Эмбриология

314
11 -Тарау. Жүйке жүйесі
Сонымен, 
жұлында сенсорлык сезімталдыктын 
кеңістікте 
бағдарланған. 
Экстеросезімталдык (ауырсыну, температуралык, тактильдік) студень тәрізді заттын 
және арткы мүйіздін меншікті ядросының нейрондарымен, висцералды — аралык 
аймактын нейрондарымен, проприорецептті — Кларк ядросымен және жіңішке сына 
тәрізді ядроның нейрондарымен байланысты.
VIII табақшада
Кахалдың интерсгициалдык ядросы орналаскан, оның 
интернейрондары жүлын түйіндерінен келген мәліметті жұлыннын алдыңғы 
мүйізінің мотонейрондарына ауыстырады.
IX табақша.
Алдыңғы мүйізде жүлынның ең ірі нейрондары орналаскан, 
олардың денесінін диаметрі 100-150 мкм жетіп, кұраған ядроларынын 
көлемдері әжептәуір үлкен болады. Олар түбіршекті нейрондар, өйткені 
алдыңғы түбіршек талшыктарының негізін осы жасушалардың нейриттері 
кұрайды. Жұлыннын аралас жүйкелерінін күрамында олар шетке барып, 
канкалык бұлшык еттерде жүйке-бүлшык еттік синапстар түзейді. Демек, 
бүл ядролар моторлык сомалык орталыктар болып табылады. Алдыңғы 
мүйізде моторлык жасушалардың медиалды және латералды топтары 
айрыкша көрінеді. Біріншісі дененін бүлшык еттерін жүйкелендіреді және 
жүлыннын барлык үзына бойында жаксы дамыған. Екіншісі мойын және 
бел тұстарындағы жуандамалар аймағында орналасып, аяк пен колдардын 
бұлшык еттерін жүйкелендіреді. Мотонейрондардың орталык тобы жамбас 
және иык иіндерінің бүлшык еттерін жүйкелендіруге катысады.
Мотонейрондар кимылдаткыш ядролардың бес тобына біріктірілген — латералды 
(алдынғы және арткы), медиалды (алдыңғы және арткы), орталык. Ядроларда ней­
рондар колонкалар түзейді. Аксондары экстрафузалды бүлшык ет талшыктарында 
жүйке-бүлшык ет синапсын кұрап, шапшаң фазалык жиырылуларды жүргізетін үлкен 
альфа-мотонейрондарды, канкалык бүлшык еттің тонусын демейтін кіші альфа-мо- 
тонейрондарды, жүйке-бүлшык ет ұршығынын интрафузалды бүлшык ет талшығын 
жүйкелендіретін үсак гамма-мотонейрондарды ажыратады.
Аксонның терминалінде ацетилхолині бар синапстык көпіршіктер болады, 
нейронный денесінде және дендриттерінде — нентрифуталды талшыктармен, VI— 
VIII табакшалардын интернейрондарынын аксондарымен, арткы түбіршектердін 
афферентті талшыктарымен түзелген көптеген синапстар, 1000 дейін және одан астам, 
аксосомалык терминалдар болады.
X табақшада
орталык сүр затты жүлынның сұр затының баска 
аймактарымен байланыстыратын интернейрондар орналасады.
Жұлынның сұр затында шашырай орналаскан 
шоғырлы
нейрондар көп 
болады. Бүл жасушалардын аксондары ак затка шығады да, бірден жоғары 
өрлейтін ұзынырак және томен кететін кыскарак тармактарға бөлінеді. Бәрі 
жинала келе бұл талшыктар сұр затка тікелей жанаса орналасатын, ак заттың 
меншікті, немесе негізгі, шоғырларын түзейді. Жолай олар көптеген колла- 
тералдар береді, тармактардың өзі де, коллатералдар да жүлынның 4—5 шек- 
тес сегменттерінің алдыңғы мүйіздерінің мотонейрондарында синапспен 
аякталады.

11.3. Орталык, жүйке жүйесі
315
Жүлыннын глиоциттері. Жүлын каналы 
эпендимоциттермен
капталған. 
Олар цилиндр тәрізді жасушалар. Жасушалардың апикалды бөліктерінде 
микробүрлері және кірпікшелері (киноцилиялары) бар. Микрофиламенттер- 
дін, десмосомалардың, саңылаулы байланыстардын көмегімен жасушалардын 
бүйірлік беттсрі 
эпендимаға
— эпителийге ұксас жабуға — бірігеді. Көршілес 
жасушалардын бүйірлік беткейлері өзара көптеген интердигитациялар кұ- 
райды. Сопакша пішінді ядро жасушанын негізінде, ал органеллалар 
эпендимоциттердің апикалды бөлігінде орналасады. Жасушанын базальды 
өсіндісінде глиофиламенттердің мөлшері көп болады. Эпендимоциттер зат- 
тардың трансцеллюлярлык тасымалын және аздап секреторлык кызмет ат- 
карады.
Сұр заттын негізінін басым бөлігін 
протоплазмалық
және 
фиброзды астро-
циттер
кұрайды. Талшыкты астроциттердің өсінділері сүр заттың шеңберінен 
сыртка шығып кетеді және дәнекер тіннін элементтерімен бірге ак зат- 
та тоскауылдарды және кан тамырларының айналасында және жүлынның 
үстінгі бетінде глиалдык мембраналарды кұрауға катысады. 
Олигодендроңит-
тер
жүйке талшыктарының кабыкшаларының құрамына кіреді.
Микроглия
жұлынға оның ішіне кан тамырларының еніп өсуі өте бастағанда 
түседі де, сұр және ак затта таралады. Микроглия жасушалары бүкіл 
глиалдык элементтердін ішіндегі ең ұсағы және орталык жүйке жүйесінде 
сиректеу кездеседі. Микриоглиоциттер орталык жүйке жүйесінің барлык 
жасушаларының шамамен 3% кұрайды, мидың сұр және ак заттарында орна- 
ласып, жүйке жасушаларына жиі ілесіп жүреді. Микроглияның 50%-канның 
моноциттерінен 
дамыған 
мидын 
макрофагтары 
екені 
анықталған. 
Микроглиалык жасушалардын екінші жартысы «тыныштыктағы астроцит- 
тер», әр түрлі жағдайларда олар белсенді пролиферацияға және астроциттерге 
дифференциялануға кабілетті.
11.3.2. Бас миы
Бас миында сүр және ак заттарды ажыратады, бірак бұл екі кұрамдык 
бөліктердін үлестірілуі жүлынға Караганда күрделі болады. Сүр заттын басым 
көпшілігі үлкен мидың үстіңгі беткейінде және мишыкта орналасып, олардын 
кыртысын түзейді. Аз бөлігі ми сабауының көптеген ядроларын түзейді. Әрбір 
ядро жүйкелік орталык болып табылады, ол жерде жүйкелік импульстер ауы- 
стырылады және олардың сапалык өзгерістері өтеді. Ядролар жасушалардын 
миграциясының және олардын араларында байланыстардын калыптасуының 
нәтижесінде пайда болады. Ядроның күрамындағы әрбір нейрон бір мезгілде 
ондаған мың жасушаларға сигналдар жіберіп, өзі де көлемі жағынан одан кем 
емес мәліметті кабылдайды. Өткізу жолдары ядроларды жүйеге біріктіріп, 
сенсорлык, кимылдаткыш, нейроэндокриндік белсенділікті реттейді, үйкы 
мен сергектікті, баскадай физиологиялык ырғактарды баскарады.

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: