Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференция международная научно-практическая конференция

130

заңдылығы. Қазақ тіліне толық ену арқылы оқу үдерісін ұйымдастыру сондай бастамалардың бірі деп 

танылады. Орыс тілді оқушыны мектептің табалдырығын аттаған сәттен бастап қазақ тіліне толық 

ену оқу ортасын жасаған жағдайда оның екінші тілді меңгеруі табиғи жолмен іске асады. Тілге толық 

енудің оқу ортасы қазақ тілінің екінші тіл ретіндегі міндеттерін іске асырудың жаңа мүмкіндіктерін 

ашады. Демек, тіл қарым-қатынас құралы ретіндегі міндетімен қоса ойлау мен таным құралы ретінде 

адам, қоғам және табиғат туралы білім мен білікті меңгеру құралы болады. 

Қазақ тіліне толық ену жағдайында 1- сынып оқушылары жас ерекшеклігіне сай берілген танымдық 

мұмкіндіктері  негізінде  қоршаған  ортаны  тануды,  оқу  пәндерінің  мазмұнын  меңгеруді  қазақ  тілі 

арқылы іске асырады. Оқушының қоршаған ортадағы заттар мен айналадағы құбылыстар, әлеуметтік 

жағдаяттарды танып білуі,олардың себеп-салдарын ұғынуы қазақ тілі арқылы меңгерілетіндіктен оқу 

үдерісі алғашқы 1,5 жылда тек қазақша жүреді. Орыс тілі жеке пән ретінде 2-сыныптың екінші жар-

ты  жылдығынан  бастап оқытылады. Әрине,  мұндай  оқу  үдерісінің  сәттілігі, сапалылығы көптеген 

факторларға  тәуелді.  Мысалы,  жоғарыда  аталған  зерттеу  бойынша  эстондықтардың  тәжірибесіне 

жүгінетін болсақ, олар тілге ену бағдарламасының табыстылығына әсер ететін екі факторды атайды: 

оқу үдерісінде орыс және эстон тілдеріне бірдей зейін қою, ата-аналармен байланыста болу арқылы 

толық мағлұмат беру [1, 12-13-б]. 

Алайда,қазақ тілге толық ену арқылы ұйымдастырылатын оқу үдерісінің сапасына тікелей әсер 

етуші факторлардың орны ерекше. Олардың ең бастылары – мұғалімнің шеберлігі, қолданылатын 

әдіс-тәсілдердің оңтайлылығы, оқулықтың сапалылығы.

Оқу үдерісінің алғашқы сәттерінде оқушы мен мұғалімнің қарым-қатынасында, олардың өздеріне 

тиесілі міндеттерін қазақ тілінде толық орындауында біршама қиындықтар туатыны хақ және туын-

дайтын қиындықтар ауқымы қазақ тіліне ену дәрежесіне тікелей байланысты екендігі де сөзсіз. Әрине, 

мұғалім міндеттері тұрғысынан ұстанатын негізгі қағида – «бір мұғалім бір тіл». Бұл деген оқушы 

сөз  қорын  жинақтау  барысында  сұрақ  қою,  жауап  беру  сияқты  қарапайым  сөйлемдерді  құруда 

қателесуі,  ойын  жеткізуі  үшін  орыс  тілін  пайдалануы  мүмкін.  Ол  –  оқушының  құқы.  Ал  мұғалім 

болса, тек қазақ тілінде ғана қарым-қатынасқа түседі: сөйлейді, жауап береді, сұрақ қояды, қатесін 

түзетеді. Бала қазақша сөздің мағынасын тез ұғынып, кері байланыс тез болу үшін мұғалім қосымша 

материалдар (сурет, сұлба, фото,нақты заттар және т. б.) бет-жүз құбылыстарын, қол қимылдарын, 

ым-ишара әрекеттерін пайдаланады. Мұғалім «бір мұғалім бір тіл» принципін пайдалану арқасында 

баланың тілге ену ортасын күн асқан сайын қазақ тілімен қанықтыра түсіп танымдық мүмкіндігін 

арттырады. Әрине, бұл үдерістің өзегі – төрт тілдік дағдыны дамытудағы дәстүрлі заңдылықтарға 

