Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010
жүктеу/скачать 4,29 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Р.Е.ОРЫНБАЕВА
- ОҚЫТУ ҮДЕРІСІНДЕ ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010
- СИСТЕМНЫЙ ПОДХОД К ФОРМИРОВАНИЮ И АКТИВИЗАЦИИ ПОЗНАВАТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ СТУДЕНТОВ МУЗЫКАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ
- Бұл мақалада музыкалық білім мамандығында оқитын студенттердің танымдық қызметін қалыптастыру, дамыту жолдары және оны жандандырудың жүйелік әдістері қарастырылған.
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Ермуратова А.Т.
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Абдуллина Г . Ауыл мұғалімдерінің рухани тәрбие жұмыстарындағы қызметі
324
36 клуб үйі мен 8 кітапхананың 20%-ға жуығы жылытылмайтыны бетке басылды. Сол сияқты Қызылқыстақ селолық Кеңесіне қарасты Жданов атындағы Қызыл Қазақстан учаскелерінде де клуб үйлері от жанбай, күрделі жөндеуді қажет етеді екен [3.30]. Яғни аудандық Кеңес қабылдаған былтырғы шешім шала-шарпы ғана орындалғаны белгілі болды. Бұған село мұғалімдері қынжылғаннан басқа дәрмен қыла алмайды. ¤йткені, мәдени мекендердің материалдық-техникалық базасын нығайтуға қажетті материалдар: жұмысқолы, қаражат жауапкершілігі басқа мекемелер қарамағында болды да, оларды іске жарату мұғалімдердің еш араласуынсыз, ақыл-кеңесінсіз шешіліп жататын. Осындай бір оқиға 1961 жылы Солтүстік Қазақстан облысында орын алыпты. Облатком төрағасы Подгорбунский деген азамат кітапханаларға кітап алуға бөлінген 10 мың сом ақшаны ешкіммен ақылдаспастан басқа шаруаға жұмсап жіберіпті. Басқаша айтқанда, мұғалімдер іс бітіп, мәселе асқынғанда ғана хабардар болып, шұғыл көмекке шақырылатын. ¤йткені олардың бас тартпайтынын, көнбей бара жатса, батыра айтуға еріктілігін тоталитарлық жүйе жақсы деп білді. Осыған қарамастан мұғалімдер мәдениет ошақтарын нығайтуға аянбай еңбек сіңіре берді. Сонысымен жұрт құрметіне бөленді. Ақтөбе облысына қарасты Байғанин ауданындағы «Қарауылгелді» орта мектебін 30 жылдан астам уақыт бойы Н.Корбин басқарды. Бұл кісі селодағы мәдени-ағарту үйлерінің қысқа даярлығы, жөндеуден өтуі ғана емес, басқа әріптестеріне бас бола жүріп, «Қазақстан» колхозы, «Қарауылгелді» совхозы, «Қосарал», «Қарасұлы» мал пункттерінің қораларын тазарту, шөп үю, жинау, бораннан соң шөп салысу жұмыстарына қолқабысын берді. Қарастырылып отырған жылдары селолық жерлердегі клубтар, кітапханалар, музейлер мен парктер, басқа да мәдени-ағарту мекендер екі үлкен міндетті төл ісіндей қабылдады. Бірі – тұрғындардың қалың топтарына мәдени қызмет көрсету, екіншісі – адамдардың дұрыс тәрбиеленуіне қолқабысын тигізу еді. Бұл екі міндет те педагог мамандар табиғатына жат болмағандықтан, олар процестен сырт қала алмады. Бірақ мәдениет те, тәрбие ісі де саясаттанып әрі идеологияланып жатқандықтан мұғалімдердің әлеуметтік практикасы КПСС-ті, Ленинді, партия шешімдерін насихаттап, дәріптеуге сайды. Айталық, 60-шы жылдардың басында бар әңгіме КПСС-тің үшінші бағдарламасы төңірегінде өрбіді.
ӘДЕБИЕТТЕР 1.
Народное хозяйства Казахстана в 1985 г. Стат.ежегодник. Алма-Ата, 1986, 277. 2.
Художественная культура и развитие личности. Проблемы госрочного планирование. М., 1987. 42 ст. 3.
