливость.
Талғат, ар. – өң, түр, келбет, рең, жүз,
әдемілік, сұлулық.
Талгат, ар. – образ, вид, облик, красота,
изящность.
Таңат, қаз. – таң атқан кезде туған балаға
ертеде осындай есім берілген. Біріккен
тұлғалы есімдер – Таңатқан, Таңатар.
Танат, каз. тан – утро, рассвет, утренняя
заря + ат – рассветать. Имя дается ребенку,
рожденному на рассвете. Составные имена
– Танаткан, Танатар.
Таңсұлтан, қаз. таң + ар. сұлтан –өкімет,
билеуші, әкім.
Тансултан, каз. тан – утро, рассвет,
утренняя заря + ар. султан – власть,
господство, верховный правитель.
Тарлан, қаз. – 1. Шебер, майталман,
шыныққан. 2. Тарғыл, шұбар аралас түс. 3.
Шөптесін өсімдіктің атауы (змеевка). 4.
Бүркіт.
Тарлан, каз. – 1. Мастер, очень сильный,
выносливый. 2. Пестрый, пятнистый,
полосатый. 3. Змеевка; 4. Беркут.
Тасқын, қаз. – бала өмірі тасқындай боп
өтсін деген мәндегі есім.
Таскын, каз. – наводнение, прилив. Букв. –
бурный, стремительный.
Тастемір, қаз. тас + темір. Ата-ана
тарапынан баласының өмірлі болуын, тас
мен темірдей мықты, берік болуын тілеп
қойылған есім
Тастемир, каз. тас + темир – железо. Букв.
– железное здоровье.
Таубай, каз., к.т. таг, ар. таван – шың,
асқар, заңғар + бай.
Таубай, каз., др.-тюрк. таг – гора, ар.
таван – вершина, высочайший, очень
высокий + бай.
Тауман, каз. – таудай зор адам.
Тауман, каз. – громадный, подобный горе
человек.
Тәңір, қаз. – аспан, тәңір.
Танир, каз. – небо, тенгри.
Тәңірберген (қараңыз: Құдайберген)
Танирберген (см: Кудайберген)
Тәуекел, қаз. – батылдық, бел байлағандық. Тaуекел, каз. – риск, мужество, смелость.
Тәуке, қаз. – тәйке, асықтың бір түскен
кейпі.
Тауке,
каз.
–
тайке,
гладкая
противоположная сторона альчика.
Темір, қаз. – бала өмірі темірдей берік,
мықты болсын деп қойылған есім.
Синонимі – Тимур.
Темир, каз. – железо. Букв. – жизнь крепка,
как железо. Синоним – Тимур.
Темірлан, қаз. темір + - лан қосымша.
Темирлан, каз. темир – железо + аффикс -
лан.
Темірхан, қаз. темір + хан. Темір сияқты
мықты хан. Синонимі – Хантемір.
Темирхан, каз. темир + хан. Букв. –
крепкий,
сильный хан. Синоним
–
Хантемир.
Тоқтар, қаз. тоқтар ˂ тоқтау – ұл бала
тұрақтамай өле берген отбында ерте кезде
ырым
жасап,
бала
тоқтасын
деген
мақсатпен қойылған есім.
Токтар, каз. токтар ˂ токтау –
остановиться. Обычно такое имя давалось
ребенку в той семье, где постоянно умирали
дети, мальчики.
Тұрсынбек, қаз. – өмірі берік болсын деген
мағыналы есім.
Турсынбек, каз. – пусть живет многие
годы, да будет крепким, прочным.
Тілеулі, қаз. – тіле ˂ тілеу – сұрау, қалау +
- лі қосымша. Тілеп алған, сұрап алған деген
мағынаны білдіреді.
Тлеулі, каз. – тиле ˂ тилеу – просить +
аффикс - лі. Букв. – выпрошенный.
Тілеухан, қаз. тіле ˂ тілеу – сұрау, қалау +
хан.
Тлеухан,
каз.
тиле
˂
тилеу
–
выпрошенный + хан.
198
Уәлихан, ар. уәли – әкім, қожайын; үкімет
басқарушысы; туысқан бауыр + қаз. хан.
Уалихан, ар. уали – правитель, хозяин,
родня, родственник + каз. хан.
Ұлан, түрк. – сәби, бала; жауынгер, жігіт,
азамат, жасақшы. Ұлан түркі тілдерінің
көбінде бар есім.
Улан, тюрк. – ребенок, дитя, сын; молодой
воин, дружинник или гвардеец при дворце;
парень, молодец. Имя Улан встречается в
разных тюрских языках.
Ұлықбек, қаз. ұлық – ұлы, зор + бек.
Улыкбек, каз. улык – великий + бек.
Үміт, ир. омид – сенім, тілек, қалау.
Умит, ир. омид – надежда, ожидание,
желание.
Фараби, ар., ир. – дария, үлкен өзен.
Отырар қаласының көне атауы және ұлы
ұстаз, данышпан, энциклопедист ғалым әл-
Фарабидің (870–950, Мұхаммед ибн Узлаг
Тархани Әбу Насыр әл-Фараби) есімі.
Фараби, ар., ир. – море, река. Название
древнего города и имя великого ученого,
мыслителя, энциклопедиста аль-Фараби
(872–951, Мухаммед ибн Узлаг Тархани
Абу Наср аль-Фараби).
Хабибулла, ар. хабиб – жан дос, сүйікті,
сүйкімді жолдас + олла – Алла, Алда,
Құдай.
Хабибулла, ар. хабиб – любимый друг,
милый товарищ, спутник жизни + олла –
Алла.
Хайдар, ар. – арыстан. Синонимдері –
Асет, Шер, Айдар.
Хайдар, ар. – лев. Синонимы – Асет, Шер,
Айдар.
Хақназар, ар. хақ – әкім, пайғамбар + нәзәр
–1. Қарау, көзқарас, көз салу. 2. Ықылас,
ілтипат. Демек бұл есім «Алланың,
пайғамбардың назары, ықыласы, ілтипаты»
деген мағынаны білдіреді.
Хакназар, ар. хак – правитель, пророк,
начальник + назар – 1. Смотреть, точка
зрения, взгляд. 2. Взор, внимание. Имя
означает
«Взор,
внимание
Аллаха».
Помощь,
благосклонность,
покровительство, поддержка.
Халид, ар. халид – 1. Мәңгілік, тұрақты,
өлмес, ажалсыз. 2. Жолдас.
Халид, ар. халид – 1. Вечный, почтоянный,
вечно живущий, бессмертный. 2. Друг.
Хамза, ар. – дәрілік өсімдік.
Хамза, ар. – лекарственное растение.
Хан, қаз. – ер баланың мықты, күшті,
атақты болуын тілеп қойылған есім.
Хан, каз. хан – царь. Имя дается ребенку с
пожеланием, чтобы он был сильным,
славным.
Хангелді, қаз. хан + келді. Ер баланың
мықты, күшті, атақты болуын тілеп
қойылған есім. Қысқартылып еркелете
айтылу түрі – Қаныш.
Хангельди, каз. хан – царь + гельди от
келди – прибыл. Букв. – появился на свет
сильный, славный человек. Сокращенно-
ласкательная форма – Каныш.
Ханзада, қаз. – хан баласы.
Ханзада, каз. – сын хана.
Хантемір (қараңыз: Темірхан)
Хантемир, (см: Темірхан)
Хасан // Хасен, ар. – әдемі, сұлу, көркем,
жақсы, тамаша.
Хасан
//
Хасен,
ар.
–
красивый,
прекрасный, хороший.
Хәкім, ар. – 1. Өкім етуші, әмірші. 2.
Данышпан, дана, кемеңгер.
Хаким, ар. – 1. Повелитель, властелин. 2.
Мудрый, гений, умный.
Шадияр, ир. чәһариар – төрт дос
(Мұхамбет пайғамбардың Әбубәкір, Омар,
Оспан, Әли деген сенімді төрт серігі,
халифалар).
Шадияр, ир. чәхариар – четыре друга
(Абубакр, Омар, Оспан, Али – друзья
пророка Мухамбета)
Шалқар, қаз. – кең-байтақ, шексіз, шетсіз.