сүйену,  басқа  елдерде  мақсатты  тілге  толық  ену  бағдарламасының  нәтижелерін  ескеру.  Мысалы, 

эстон тіліне ену бағдарламасын дайындағанда француз тіліне ену тәжірибесіне сүйеніп тілдің төрт 

дағдысын дамытудағы мақсаттар анықталған. Айталық, тыңдалым дағдысына қойылатын талаптар 

әр сынып үшін анықталған [2]. Баланың 1- сыныпта басқа тілдегі таныс емес сөздердің, сөйлемдердің 

мағынасын түсінуі мұғалімнің сөзінен гөрі басқа құралдар, контекстер көмегімен ғана болады. Келесі 

сыныптарда  таныс  емес  сөз  бен  сөйлемді  біртіндеп  сөздік  контекстің  көмегімен  түсінетін  болады. 

Өйткені бұл кезде сөздік қор жинақталып, тілдің барлық дағдыларының дамуына мүмкіндік туды.

Мақсатты  түрде  тілге  ену  ортасын  жасап  оқушыларға  өз  тілінен  басқа  тіл  арқылы  дүниені  та-

ныту мұғалім үшін оңай жұмыс емес. Туындаған қиындықтарды шешуде де нақты кесімді жолдар 

ұсыну да мүмкін емес. Сондықтан мұғалім кәсіби шеберлігінің шыңдалуы оның рухани әлеуеті мен 

адамгешілік қасиеттерін ұштастыра отырып әр бала жүрегіне жол табуымен байланысты. Осы тұста 

мұғалім  әлемдік  деңгейде  мақсатты  тілге  ену  арқылы  оқу  үдерісін  ұйымдастыру  тәжірибесінде 

жинақталған әдіс-тәсілдерге жүгінеді. Осындай озық әдістің бірі-пән мен тілді кіріктіріп оқыту (СLIL) 

барысында қолданылатын тәсілдер [3, 15-16 б]. Айталық, қазақ тіліне енуді жаңа бастаған сәтте мұғалім 

оқушылардың берілген тақырыптар бойынша не білетінін анықтау үшін топтық жұмыс арқылы әр 

түрлі  ойындар  ұйымдастырып  барлық  мәліметтерді  оқушылардың  өздеріне  жинақтатады.  СLIL 

тәсілдері балалардың іс-әрекеттерін белсендіреді, өз-ара қарым-қатынасын жеңілдетеді, бір-бірінен 

үйренуге, сөз қорын толықтыруға мүмкіндік береді.

Қазақ тіліне толық ену арқылы ұйымдастырылатын оқу үдерісінің сапасына тікелей әсер етуші 

келесі фактор – оқулық. Мақсатты тілге ену жағдайында оқушыларға ұсынылатын оқулық кіріктірілген 

сипатта  болуы  керек.  Сонымен  қатар  оның  атқаратын  қызметі  де  өзгеше.  1-сыныпта  оқылатын 

барлық пәндерге ортақ болғандықтан, бұл оқулық басқа оқулықтарға қосымша оқу құралы ретінде 

ұсынылады. Сол себепті оқу пәндері тілге толық енудің компоненті ретінде қарастырылады. Ал қазақ 

тілі кіріктірілген оқулық аясында қоршаған нақтылықты тану және аталған пәндер шеңберінде оқу 

материалдарын ұғыну құралы болады.

Қазақ тіліне енуге арналып дайындалған оқулықтың ерекшелігі грамматикалық құрылымға, не 

мәтіндік құрылымға бағындырылмаған. Баланың тілді әлі білмейтіндігін ескере отырып, кіріктірілген 

оқулық  дайын  мәлімет  беруге  емес,  олардың  әрекеттену  барысында  тілді  біліп  үйренулеріне 

бағындырылған. Осы тұста Ксавье Рожьенің оқулықты дайындауға қойылатын екі талабының қазақ 

тіліне  толық  енуге  арналған  оқулық  үшін  маңыздылығын  атап  өткен  жөн.  Автордың  айтуынша, 

оқулық дайындағанда басты назарда мынадай екі мәселені ұстау керек: оқу объектісін және әрекет 

131

түрлерін [4, 40-41 б]. Ол оқу объектісіне жеке ұғымдар, ұғымдар жиынтығы, құрылымдар, жүйелерді 

жатқызады.  Оқуық  құрылымында  көрініс  табатын  әрекеттерді  имитациялық,  когнитивтік, 

шығармашылық, мінез-құлықтық, қимыл-әрекеттік деп жіктеген. Қазақ тіліне толық енуге арналған 

оқулықтың  құрылымын  анықтағанда  және  оқу  материалдарын  жүйелегенде  автордың  жоғарыда 

аталған ұстанымдары негізге алынды.

