Филология ғылымдарының докторы, профессор Т. С
жүктеу/скачать 1,06 Mb.
|
1240 lem 1241 debieti O 1179 uly 1179
| Эсхил (б.з.д. Y ғ.). Эвфорионның баласы Эсхил б.з.д. 525 жылдар шамасында Афины маңындағы Элевсин деген жерде дүниеге келген. Ол - Марафон, Саламин, Платея шайқастарына қатысқан жауынгер.
Эсхил гректің ең алғашқы әрі ұлы трагик-ақыны саналады. Оған дейін трагедияда драмалық элементтер өте аз болды. Барлық рөлдерді бір ғана актердің ойнауы шығармадағы іс-әрекеттің айқын жеткізілуіне кедергі келтірді. Нағыз драмалық тартысты тудыру үшін екінші әрекет істеушіні шығармаға енгізу қажеттілігі туды. Бұл өзгерісті әлем әдебиетінде алғаш рет «Трагедия атасы» атанған Эсхил дүниеге әкелді. Эсхил ерте кезден-ақ драмалық шығармалар жазған, оның 90 пьесасы белгілі болған. Оның 70-і трагедия, ал 20-ы сатиралық драма. Бірақ бұл шығармалар бізге толығымен жеткен жоқ. Эсхил өзінің талантын шыңдау үшін драмалық жарыстарға қатысуды жақсы көрген. Б.з.д. 484 жылдан бастап ол 13 рет, кейбір деректерде 28 рет жеңімпаз атанған. Шығармашылық өмірінің орта шеніне қарай атағы елге жайылған. Оның «Орестея» тетралогиясы табысты сахналанғаннан кейін б.з.д. 458 жылы Эсхил Сицилияға көшеді. Б.з.д. 456 жылы сондағы Геле қаласында дүние салған, сонда жерленген. Эсхилдің 7 трагедия мен 400-ге тарта үзінділер ғана бізге жетті. Сол 7 шығарманың үшеуінің ғана хронологиялық уақыты белгілі: «Парсылар» - 472 ж., «Фивке қарсы жетеу» мен «Орестея» - 467 ж., «Агамемнон», «Хоэфорлар», «Эвменидтер» - 458 ж. қойылды. «Парсылардан» басқаларының барлығы мифтік негізге құрылған. «Өтінушілер» трагедиясы - тетралогияның бірінші бөлігі. Шығарма сюжеті «Данайдың елу қызы» деген мифтен алынған. Ол қыздар өздерінің жақын ағаларынан қашады. Себебі Данайдың Эгипт деген ағасының елу ұлы оларға үйленбекші болады. Сұмдыққа шыдамаған қыздар қашып шығып, Аргос деген жерден көмек сұрайды. Сол елдің патшасы Пеласт қыздарға ең алдымен халықпен кездесуді ұсынады, егер халық келісімін берсе, өз қол астына алатындығын айтады. Халықтың келіскені сол-ақ екен, теңізде бірнеше кемемен Эгипт ұлдары келе жатқаны туралы хабар жетеді. Бұл хабар данайлық қыздардың үрейін ұшырады. Сол кезде Пеласт патша қыздарды өзі қорғайтындығы туралы қуанышты хабар айтады. Келесі оқиға тетрологияның екінші бөлігіне «египеттіктер» трагедиясына негіз болады. Бірақ өкінішке орай, бұл шығарма бізге жетпеген. Мұнда Эгипт ұлдары зорлықпен данайлық қыздарға үйленеді. Данайлықтар болса кек алу үшін, некелесу түнінде күйеулерін өлтіреді. Тек жалғыз ғана Гиперместра оған бармайды. Гиперместраны сот алдында айыптау «Данайлықтар» атты үшінші бөлімнің оқиғасы болады. Оны жақтаушы ретінде Афродита келіп, барлық елге «әйелдер өз күйеулерін өлтірсе, адам баласы ұрпақсыз қалатындығын» айтады. Сөйтіп, Гиперместра Аргоста патша әулетінің ұрпағын жалғастыру-шы ретінде қалады. «Фивке қарсы жетеу» трагедиясы тетралогияда 3 орын алады. Оның сюжеті Эдип