Шалкар, каз. – обширный,
бескрайний,
необъятный.
Шапағат, ар. шафакат – аяныш, аяу,
есіркеу, қайырымдылық, мейірімділік.
Шапагат, ар. шафакат – жалость,
сострадание,
снисходительность,
милосердие.
Шаһ, ир. шах – Ирандағы билеуші Шах, ир. шах – титул правителя в Ирана,
199
лауазымы, патша.
царь.
Шаһбатыр, ир. шах + қаз. батыр –
қаһарман, батыл, ержүрек.
Шахбатыр, ир. шах + каз. батыр –
храбрый, смелый, отважный, герой.
Шахислам, ир. шах + ар. ислам.
Шахислам, ир. шах + ар. ислам – религия.
Шаһмардан, ир. шах + мардан – ержүрек,
батыл.
Шахмардан, ир. шах + мардан –
мужественный, смелый, храбрый.
Шаһназар, ир. шах + ар. нәзәр. – қарау,
көзқарас, көз салу, ықылас, ілтипат.
Шахназар, ир. шах + ар. – cмотреть, точка
зрения, взгляд, взор, внимание.
Шахнияз, ир. шах + ар. нияз – өтініш, тілек,
тілену, үміт, сый, тарту.
Шахнияз, ир. шах + ар. нияз – просьба,
мольба, надежда, дар.
Шәкәрім, ар., ир. – 1. ир. шах + ар. карим –
қолы ашық, мырза. Жомарт, ақкөңіл,
кеңпейіл патша. 2. Шәкәрім Құдайбердіұлы
(1858–1931)
– қазақ ақыны, ойшыл,
композитор, аудармашы.
Шакарим, ар., ир. 1. ир. шах + ар. карим –
прекрасный,
дивный,
великодушный,
щедрый, добрый шах. 2. Шакарим
Кудайбердиулы (1858–1931) – казахский
поэт, мыслитель, композитор, переводчик.
Шәкір, ар. – игі, асыл, мейірбан,
сыйлаушы, құрметтеуші.
Шакир, ар. – благородный, драгоценный,
добрый, благодарящий, признательный,
уважающий.
Шерәлі, ир. шер – 1. Арыстан. 2. Батыл,
ержүрек + ар. ғали // әли – жоғары, биік, ең
асқақ. Бұл есімнің мағынасы – батыр,
ержүрек, арыстан Әли.
Шерали, ир. шер – 1. Лев. 2. Сильный,
храбрый, мужественный + ар. гали // али –
высший, верховны. Букв. – смелый,
храбрый, лев Али.
Шерхан, ир., қаз. – арыстандай айбатты,
мықты, батыр, ержүрек.
Шерхан, ир., каз. – смелый, храбрый,
мужественный, как лев, сильный.
Шоқан,
Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов
(1835
–1865
)
– ғалым, тарихшы, этнограф,
фольклоршы, саяхатшы, ағартушы.
Шокан, Шокан Шингисович Валиханов
(1835–1865 ) – ученый, историк, этнограф,
фольклорист,
путешественник
и
просветитель.
Шынболат, қаз. шын + ир. пулат, болаттай
берік, мықты адам деген мағына береді.
Шынболат, каз. шын – действительно,
настоящий + ир. джон + пулат – сталь.
Букв. – настоящий стальной человек.
Ыбырай, к.евр. – Абраам – ел атасы.
Дыбыстық өзгерген тұлғалары – Ибрагим,
Ыбрайым, Ыбыраш.
Ибрай, др.-евр. – Абраам – отец народов.
Фонетически
измененные
формы
–
Ибрагим, Ибраим, Ибраш.
Ықсан, ар. ихсан – 1. Жақсылық,
қайырымдылық; 2. Көркемдік, нұрлылық.
Құранда Ихсан – адалдық мағынасын
береді.
Ихсан, ар. ихсан – 1. Благодеяние, добро,
милость.
2.
Красота,
изящество,
преданность.
В
Коране
Ихсан
–
искренность.
Ықылас, ар. – пейіл, ниет, берілу,
ашықтық, адалдық.
Ихлас, ар. – искренность, чистосердечие,
откровенность, преданность.