Оқулықтың құрылымдық ерекшелігі берілетін мазмұнның мәтін түрінде емес, нақты тақырыптар 

аясындағы сюжет, сурет, фото түрінде жүйеленгендігімен байланысты. Ал мазмұны бойынша оқулықта 

екі мазмұндық желі кіріктірілген. Оның біріншісі- қазақ тілінің мазмұнына сай тіл қатынас құралы (ау-

ызша сөйлеу, жазбаша сөйлеу), тіл таным құралы ретінде айқындалған. Оқулықта тілдің танымдық 

міндетін  іске  асыру  мақсатында  «қарапайымнан  күрделіге»,  «таныстан  таныс  емеске»  принциптері 

қолданылды. Ал екінші мазмұндық желіде «табиғат- адам- қоғам» мазмұнын ашу мақсатында адамның 

табиғат пен әлеуметтік ортамен қарым-қатынасы, ғылым жөніндегі алғашқы ұғымдар, зерттеу әдісінің 

қарапайым түрлері (бақылау, тәжірибе қою, өлшеу тәсілдері) айқындалған [5].

Екі мазмұндық желіні кіріктіру мақсатында оқулықтың бүкіл мазмұны«Менің ортам», «Табиғи 

орта»,  «Адам  және  оның  мүмкіндіктері»  атты  үш  түйінді  идея  арқылы  жүйеленді.  Кіріктірілген 

оқулық барлық тоқсандарды қамтитын бірыңғай құрылымдық негіздегі түйінді идеяларға сәйкес үш 

бөлімнен тұрады. Әр бөлім аптаға арналған тақырыптардан құралады. Мысалы, 1-жартыжылдыққа 

арналған Кіріктірілген оқулықта бірінші тоқсанда «Менің ортам» бөліміне «Мен мектепке барамын», 

«Мектепке баратын жол», «Менің мектебім» сияқты үш тақырып кіреді. [5, 5-22 б]. Сонымен қатар 

қазақ  тіліне  толық  енуге  арналған  оқулыққа  оқу  жылының  бірінші  жартыжылдығында  оқылатын 

әліппе  мазмұнына  сай  қазақ  алфавитін  меңгерту  жүктеліп  отыр.  Әріптердің  берілу  реті  апталық 

тақырыптармен үйлестірілді.

Әр тақырыптың мазмұндық аспектілерін қамту мақсатында оқулық 2 немесе 3 «қос беттік» прин-

ципте құрастырылған. Әр «қос бетте» оқу материалдары екі түрде берілген: алфавиттегі нақты әріп 

және сол әріп кездесетін түйінді сөздер; тақырып бойынша баланың өзіне «жақын» сюжеттер және 

оларға  сай  таныс  сөздер,  сөз  тіркестері  мен  жай  сөйлемдер.  Сюжеттер  негізінен  баланың  сөздік 

қорын байытуға және оның қазақ тілін таным құралы ретінде пайдаланына бағытталған. Мысалы, 

бірінші тоқсанның 7-аптасында қарастырылатын тақырып «Күн тәртібіне 3 қос бет арналған. Аталған 

тақырыптың бірінші қос бетінде берілген сюжеттер «таңертең»,«түске дейін», «түстен кейін», «кешке 

қарай» ұғымдарының мағынасын ашуға бағытталған және оларға сай сөздер, сөз тіркестері берілген. 

Сонымен қатар, осы қос бетте «Ұ ұ» әрпін оқуға байланысты сөздің басында, ортасында, аяғында «ұ» 

әрпі бар сөздер берілген [5, 40-41-б]. Келесі қос бетте аталған тақырып аясында уақыттың қазақша 

аталуына  және  санмен  белгіленуіне  тоқталған.  Мысалы,  «таңғы  сағат  тоғыз»,  «кешкі  сағат  тоғыз», 

«түскі сағат он үш», т. б. [5, 42-б].