Р.Е.ОРЫНБАЕВА А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің магистр-оқытушысы
325
ОҚЫТУ ҮДЕРІСІНДЕ ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
This article deals with some problems of forming a personality in the teaching process. Қоғамның дамуына байланысты жеке тұлғаны жан-жақты зерттеу өз өзектілігін жоғалтпайды. Жеке тұлғаны зерттеу объектісі ретінде қарастыру күрделілігі кез-келген адамды алып, оның әр түрлі қырынан қарағандағы қасиеттеріне, яғни тәндік болмысы мен рухани болмысына, саналы және белсенді, қоғамның мүшесі ретінде алып қарауға байланысты. Мақаламыздың мақсаты – оқыту үдерісінде жеке тұлғаның қалыптасу деңгейінің жағдайын анықтау. Жеке тұлға тұтас жүйе ретінде қозғалыста және өзгермелі болады. Тек қана сыртқы ортаның әсеріне байланысты өзгеріп, дамып қана қоймай, жеке тұлғаны ішкі қарама-қайшылықтарынан туындайтын түрлі өзгерістері болады. Философтардың түсінігінде «жеке тұлға - жалпы әлеуметтік ерекшеліктердің қайталанбас жеке қасиеттерге ауысатын белсенді тірлік иесі» [1.15-18]. Жеке тұлғаны көбінесе генотиптік немесе физиологиялық қасиеттері бойынша емес, адамның әлеуметтік, қоғамның әсерімен пайда болған қасиеттер жиынтығы арқылы анықтайды. Психологияда жеке тұлғаны түсіндірудің методологиялық негізіне адам мен қоғамның диалектикалық бірлігі туралы идеялары жатады. А.Н.Леонтьев, Л.С.Выготский, Б.Г.Ананьев, А.Р.Лурин зерттеулерінде қоғамдық жүйе психикалық қасиеттерді қалыптастырып қана қоймай, жалпы психиканың дамуына әсер ететіндігі дәлелденген. Ғылымда «адам», «тұлға» ұғымдарымен қатар «индивид», «индивидтік» деген терминдер де қолданылады. «Адам» ұғымы барлық адамдарға тән адами қасиеттердің жиынтығын берсе, ал индивидтік тек белгілі бір адамның психологиялық және биологиялық қасиеттеріне ғана тән. Сонымен қатар индивидке сол адамды басқа адамдардан ерекшелендіріп тұратын қасиеттері жатады. Индивидтік - дегеніміз тек белгілі тұлғаға тән және оның жеке қасиеттерінің жиынтығы. Яғни, белгілі бір адамды басқа адамдардан ажыратып тұратын қасиет. Индивидтің тұлға ретінде дамуы өзін жүзеге асыра алатын және өз орнын табуға даяр, белгілі бір әлеуметтік-азаматтық статуста әлеуметтену процесінде, социумға кіру барысында жүзеге асады, жас өсе келе бірте-бірте әлеуметтік белсенділік әлемі кеңи түседі. Жеке тұлғаға мына қасиеттер тән: қабілеттілік, темперамент, характер (мінез-құлық), ерік күшінің сапасы, эмоция, мотивация, қоғамдық қалыптасқан ережелерді ұстануы. Жеке тұлға кеңістігінің өзіндік күрделі және әр түрлі
326
өлшемдері болады. Жеке тұлғаның ішкі әлемін айналасын қоршаған әлем туралы, өзі туралы түсінігі түрлі уақиғаларды басынан өткеруі, өзіне деген көзқарасы, өзін-өзі бағалау, өзін-өзі жүзеге асыру, өзін-өзі реттеу, өзін-өзі бақылау, өмірлік ұстанымдары, мақсаттары мен жоспарлары құрайды. Жеке тұлғаның даму факторларына тоқталайық. Тұлғаның дамуына қоршаған ортаның (тұрып жатқан мекен-жайының табиғаты), антропологиялық ерекшеліктердің (организмнің