Ырысбек, қаз. ырыс + бек. Өте бақытты,
ырысты.
Рысбек, каз. рыс + бек. Очень счастливый,
удачливый человек.
Ырысдәулет, қаз. ырыс + дәулет –байлық,
бақыт. Бақытты, дәулетті болсын деген
тілекпен қойылған есім.
Рысдаулет, каз. рыс – счастье + ар. даулет
– богатство, счастье. Букв. – богатый,
счастливый.
Ырыскелді, қаз. ырыс + келді, өмірге
бақытты, ырысты, ауқатты адам келді
мәніндегі есім.
Рыскельди, каз. рыс – счастье + келди –
появился. Букв. – появился, прибыл на свет,
родился счастливый, богатый человек.
Ізбасар, қаз. із + басар – әкесінің мұрагері,
ізбасары болсын деген мақсатпен қойылған
Избасар, каз. из – след + басар от гл. бас –
наступить. Букв. – наследник отца.
200
есім.
Ілияс, евр. – күш, жігер.
Ильяс, евр. – сила, могущество.
ЕКІ НЕМЕСЕ ҮШ ЕСІМ СӨЗДЕН БІРІГІП ЖАСАЛҒАН ЕР ЕСІМДЕРІ
Абылайханбейбарыс, екі есімнен бірігіп
жасалған. Абылай хан – (1771–1781) Қазақ
хандығының ханы + Бейбарыс – атақты
қолбасшы, Египет пен Сирияны билеген
(1260–1277) мәмлүктердің сұлтаны.
Абылайханбейбарыс,
составное
имя.
Абылай
хан –
(1711–1781)
хан всего Казахского ханства + Бейбарыс –
выдающийся полководец и мамлюкский
правитель Египта и Сирии (1260–1277).
Ақылдос, ар. ахл – ақыл, сана + ир. дуст –
жан жолдас, серік, жар. Ақылды болып
өсіп, досы көп болсын деген мәндегі есім.
Акылдос, ар. ахл – ум, разум, здравый
смысл + ир. дуст – друг, приятель. Имя
давалось с пожеланием, чтобы он был
умным и имел много друзей.
Аланқожа, лат. Аlanus – скифтермен
көршілес тұрған ежелгі алан халқының
атауы + ар. ходже – ұстаз, мырза, бай,
көпес, қожайын.
Аланкожа, лат. Alanus – название древнего
народа аланы, жившего по соседству со
скифами + ар. ходже – учитель, господин,
богатый, купец, хозяин.
Алансұлтан, лат. Аlanus – скифтермен
көршілес тұрған ежелгі алан халқының
атауы + ар. сұлтан – билік, үстемдік,
өкімет, билеуші, әкім.
Алансултан, лат. Alanus – по названию
древнего народа аланы, жившего по
соседству со скифами + ар. султан – власть,
господство, верховный правитель, государь.
Арманәли, ир. арман – мақсат, тілек, мүдде
+ ғали – биік, аса зор, заңғар.
Арманали, ир. арман – желание, заветная
мечта, цель + гали – высокий, высший.
Асанәлі, ар. хасан – сұлу, тым көркем, өте
әдемі + ғали – биік, аса зор, заңғар.
Асанали, ар. хасан – очень красивый, очень
хороший + гали – высокий, высший.
Асылмұрат, ар. асил – 1. Негіз, түбір, түп,
нұсқасы; 2. Шынайы, нағыз. 3. Қымбатты,
ардақты + мурад – мақсат, тілек, ықылас.
Асыл мұратқа жету мағынасындағы есім.
Асылмурат, ар. асил – 1. Основа, корень,
подлинник,
оригинал.
2.
Настоящий,
истинный. 3. Дорогой, драгоценный +
мурад – желание, цель. Букв. – достичь
цели.
Аянәли, қаз. аян – көпке белгілі, жұртқа
мағлұм; анықтық, ақиқат, шындық + ар.
ғали – биік, аса зор, заңғар.
Аянали, каз. аян – явный, широко
известный народу, ясный, истинный,
правдивый + ар. гали – высокий, высший.