Кіріктірілген оқулықтағы сюжеттерде мұғалімнің басқа пәндердегі оқу материалдарымен (мате-

матика, ғылым, өнер және т. б. ) жұмыс жасауына көмектесетін «ойтүрткілер»де бар. Осы оқулық 

негізінде басқа пәндердің оқу материалдарын ықпалдастыру тілге ену деңгейіне тікелей байланысты 

қарастырылады. Мысалы, бесінші аптада өтілетін «Күнтізбе» тақырыбы үш қос бетке жүйеленген. 

Екінші  қос  бетінде  «апта»,  «апта  күндері»,  «айлар»ұғымдарын  ашатын  түйінді  сөздер  негізінде 

тақырып мазмұнын математика пәнінің мазмұнымен ұштастыруға болады [4, 30-б].

Қазақ тіліне толық енуге арналған кіріктірілген оқулықтың тартымдылығы ондағы сюжеттердің 

таныстығына,  баланың  күнделікті  тіршілігімен  үндестігіне,  бірінші  орында  қажет  болатын  сөздер 

мен сөз тіркестер жеткіліктілігіне, суреттердің эмоционалдық тартымдылығына, ой әрекетін жан-

дандыра алатындығына тікелей байланысты. Сонымен қатар, оқулықтың құрылымындағы тұрақты 

белгілердің  де  мәні  зор.  Мысалы,  оқу  материалының  оқулықта  берілуін  тартымды  ұйымдастыру 

үшін  әр  қос  бетте  өзіндік  міндеттері  бар  үш  кейіпкер  берілген:  ара,  құмырсқа  және  торғай.  Ара 

әріптердің баспа түрін көрсетсе, құмырсқа әріптердің жазба түрін қаламмен жазып көрсетеді. Ал 

торғай болса сұрақ қойып, таңғалғанын білдіріп, демеу көрсетіп, куанышын білдіріп, ескерту жасап 

отырады. Мысалы, «Ауа райы» тақырыбының үшінші қос бетінде күзгі және көктемгі салқын туралы 

оқу материалы сюжеттер арқылы берілген. Осы қос бетте торғай «Байқаңдар,суық тимесін!» дейді. 

Торғайдың  осы  сөзін  тілге  тиек  қылып  аталған  тақырыпты  күнделікті  өмірмен,  басқа  пәндермен 

байланыстыруға  болады  [5,  74-б].  Үшінші  аптада  оқылатын  «Менің  мектебім»  тақырыбының 

сыныптағы  сюжеттер  берілген  үшінші  қос  бетінде  торғайдың  «Алақай,  үзіліс!»  деген  сөзі  мектеп 

тіршілігіндегі балалар үшін қуанышты сәтке назар аудартады. Осы «ойтүрткіні» мұғалім тәрбиелік 

мақсатта не оқу үдерісіндегі тілді дамыту мақсатында пайдаланады. [5, 21-б].

Қазақ  тіліне  толық  ену  бағдарламасы  бойынша  дайындалған  жұмыс  дәптерінің  құрылымы 

кіріктірілген  оқулыққа  сәйкес  құрастырылды.  Демек,  жұмыс  дәптері  де  «қос  бет»  принціпі 

негізінде  дайындалды.  Әр  аптаға  арналған  тақырып  бойынша  берілетін  тапсырмалар  екі  қос 

бетке  жүйеленді.  Ал  әр  қос  беттегі  тапсырмалар  қарапайымнан  біртіндеп  қүрделену  негізінде 

құрастырылды.«Салыстыру»,  «топтастыру»  сияқты  дәстүрлі  тапсырмалармен  қоса  «құрастыру», 

«дайындау,жасау», «сахналау,көрсету», «әңгімені жалғастыру» тәрізді күрделі тапсырмалар берілген. 

Мысалы, «Әдептілік әліппесі» тақырыбы бойынша берілген тапсырма сахналауға байланысты: «Жол 

132

сұраудағы  әдептілік  ережелерін  сахналаңдар».  [6,  63-б].  Бұл  тапсырманың  мақсаты  жинақталған 

сөз қорын пайдаланып оқушыларға әдептілік ережелерін шығармашылықпен қолдандыру, өз-ара 

қарым-қатынасқа түсіру, топтық жұмыс барысында білімдерін толықтыру.