табиғаты), биологиялық дамудың (ұрық дамуы), экономикалық факторлардын әсері мол. Сондай-ақ, жеке тұлғаның дамуына әсер етуші ең басты фактор - қоғамдық (әлеуметтік) әрекеттің орны ерекше. Қоғамдық әрекетсіз тұлға өз даму сатысында жылжымай тұрып қалуы мүмкін. Демек, жеке тұлғаның жан дүниесінің дұрыс қалыптасуына, ақыл-ойының дамуына дұрыс бағыт-бағдар беріп, баса назар аударған жөн. Әйтпесе, тұлғаның мінез-құлқында, өмірге деген көзқарасында, айналасындағы адамдармен қарым-қатынасында кері әсерін тигізетін маңызды өзгерістер болуы мүмкін. Тәрбие дегеніміз - әрбір өсіп келе жатқан адамды қайталанбас жеке тұлға ретінде мақсатты түрде дамыту, адамгершілік қасиеттері мен шығармашылық күштерін үздіксіз жетілдіру [2.5-13]. Жеке тұлғаны психологиялық жағынан қарастыралық. Жеке тұлға психологиясы туралы ғылым А.Ф.Лазурский, Г.Олпорт, Р.Кеттел т.б. ғалымдардың есімімен тығыз байланысты. Дегенмен оларға дейін бұл ғылым саласында философиялық-әдеби, клиникалық және жеке эксперименттік 3 кезең анықталған еді. Философиялық - әдеби кезеңде адамның адамгершілік және әлеуметтік табиғаты, оның қылықтары мен тәртібі негізгі мәселе болды. Алғашқы жеке тұлғаның қасиеттерін адам өзінікі дегеннің бәрін, яғни биологиясы, психологиясы, дүние-мүлкі, тәртібі, мәдениеті арқылы анықтаған. Біздің пікірімізше осы тенденция қазіргі кезде де өз күшін жоймаған. Айталық, жеке тұлғамен алғаш танысқан кезде алдымен оның бет-әлпетіне, дене бітіміне, жүріс-тұрысына, яғни биологиялық жақтарына бірден көз түседі. Содан кейін арада тіл қатысып, сөйлескеннен кейін тұлғаның психологиялық ерекшеліктері, мінез-құлқы, мәдениеті, білімі айқындалады. Ал клиникалық кезең де қалпын сақтаған. Себебі, тұлғаның түрлі психикалық жағдайларына: экстраверсия мен интроверсияға, үрейлілік пен немқұрайлылық, т.б. патологияларына байланысты. Жеке тұлғаны экспериментті түрде ең алғаш зерттеуді Ресейде А.Ф.Лазурский бастаса, шетелде Г.Айзенк пен Р.Кеттел зерттеді. А.Ф.Лазурский жеке тұлғаны жүйелі түрде ғылыми бақылаудың техникасы мен әдісін жасады. Соның нәтижесінде жеке тұлғаның психологиясы мен өзін- өзі ұстауы туралы шынайы әрі нақты мағлұматтар алынды. Р.Кеттел жеке тұлғаның өмір бойы қалыптасатын жеке өзіндік психофизиологиялық жүйелердің жиынтығы екендігін айта келіп, қазіргі
327
жеке тұлға теориясының жіктемелерін ұсынды. Жіктемелерге тәртіпті түсіндіру әдісі, жеке тұлға туралы мәліметтер алудың әдістері, жеке тұлғаға көзқарасы, жас ерекшелік диапазоны, жеке тұлға суреттелетін ұғымдар негіз болған [3.342]. Р.С.Немовтың жеке тұлғаға берген анықтамасында «тұлға - психологиялық ерекшеліктері әлеуметтік шартты, қоғамдық байланыстар мен қарым-қатынастардан көрінетін, адамның өзіне және айналасындағы адамдарға маңызы бар адамгершілік істерімен бағаланатын жүйедегі адам» деген [3.336]. «Даму», «қалыптасу» терминдері психологияда, педагогикада, педагогикалық үрдісте басты негізгі түйін сөз болып табылады. Адам баласы тұлға ретінде өмір сүру барысында өзінің қоғамдық мәнін сипаттайтын көптеген әлеуметтік сапалар мен
қасиеттерді қалыптастырады, әрі дамытады. «Даму» және «қалыптасу» категорияларының мәніне тоқталсақ. Даму - бұл жеке адам сапалары мен қасиеттеріндегі сандық өзгерістер жүйесі. Адамның туған күнінен бастап дене құрылымы мен әртүрлі мүшелері өседі. Ол сөйлей бастайды, сөздік қоры молая түседі. Көптеген әлеуметтік-тұрмыстық және рухани ептіліктер мен еңбектік дағды мен әдеттерді игереді. Бірақ адамның жеке тұлға болып дамуындағы басты белгі - ондағы сапалық өзгерістер. Яғни, тілдік қызметтің жіктелуі адамның танымдық қабілетін арттырады, сезімдік аймағын кеңейтеді. Танымдық қызмет барысында абстрактылы ойлау, логикалық ес дамиды, өмірге деген өзіндік көзқарас пен наным-сенімдер орнығады. Еліктеушілік мінез-құлық бірте-бірте белсенді-жасампаз, шығармашылық іске ауысады, өз қылық-әрекетін басқара алу мен өзіндік билік қабілеті басым болады. Бұл өзгерістердің бәрінен адамның анатомиялық-физиологиялық кемелденуіндегі, жүйке жүйесі мен психикасының және танымдық пен шығармашылық іс-әрекетінің жетілуіндегі, дүниетанымдық, имандылық, қоғамдық-саяси көзқарастары мен нанымдарындағы бір-біріне кіріге байланысқан сандық және сапалық өзгерістер үрдісі қалыптасады. «Қалыптасу» түсінігіне келетін болсақ, ол жеке тұлға дамуының нәтижесі ретінде оның кемелденуі мен тұрақты сапалар мен қасиеттерді иемденуін білдіреді. Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуында ықпал жасаушы әсерлер екі топка бөлінеді: ішкі және сыртқы. Қоршаған орта және тәрбие - сыртқы әсерлер: табиғи икемділік пен кұмарлықтар. Сыртқы тәрбие орта әсерлерінен пайда болатын сезімдер мен толғаныстардың жиынтығы - ішкі әсерлерге жатады. Жеке адамның дамуы мен қалыптасуы осы екі факторлардың байланысынан болады. Тәрбие адамның ішкі жан дүниесіне ұнамды қозғау салып, (өзіне бағдарланған) өзіндік өңдеу белсенділігін арттыра алса ғана, жеке тұлға өз дамуындағы қызметін орындай алғаны [4.24-28]. Өсіп келе жатқан оқушы тұлғасын қалыптастырудағы педагогикалық А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Орынбаева Р.Е. Оқыту үдерісінде жеке тұлғаның қалыптасу мәселелері
328
үрдістің мүмкіншіліктері, олардың қоғамға қажетті азаматтық қасиеттеріне тәрбиелеу мұғалімнің қатынастарды қалайша басқалар арқылы басқарып, оның тиімділігін нақтылы іс-әрекет негізінде қамтамасыз етуіне байланысты. Қорыта айтарымыз, оқыту үдерісінде педагогикалық ықпал ету құралдарын тұтастықта қолдану барлық оқушыларды іс-әрекетке жұмылдыра кірістіру мүмкіншілігін қамтамасыз ететін мақсат пен міндеттерді, жетекші құралдар мен тиісті формалар, әдістерді мұқият таңдап алуды қажет етеді.
ӘДЕБИЕТТЕР 1.
Соколов Э.В. Всестороннее и гармоническое развитие личности. //Философские науки.-М., 1962.№6. 15-18. 2.
индивидуального развития человека. –М.,: Просвещение, 1989. 3.
Немов И. Психология. В трех книгах.4-е издание. Книга I. Общие основы психологии. М,: Гуманит.изд.центр «ВЛАДОС», 2003. 33. 4.