Әбдуәли, ар. ғабд – құл + уәли – әкім,
қожайын, үкімет басқарушы; туысқан,
бауыр.
Яғни,
әкімнің,
әміршінің,
басқарушының қызметкері, құлы.
Абдуали, ар. габд – раб + уали – правитель,
хозяин, родня, родственник. Букв. – раб
слуга повелителя, управителя.
Әбдіғазиз, ар. абд. – құл + ғазиз – қадірлі,
қымбатты, құрметті, сүйкімді, аяулы,
бағалы.
Абдигазиз, ар. абд – раб + газиз –
почетный, дорогой, любезный, уважаемый,
милый, драгоценный.
Әбдіғани, ар. ғабд – құл + ғани – бай,
дәулетті, беделді.
Абдигани, ар. габд – раб + гани –богатый,
зажиточный, знатный.
Әбдіжалел, ар. ғабд – құл + жалил – ұлы,
даңқты, атақты.
Абдижалел, ар. габд – раб + жалил –
великий, славный, знаменитый, известный.
Әбдіжаппар, ар. ғабд – құл + джәббар –
құдіретті, күшті (Алла). Жаратушының
(Алланың) құлы.
Абдижаппар, ар. габд – раб + джаббар –
слуга, раб всемогущего, могучий (Аллах).
Букв. – слуга Всевышнего (Аллах).
Әбдіжәміл, ар. ғабд – құл + жамил – 1.
Сұлу, өте әдемі, сүйкімді, шырайлы. 2.
Абдижамил, ap. гaбд – раб + жамил – 1.
Красивый, прекрасный, любезный. 2.
201
Шапағаттылық, ізгі, сыпайы, қайырымды.
Қайырымдының, шапағаттының құлы.
Милосердный, снисходительный, добрый +
вежливый. Букв. – раб доброго.
Әбдікәрім, ар. ғабд – құл + карим – 1. Қолы
ашық, мырза, жомарт. 2. Ақкөңіл, кең пейіл,
сүйкімді,
мейірімділіктің,
жомарттылықтың, мырзалықтың құлы.
Абдикарим, ар. габд – раб + карим – 1.
Щедрый, могущественный. 2. Милостивый,
любезный,
приятный,
симпатичный,
господин, Букв. – раб щедрого.
Әбділатиф, ар. ғабд – құл + латиф –
қайырымды, рақымды, жайдары, сүйкімді.
Абдилатиф, ар. габд – раб + латиф –
добрый, любимый, любезный, милый,
приветливый, приятный.
Әбдімәжит, ар. ғабд – құл + мажит –
атақты, даңқты. Даңқты, атақтылардың
құлы.
Абдимажит, ар. габд – раб + мажит –
могущественный, славный, знатный.
Әбдімүтәліп, ар. ғабд – құл + мүтәліп –
талап ету, сұрау.
Абдимуталип, ар. габд – раб + муталип –
взыскание, требование.
Әбдінасыр, ар. ғабд – құл + насыр –
жәрдем беруші, жеңімпаз. Мәңгі жеңуші,
жеңімпаздың құлы.
Абдинасыр, ар. габд – раб + насир –
помогаощий, победитель. Букв. – раб, слуга
победителя.
Әбдірақым, ар. ғабд – құл + рахим –
қайырымды,
мейірімді,
рақымды;
Мейірімділіктің,
рақымдының
құлы.
Қысқарған түрі – Әбдірақ.
Абдирахим, ар. габд – раб + рахим –
милосердный, милостивый, добродушный.
Букв.
–
раб
милосердия,
доброты,
милостивости. Сокращенная форма –
Абдрах.
Әбдірахман, ар. ғабд – құл + рахман –
рақымды,
мейірімді,
кішіпейілді;
Мейірімділіктің, кішіпейілділіктің, яғни
Құдайдың, Алланың құлы. Қысқартып,
еркелетіп айту түрлері – Әбдірақ, Әбіш.
Абдрахман, ар. габд – раб + рахман –
милосердный,
милостивый,
скромный.
Букв. – раб милосердия, раб милостивого
(аллаха). Сокращенно-ласкательные формы
– Абдрах, Абиш.
Әбдірашидаладдин, ар. ғабд – құл + рашид
– саналы, ақылды, парасатты + aлa-aд-дин –
Алланың діні – ислам.
Абдирашидаладдин, ар. габд + рашид –
разумный, благоразумный, рассудительный
+ aла-aд-дин – религия (дин) Аллаха –
ислам.
Әбдірәсіл, ар. ғабд – құл + расул – елші,
уәкіл, хабаршы. Алланың хабаршысы,
елшісінің құлы.
Абдирасул, ар. габд – раб + расул –
посланник, посланец, представитель. Букв.
– слуга посланника, представителя Аллаха.
Әбдісабыр, ар. ғабд – құл + сабур –
шыдамдылық,
төзімділік,
ұстамдылық,
табандылық.
Абдисабыр, ар. габд – раб + сабур –
терпение,
выносливость,
стойкость,
выдержка.
Әбдісалам, ар. ғабд – құл + сәлам –
бейбітшілік,
тыныштық,
қауіпсіздік,
амандық.
Мәңгі
тыныштықты,
бейбітшілікті сүюшінің құлы.
Абдисалам, ар. габд – раб + салам – мир,
безопасность, благополучие. Сторонник
мира, покоя, благополучия.
Әбдісамат, ар. ғабд – құл + самад – мәнгі,
тұрақты,
яғни
мәңгі
өмір
сүруші;
мәңгіліктің құлы. Дыбыстық өзгерген
тұлғалары – Әбсамат, Әбдусамат.
Абдисамат, ар. габд – раб + самад –
вечный, постоянный, устойчивый, то есть
вечно, постоянно живущий.
Фонетические
формы
–
Абсамат,
Абдусамат.
Әбдіхамит, ар. ғабд – құл + хамид –
мақтаулы, мақтауға лайық.
Абдихамит, ар. габд – раб + хамид –
похвальный, достойный похвалы.
Әбдіхафиз, ар. ғабд – құл + һафез –
сақтаушы, күзетуші.
Абдихафиз, ар. габд – раб + хафез –
хранитель, блюститель.
Әбубәкір, ар. абу – әке + бикер – 1. Абубакир, ар. абу – отец + бикер – 1.
202
Тұңғыш. 2. Кіршіксіз пәк, таза. Әкесінің
тұңғышы деген мағынаны береді.
Первенец. 2. Честный, чистый. Букв. –
первенец в семье отца.
Әбуораз, ар. әбу – әке + к.т. ораз – ырыс,
құт, бақыт.
Абуораз, ар. абу – отец + др.-тюрк. ораз –
счастье, удача.
Әбіласан, ар. әбу – әке деген мағынаны
білдіретін сөзінің сөйлеу тілдегі айтылу
формасы + хасан – сұлу, тым көркем, өте
әдемі.
Абильасан, ар. фонетически измененная
форма абу – отец в просторечии + хасан –
очень красивый, очень хороший.
Әбілқасым, ар. әбу – әке + ар. хасим –
бөліп беруші, асыраушы.
Абильхасим, ар. абу – отец + хасим –
распределяющий, кормилец.
Әбілмансұр, ар. әбу – әке + мансұр – 1.
Жеңімпаз, жеңіске жетуші. 2. Құдіретті.
Абильмансур, ар. абу – отец + мансур – 1.
Победитель, побеждающий. 2. Всемогущий.
Әділсерік, ар. ғадил – әділдік, шыншылдық,
ақиқаттық, дұрыстық + шәрік – жолдас,
серіктес.
Адильсерик, ар. гaдил – справедливость,
честность, правота, правильный + товарищ,
спутник, компаньон.
Әзіретсұлтан, ар. һәзрәт – дінбасы, ғұлама,
хазірет + сұлтан – өкімет, билеуші, әкім.
Бұл есім ислам дінін таратуға күш салып,
түркі халықтары арасына сопылықтың
орнығуына негіз салған әулиенің мәртебелі
есімі. Шын есімі – Қожа Ахмет Ясауи; Нұр-
сұлтан қаласында орналасқан мешіт атауы.
Азиретсултан,
ар.
хазрат
–
Достарыңызбен бөлісу: |