Кіріктірілген оқулық та, жұмыс дәптері де өзге тілді балалардың қазақ тіліне толық енуінің соңғы 

нәтижесіне  бағытталған.  Бірінші  жарты  жылдық  соңында  олардың  оқу  жетістіктері  сөздер  және 

түсініктердің мағынасы мен мәнін түсіну және тыңдай білу, сөздерді дұрыс айта алумен шектелмейді. 

Сонымен қатар оқушылар сөздерді, іс-әрекеттерді, жағдаяттарды түсінуге, таңдау және топтастыруға, 

сөз тіркестерін және жай сөйлемдерді құрастыруға, контекстке сәйкес әрекеттеніп өз ойын жеткізуге, 

бақылай алуға,ауызша суреттеуге және тәжірибесімен алмасуға бейім болады.

Сонымен,  бастауыш  мектепте  оқу  үдерісін  қазақ  тіліне  толық  ендіру  арқылы  ұйымдастыру 

жаңа бастама деп танылады. Баланың және оның ата-аналарының таңдауымен ұйымдастырылатын 

оқу  үдерісі  биылғы  оқу  жылында  эксперименттік  деңгейде  Назарбаев  зияткерлік  мектептерінде 

(Көкшетау,  Талдықорған)  іс  жүзіне  асырылып  отыр.  Кіріктірілген  оқулық,  жұмыс  дәптері, 

мұғалімдердің  арнаулы  дайындығының  арқасында  қазақ  тіліне  толық  ену  бағдарламасының  іс 

жүзіндегі нәтижесі тілдің қолдану аясын арттыруға, оның шынайы қарым-қатынас құралы және та-

ным құралы ретінде дамуына ықпал етеді. 

Әдебиеттер тізімі

1. Пеэтер Мехисто, Хийе Ассер. Исследование по дальнейшему устойчивому развитю пррограмм 

раннего языкового погружения. Талин, 2005. 30-б.

2.  Early French Immersion: Language, Grades 1-8, A Resorce Document. 1998.

3.  Liz Dale, Wibo van der Es, Rosie Tanner. CLIL skills ICLON, Universiteit Leiden, 2010.

4.  Франсуа-Мари Жерар Ксавье Рожье. Разарботка и анализ школьных учебников (перевод с франц.). 

Изд. «АВОVО», 1998. 372- б.

5. Джадрина М., Байжасарова Г., Жадрина Г., Әрінова Б. Менің ортам. 1-сынып.1-жартыжылдық. Тілге 

ену бағдарламасы бойынша кіріктірілген байқау оқулығы. Астана: «Жарқын Ко» ЖШС, 2013. 92- б.

6.  Джадрина М., Байжасарова Г., Жадрина Г., Әрінова Б. Менің ортам. 1-сынып. Тілге ену бағдарламасы 

бойынша байқау жұмыс дәптері. Астана: «Жарқын Ко» ЖШС, 2013. 88- б.

ФОРМИРОВАНИЕ СОВРЕМЕННОГО ЭКОЛОГИЧЕСКОГО 

МЫШЛЕНИЯ УЧАЩИХСЯ ПОСРЕДСТВОМ ИНТЕГРАЦИИ 

ЕСТЕСТВЕННОНАУЧНЫХ ДИСЦИПЛИН

Дубовик В. А., Крицкая О. Н., Фоминых Т. И.

КГУ «Средняя общеобразовательная школа – лицей № 38», г. Семей, ВКО,

РЕСПУБЛИКА КАЗАХСТАН

Аңдатпа

Мақалада  мұғалімдердің  зерттеушілік  негізіндегі  өте  актуальды,  қазіргі  білім  беру  талаптарына  сәйкес 

педагогикалық технологиялар қарастырылады. Қазіргі кезеңде пәндерді интеграциялау компьютерлік техноло-

гияларды қолдану, бүгінгі заман талабы, өйткені, оқушыларға қоршаған ортаны танып білуде, себеп-салдар бай-

ланысын түсіндіруде маңызды болып табылады. Осы технологияны мұғалімдер тәжірибесіне енгізу қажеттілігі 

оқушылардың пәнге қызығушылығын және оқыту нәтижелерін зерттегеннен кейін арта түсті.

Аннотация

В статье рассматривается формирование экологического мышления учащихся посредством интеграции пред-

метов естественнонаучного цикла, что является требованием современной школы, так как побуждает учащихся 

к активному познанию окружающего мира и пониманию его причинно-следственных связей. 

Abstract

There are some technologies in this article witch found research activities of teachers. These are computers technologies 

with integration of subjects of cycle of mathematics and natural scienceses.

В последние десятилетия люди начали осознавать, что в мире, где так много нужды и где окружа-

ющая среда ухудшается, невозможны здоровое общество и эффективная экономика. 

133

Основы организации нашей среды обитания должен знать каждый житель планеты! Владея эколо-

гическими знаниями, человек постигает суть мироздания и учится удовлетворять свои потребности 

без потерь для окружающей среды. При решении экологических проблем, постоянно возникающих 

сегодня необходимо хорошо представлять взаимосвязи природных явлений внутри биологических 

комплексов [1]. До недавнего прошлого природа с трудом, но возмещала ущерб, наносимый ей де-

ятельностью человека, сегодня скорость потребления природных ресурсов многократно превосхо-

дит возможности их естественного возобновления. Попытки решить экологические проблемы часто 

остаются лишь на словах или на бумаге и не подкрепляются конкретными делами, так как экологи-

ческая грамотность населения находится на недостаточном уровне. Правильное отношение к приро-

де должно формироваться на каждом уроке предметов естественно – математического цикла.

Такие знания не формируются на уроках, искусственно расчлененных по предметному признаку, 

поэтому  сегодня,  в  современной  школе  идет  процесс  активного  поиска  межпредметных  связей  и 

использование их в интегрированном обучении. Поэтому одной из основополагающих целей есте-

ственнонаучного  образования  есть  изучение  взаимосвязанности  человека  и  природы,  подготовка 

учащихся к ориентированной и конструктивной деятельности и грамотному поведению в окружа-

ющем мире, что является основой современного экологического мышления любого человека. 

Любому современному обществу нужны образованные люди, которые умеют, и знают, как учиться, 

способны достигать цели, получая знания от учителя, искать, находить и использовать самые разно-

образные источники информации для решения учебных и жизненных проблем. Такие люди имеют 

больше предпосылок стать лидерами современного общества [2].

Мир, окружающий детей, познается ими в многообразии и единстве, а зачастую предметы школь-

ного цикла, направленные на изучение отдельных явлений этого единства, не дают представления о 

целом явлении, дробя его на разрозненные фрагменты. Поэтому насущным стал вопрос об активиза-

ции познавательной деятельности учащихся в связи с необходимостью преодолеть противоречия ис-

кусственного расчленения урока по предметному признаку. На таком уроке ученик не воспринимает 

целостно ни учебный материал, ни картину окружающего мира. Это приводит к активному поиску 

учителями межпредметных связей и к использованию их в интегрированном обучении. Для проведе-

ния таких уроков наиболее эффективно применение коллективных и групповых форм работы, более 

часто, чем на традиционных уроках учащиеся выполняют опережающие домашние задания, при этом 

проявляя максимальную учебную самостоятельность. Интеграция в образовании рассматривается как 

процесс достижения его целостности и системности взглядов на изучаемые предметы и явления. Это 

становится необходимым в связи с процессом глобализации образования. В этом случае новая инфор-

мация усваивается осознанно и прочно, а также идет процесс развития интеллекта ученика [3].

Педагогическая направленность интеграции многообразна: изменение информационной ёмко-

сти содержания; выход на более высокий уровень осмысления; совершенствование индивидуально-

личностного аппарата познания; развитие свободы мышления; формирование креативности; введе-

ние в новую предметную область и т. д. Проведение интегрированных уроков предметов цикла ЕМЦ 

(биология, химия, физика, география) формирует у учащихся единое представление об окружаю-

щем мире в условиях глобальной экологизации, закрепляет и расширяет знания, полученные при 

изучении разных научных дисциплин.