.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 А.Т.ЕРМУРАТОВА старший преподаватель ТарГУ им. М.Х.Дулати
329
СИСТЕМНЫЙ ПОДХОД К ФОРМИРОВАНИЮ И АКТИВИЗАЦИИ ПОЗНАВАТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ СТУДЕНТОВ МУЗЫКАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ Бұл мақалада музыкалық білім мамандығында оқитын студенттердің танымдық қызметін қалыптастыру, дамыту жолдары және оны жандандырудың жүйелік әдістері қарастырылған. The ways of forming and development of students’ cognitive activity studied in the music department and its systematic methods have been analyzed in this article. Целостный учебно-воспитательный процесс в единстве и взаимосвязи воспитания и обучения, характеризующийся совместной деятельностью и сотворчеством его субъектов, способствует более полному развитию и самореализации личности обучающихся. Всестороннее развитие личности обеспечит взаимосвязанный и согласованный набор деятельности, что предполагает комплексный подход в учебно-воспитательном процессе. Именно в системе комплексного подхода возможно обеспечить последовательность и непрерывность воспитательного процесса, развитие творческого потенциала и самостоятельности студентов, ориентированных в профессиональной подготовке на необходимость активного влияния на формирование духовно- нравственных идеалов обучающихся; формирование взглядов, убеждений, нравственно-волевых качеств, активизацию познавательной деятельности студентов. По нашему мнению, системный, личностно-деятельностный, индивидуально-дифференцированный и подходы создают наиболее оптимальные условия для формирования творческой активности студентов в процессе постижения «музыкально- смысловой картины мира». Рассмотрим и уясним суть определенных нами подходов к музыкальному обучению и воспитанию студентов музыкального образования. И.Я.Лернер доказывает, что духовная культура, представляя собой «распредмеченную» человеческим сознанием объективную действительность, опредмеченный мир, сводится к деятельности, «навыки, умения есть усвоенные способы деятельности, проявляющиеся в деятельности» [1.40]. Поэтому «деятельностный подход к культуре отвечает специфике дидактики, находящей в культуре свой особый предмет исследования. Обучение и воспитание имеют целью формирование личности путем передачи накопленной культуры, способов деятельности по ее использованию», - пишет И.Я.Лернер [1.40]. Следовательно, личностно-деятельностный подход в обучении и воспитании поможет формировать психику, воспитывать сознание,
330
интеллект, чувства, волю, соразмеряя активность руководства и свободу личности, своевременность обращения к более сложным видам деятельности. Личностно-деятельностный подход помогает преподавателю найти ту духовную связь с обучающимся, которая выявит, разовьет лучшие качества его души, талантливость, работоспособность и самостоятельность. При определении разнообразия форм обучения в учебном заведении ведущей формой организации учебной деятельности студентов является дифференцированное обучение, создающее с помощью отбора содержания, форм, темпов, объемов условия для индивидуального развития каждого студента. Ученые М.А.Данилов, В.И.Зягвинский, А.В.Мудрик, Б.М.Теплов рассматривают дифференцированный подход к студентам, как средство активизации познавательной деятельности и самостоятельности в учении. Индивидуально-дифференцированный подход, как считает кандидат педагогических наук М.Р.Копжасарова, помогает разрешать противоречие между требованием всесторонне развитой личности, развития способностей каждого обучающегося и сложившейся единообразной системой обучения и воспитания [2.38]. Исходя из теории и практики дифференцированного обучения, уровневая дифференциация обучения понимается как совокупность методов, форм и средств обучения с учетом индивидуальных особенностей студентов и выявления разных уровней усвоения знаний при овладении всеми обучающимися обязательным уровнем подготовки. Разноуровневая подготовка студентов, по нашему мнению, создает условия каждому обучающемуся определить свой путь духовного развития в процессе овладения содержанием музыкальных предметов. Дифференцированный подход в музыкальном обучении и воспитании способствует решению педагогических задач с учетом социально- психологических особенностей студентов, созданию атмосферы творческого сотрудничества, выявлению различных качеств личности. Индивидуальная форма дает возможность реализовать в полной мере принцип индивидуально-дифференцированного подхода, изучать
склонность, интересы обучающихся, целенаправленно развивать их способности, формировать волю и характер, качества позитивной личности. Опираясь на
определение доктора
педагогических наук
М.Ж.Джадриной, которая считает, что дифференцированный подход – это «принцип обучения, позволяющий дифференцировать содержательную основу образования, соответственно интересам и склонностям обучающихся» [2.5], мы рассматриваем дифферециацию содержания музыкального образования как средство и условие осуществления обучения с учетом интересов, способностей и результатов обучения и воспитания студентов. Так как обучающиеся в зависимости от ряда причин, обусловленных индивидуальными особенностями, имеют разные уровни способностей и подготовленности к восприятию музыки, реализация жүктеу/скачать 4,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|