мифінен алынған. Бұл трагедия мыналар: «Аолий», «Эдип» және «Фивке қарсы жетеу» және соңғысы «Сфинкс» сатиралық драмасы. Фив патшасы өз ұлының қолынан өлетіндігі туралы естіген соң, кішкентай Эдипті өлтіруге бұйрық береді. Бірақ оның бұйрығы орындалмайды. Біреулер Эдипті жасырын Коринф патшасына әкеліп береді. Ол осы патшалықга тәрбиеленіп, патшаның туған ұлы болып кетеді. Кейін Эдипке болашағы туралы «әкеңді өлтіріп, анаңмен үйленесің» деген болжам айтылады. Одан қорыққан Эдип Коринфтен қашып кетеді. Жолда ол Лайды өлтіріп, аз уақыттан соң Фивке жетеді де, қаланы Сфинкстен құтқарады. Осы ерлігі үшін ол патша болып, Лайдың жесірі Иокастаны әйел етіп алады. Көп ұзамай Эдип Лайдың өз әкесі болғандығын, Иокастаның шешесі екендігін біледі. Бұл масқараға шыдамаған Иокаста асылып өледі де, Эдип өз көзін өзі ағызып жібереді. Содан кейін бауырлары Этеокл мен Полиниктің мазағына шыдамай, патшалықтан кетеді. Әкесінің өлімінен кейін Этеокл билікті өз қолына алып, ағасын қуып жібереді. Полиник қуғында жүрген кезінде алты жолдас тауып, олармен бірге туған қаласына қарсы аттанады. Трагедия («Фивке қарсы жетеу») прологтан басталады, онда Этеоклдың қаланың қорғанысын ұйымдастыруы суреттеледі. Этеокл тыңшылар жіберу арқылы жаудың жеті қақпаға бөлініп келе жатқандығын біледі. Олардың басшыларының сипатына қарай өз әскерінен сәйкес қолбасшыны шығарып отырады. Ал жетінші қақпаға ағасы Полиник келе жатқанын білген ол, оған қарсы өзі аттанады. Хор құрамындағы әйелдер оны тоқтатқысы келгенмен, Этеокл шешімін өзгертпейді, сөйтіп ағасына қарсы аттанады. Хор Эдип үйінің бақытсыздығын жырлайды. Сол кезде хабаршы келіп екеуінің де өлгендігін хабарлайды. Қала ақсақалдарының кеңесі Этеоклдің сүйегін сән-салтанатпен жерлеу керектігін айтады, ал Полиник өз еліне қарсы қару көтергендіктен жерленбейді деп шешеді. Ал Антигона өз ағасының сүйегін өзі жерлейтіндігін мәлімдейді. Хор екіге бөлінеді: бір жартысы Исмена мен Этеоклді жерлеуге, екінші жартысы Антигонамен Полиникті жерлеуге аттанады. Антигона мен Исмена Эдиптің қыздары еді. Эсхилдің көпке белгілі - «Бұғаудағы Прометей» трагедиясы. Бұл трагедия «Прометейді босату» және «От тасушы Прометей» трагедияларымен бірігіп, тетралогия құрайды. Ғалымдар тетралогияның бірінші бөлімі деп «От тасушы Прометейді» атайды. Себебі бұнда Прометей елге от әкеліп, үлкен көмек етеді. Бірақ бұл бөлімде Прометейдің елге жасаған еңбектерінің бәрі ескеріліп, оған Аттикада ескерткіш қойылғандығы жырланады. Сондықтан ол тетрологияның соңы саналады. Эсхилдің драма жанрына жаңалық енгізуі грек әдебиеті үшін мәңгілік мақтаныш. Ұлы трагик грек әдебиетіне ғана емес, рим әдебиетіне де үлкен әсер етті. Оның шығармаларын Эний, Акций, Сенека жинақтап, талдаумен айналысты. Оны Кальдерон, Мильтон, Вольтер, Гете, Шиллер, Шелли, Байрон сияқты әлем әдебиеті үздіктерінің шығармаларынан байқауға болады. жүктеу/скачать 1,06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|