В современном содержании школьных курсов биологии, географии, физики и химии заложены 

большие возможности для осуществления интеграции, основанной на совместном изучении этими 

науками одних и тех же объектов и явлений. 

Интегрированные уроки развивают потенциал самих учащихся, побуждают к активному позна-

нию окружающей действительности, к осмыслению и нахождению причинно-следственных связей, к 

развитию логики, мышления. Коммуникативные способности и лидерские качества детей особенно 

активно проявляются при применении диалоговых форм обучения. В большей степени, чем обыч-

ные уроки, они способствуют развитию речи, формированию умения сравнивать, обобщать, делать 

выводы, повышают самооценку.

Такие уроки предполагают обязательное развитие творческой активности учащихся. Это позво-

ляет использовать содержание всех учебных предметов, привлекать сведения из различных областей 

науки, культуры, обращаясь к явлениям и событиям окружающей жизни.

В уроке объединяются блоки знаний двух-трех различных предметов, поэтому важно правильно 

определить главную цель урока. Когда общая цель определена, то из содержания предметов берутся 

только те сведения, которые необходимы для ее реализации. 

Интеграция  предметов  в  современной  школе  –  одно  из  направлений  активных  поисков  новых 

педагогических решений, способствующих развитию творческого потенциала педагогических кол-

лективов и отдельных учителей с целью более эффективного влияния на учащихся.

Проведение  интегрированного  урока  несколькими  учителями  требует  их  психологической  со-

вместимости, такта, умения слушать партнера, корректности оценок и строгого разграничения ком-

петенций. А учащиеся в процессе такой работы имеют возможность повышать свою самооценку, 

развивать коммуникативные способности и лидерские качества.

134

Интеграция способствует снятию напряжению, перегрузки, утомляемости учащихся за счет пере-

ключения их на разнообразные виды деятельности в ходе урока. Интегрированные уроки призваны 

расширять знания учащихся по определенным темам. Они совершенствуют структуру межпредмет-

ных связей, помогают повысить воспитательную эффективность урока.

В  качестве  источников  информации  школьники  и  учителя  все  шире  используют  электронные 

средства.  В  последнее  время  все  большее  место  в  информационном  обеспечении  человека  играет 

глобальная телекоммуникативная сеть Интернета, все шире используются средства ИКТ, которые 

позволяют обеспечить учебный процесс учебными и учебно – методическими материалами, обрат-

ной связью между преподавателем и учеником, доступом к отечественным и зарубежным информа-

ционным и справочным системам, к электронным библиотекам, обменом информацией внутри си-

стемы обучения [4]. Процесс обучения современного человека не заканчивается в школе, колледже, 

ВУЗе. Он становится непрерывным в течение всей жизни.

Интеграция уроков естественного цикла (химия, физика, биология и география) помогает форми-

ровать у учащихся знания по предметам естественного цикла, расширять научный и экологический 

кругозор при изучении многих тем, имеющих общие понятия [5]. Это атомы, молекулы, химические 

вещества – белки, нуклеиновые кислоты, жиры, углеводы, растворы веществ, а также месторождения 

полезных ископаемых, изучаемых на уроках химии и географии, влияние разных химических веществ 

на жизнедеятельность человека. В современном содержании школьных курсов физики и химии за-

ложены большие возможности для осуществления интеграции, основанной на совместном изучении 

этими  науками  одних  и  тех  же  объектов:  вещество,  чистое  вещество,  атомы,  молекулы,  плотность, 

температура  плавления  и  кипения,  смесь,  количества  вещества,  масса,  объем,  внутренняя  энергия, 

электроны, строение атома и т. д. Такое взаимосвязанное обучение способствует применению знаний 

школьниками на практике и формированию объективного восприятия окружающего мира. 

Современные школьные программы и учебники 2013 года удачно и своевременно определяют 

общие понятия разных наук, изучаемых в рамках средней школы. Опираясь на них, учитель может 

точно определить интегрируемые предметы и темы. 

Примером интеграции всех предметов ЕМЦ можно назвать урок «Радиоактивные превращения 

и действие радиации на организм». На данном уроке изучаются свойства и взаимные превращения 

атомных ядер, для понятия сути этого явления необходимы навыки работы с периодической систе-

мой элементов, исследуют влияние радиоактивности на живые организмы, рассматриваются осо-

бенности географического положения Семипалатинского ядерного полигона [1, 6].

При изучении волновой природы света на интегрированном уроке «Свет как абиотический фак-

тор окружающей среды» изучение происходит с опорой на знания о биологическом действии света, 

о влиянии рентгеновских лучей на мутации клеток, воздействие инфракрасного и ультрафиолетово-

го излучений на живые организмы, об особенностях реакции хлорирования метана. 

В 9 классе на уроке «Значение металлов в жизни человека» интегрируются все предметы ЕМЦ и 

обязательно используются примеры по влиянию тяжелых металлов – продуктов химической про-

мышленности – на живые организмы и по месторождениям их руд на территории ВКО и Казахстана. 

При рассмотрении процессов питания и дыхания на уроках биологии человека целесообразно 

привлекать знания о диффузии из курса физики и использовать знания о химических реакциях, а 

также обязательно исследовать влияние химических компонентов, геномодифицированных продук-

тов питания на здоровье человека [7]. 

Подобного рода интеграция предметов естественного цикла позволяет формировать у учащихся 

единую картину органического мира и на ее основе – устойчивое современное научное самосознание. 

Интегрированный урок «Кошка» проводится в виде телепередачи из серии «Очевидное – неве-

роятное». Основным героем передачи становится живой кот. На уроке рассматриваются биологиче-

ские особенности этого животного: его поведение и повадки совместно с анатомическими знаниями 

с физической точки зрения. На данном уроке формируется любовь к природе через призму отноше-

ний к домашним питомцам.

Интегрированный урок «Физика и медицина» организован в форме круглого стола [8]. Обширна 

линия соприкосновения этих двух наук, их контакты все время расширяются и упрочняются. Нет ни 

одной области медицины, где бы ни применялись физические приборы для диагностики и лечения 

заболеваний, именно об этом за круглым столом шел разговор на уроке.

Проведением таких интегрированных уроков претворяются слова академика Л. А. Арцимовича в 

жизнь: «Физика не только может, но и должна глубоко вторгаться в биологию, как своими средства-

ми исследования, так и свойственными ей теоретическими представлениями».

Урок на тему «Биологическое действие радиоактивных превращений» посвящен проблеме радио-

активности и влиянию радиации на живые организмы, организм человека и эволюционные процес-

сы в природе. Этот урок проводят учителя биологии и физики в форме круглого стола. В ходе дело-

вой игры учителя биологии, физики и учащиеся – «специалисты» каждой области наук обобщают 

знания о радиоактивности и ее влиянии на живые организмы и окружающую среду [7]. Используя 

ИКТ,  показывают  последствия  влияния  радиоактивных  излучений  на  организм  человека,  слайды  о 

135

врожденных пороках развития детей проживающих на местности, примыкающей к ядерному поли-

гону. Учащиеся – «корреспонденты» зачитывают газетный материал о подлинных событиях прошлых 

лет.

Возможна интеграция трех предметов в другом сочетании: например, в 8 классе на уроке «Процесс 

дыхания как доказательство единства органического и неорганического мира» интегрируются пред-

меты биология, химия и физическая культура. В ходе данного урока рассматриваются загрязнение 

воздушного бассейна городов – антропогенный фактор, приводятся данные по загрязнению воздуш-

ного бассейна Усть – Каменогорска, Семея и влиянию этого фактора на здоровье населения. А урок 

физики – биологии – музыки «А это – звука волшебство» проходит в виде соревнований. Учащимся – 

«физикам»,  «биологам»,  «экологам»  и  «музыкантам»  –  предлагаются  следующие  конкурсы:  раз-

минка, конкурс знатоков своего предмета, музыкальный и поэтический. Во время проведения урока 

раскрывается значимость звука как средства общения людей и компонента их духовной жизни, осо-

бенности восприятия звуковой волны органом слуха человека, возможные нарушения восприятия 

звука, возникающие при нарушении звукового режима в окружающей среде [9]. 

Такие уроки формируют экологическую грамотность современного человека на основе научной 

осмысленности  окружающего  мира,  что  является  первостепенной  целью  любого  прогрессивного 

общества.

жүктеу/скачать 4,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: