Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

211 
 
  Егерде  араб  дерекнамаларына  назар  аударатын  болсақ,  онда  араб  сӛзінде  «сахалаб»  ақсары 
немесе сары шашты адам дегенді білдіреді. Ашраф ибн Шараф ал-Музаккир әл-Фаругидің сӛздігінде, 
1404-1405  жылдары  Ҥндістанда  жинақталған  «Даниш-намейи  Кадархан»  (Кадархан-ханның  білімдер 
кітабы) деп аталатын еңбегінде «Сахалаб» - бҧл Тҥркістанның бір облысы, ол жердегі адамдар ақ тҥсті 
деп  кӛрсетілген:  барлық  айтылған  тҧжырымдамалар  орыс  арабистерімен  мен  шығыстанушыларына 
славяндарды  сакалибпен  теңестіруіне  мҥмкіндік  береді.  Орыс  тілдес  зерттеулерде  орта  ғасырлық 
«сакалиба»  этнонимі Шығыстың географиялық деректерінде «славян» сӛзін білдіретіні ескерілмейді. 
Ӛйткені,  сахалиба  –  бҧл  славяндар  екеніне  кшкім  сенбейді;  бірақ  кейбіреулері  араб  және  парсы 
дерекнамаларындағы  сакалибаның  тҥріктермен;  бҧлғарлармен  және  басқалармен  ҧқсас  екендігін 
ескерген. 
       Ибн-Фадланның айтуынша; бҧлғарларды сакалиба халықтарына жақын делінген. Бірақ Б.Н. 
Заходер  бҧл  фактіні  ӛз  дәлелімен  белгілеген:  Ибн-Фадлан  ҥнемі  бҧлғарларды  сакалибтермен 
шатастырып  отырды,  яғни  славяндармен.  Біз  белгілегендей,  Ибн-Фадлан  Алмас  Шілкі-  ханды 
сакалибтердің  патшасы  атаған.  Ол  бҧлғар  патшасы  деп  атаған.  Бізге  белгілі  Орталық  Поволжье 
сакалибтер әлемі  кейніректе  бҧлғар мемлекеті  аталған.  Ескеретін  бір жағдай, сакалиба  ашаң  тҥріктер 
болғаны  туралы  1939ж.  Тарихшы  Ахмед  Зеки  Валиди  Тоған  айтып  кеткен  еді.  Бірақ  бҧл 
Ковалевскийдің  қатаң  сынына  ҧшырады.  Абу  Хамид  әл-Гарнати  1150  жылы,  ӛзінің  Бҧлғардан 
Венгрияға  дейінгі  сапары  туралы  жазған.  Ол  осы  сапарында  сакалибтер  қаласында  болғанын 
баяндайды.  Сакалибтердің  Қҧман  аталған  қаласында  ол  жердің  адамдары  тҥріктерге  ҧқсас  екендігін 
және олардың тҥрік тілінде сӛйлегені туралы жазған. Сонымен бҧлғарлар –бҧл қыпшақ тайпаларының 
бірі екен. Бҧл туралы «Ахмед Ибн-Фадланның кітаптары» еңбегінде нақты дәлел келтірілген.[1] 
      Х  ғасырдың бас  кезінде  (921-922)  Араб  халифатының  елшісі  Ибн-Фадлан Бҧхар-Хорезм-әл-
Жҥржани  Маңыстау  арқылы  Еділ  бойындағы  Бҧлғар  еліне  барып,  оларды  ислам  дініне  тартады.  Сол 
сапарына  орай  ол  ӛзінің  тарихи-географиялық  жазбаларын  қалдырған.  Асса  Шығыс  Еуропа,  Таяу 
Шығыс  халықтары,  қалса  Орта  Азиядағы  тҥркі  тайпаларының  Х  ғасырдағы  салт-санасы  мен  әдет-
ғҧрыптарын,  тарихын  білу  жағынан    Ибн-Фадланның  географиялық  жазбаларының  толық  нҧсқасы 
табылмай келеді де, орыс, неміс тілдерінде оның ҥзінділері  ғана аударылып жҥрді. Кейбір тараулары 
Якут  сӛздігіне  де  тҥсті.  Сол  ҥзінділерді  Дания  ғалымы  И.Голиус,  неміс  зерттеушілері  И.Келер  мен 
Х.Френ,  кӛптеген  араб  ғалымдары  да  зерттеген.  Бірақ  олар  бҧл  жазбаның  негізгі  нҧсқасымен  таныс 
болмаған. Якут нҧсқасын С.Саблуков зерттеп, А.Торкави орыс тіліне аударған. Алғашқы басылымына 
кіріспе сӛз жазған – И.Ю. Крачковский.[3] 
            Аудармашы Ибн-Фадлан жазбаларына  тарихи тҥсінік  бере  алмапты. «  Ибн-Фадлан және 
Мешхед  қолжазбасы»  деген  кӛлемді  зерттеуінде  А.П.  Ковалевский  Ибн  Фадлан  бҧлғар  жерінде  ғана 
болып,  Хазарлар  жайында  естіп-  білгендерін  қағазға  тҥсірген  дейді.  Одан  әрі  Араб  халифаты  мен 
Бҧлғар  елінің  бҧл  одағы  Хазар  еліне  қарсы  жасалған  еді  деп  жазады.  Осы  тҧста  хазарлар  кім,  олар 
қандай  тайпалар  еді  деген  сауал  туады?  Хазарлар  жайында  кӛптеген  тарихи  деректер  Истахри, 
Гаркауле,Ибн-Хаукал,  әл-Масуди  Якут  жазбаларында  кездесіп  отырады.  Бҧл  еңбектердегі  деректерге 
жҥгінер  болсақ  ,  хазарлар  VII-IХ  ғасырларда  Дербент  жағында  тҧрған  тҥркі  тайпалары  болмақ.  Х 
ғасырда  олар  Еділ,  Жайық  бойын  мекендеген.  Еуропадағы  Атилла  кҥндерінен  қалған  бҧлғар,  шуаш, 
одан  соң  Каспий  жағалауындағы  кӛшпенділерді  бағындырып;  қағанат  қҧрған.  Ибн-Фадлан  хазарлар 
тҥрік,  бірақ  хазарларды  христиан  да,  мҧсылман  да  емес,  иудей  депті.  Бҧл  зерттеуді  қажет  етеді. 
Истахридің айтуынша, Х ғасырда хазарлар мен Рум елінің ортасында пешенелер тҧрған. Олар басында 
Еділ  кҥйаралығында  тҧрған  тҥркі  тайпалары  еді.  Ибн-Русте,  Гардизилердің  деректеріне  жҥгінер 
болсақ,  хазарлардың  басым  кӛпшілігінің  наным-сенімдері  тҥркі  тайпаларының  әдет-ғҧрыптарына 
ҧқсас. Истахри Хазар Еділ ӛзенінің бойындағы сәулетті қала десе, бірде ол мемлекет-қағанат дейді. Бҧл 
жайындағы дерек Ибн-Фадланда  да бар.[5] 
            Келесі бір  орта ғасыр саяхатшысы Ибн-Хордадбектің « Китап әл-Масалик-у әл-Мамалик» 
«Әлемдер мен жолдар кітабы» деген кітабына назар салар болсақ, Жейхун Хазар емес, Хорезм елінің 
ҥстінен  ағып  ӛтетін  ӛзен.  Осы  дерек  Якуттың  «  Географиялық  сӛздігіне»  де  тҥскен.  Онда  Хорезм 
Жейхун ӛзенінің жиегіне орналасқан ҥлкен қала деп кӛрсетілген. Орталығы- Ҥргеніш. Жейхун ӛзенінің 
Хорезм  аймағында болғанын Ибн-Баттута  да  айтады.  Бҧлғар  тайпаларының наным-сенімдеріне  келер 
болсақ, олар Х ғасырға дейін табиғатқа сыйынған. Әр нәрсенің ӛз иесі бар деген ҧғым соны білдіреді. 
Бҧл  Ибн-Фадлан жазбасында бар. Олар  «Қыс иесі, жаз иесі,жаңбыр  иесі, жер  иесі,  ағаш  иесі,  жылқы 
иесі,  кҥн  және  тҥн  иелері,  ажал  иесі,  ал  астындағы  тәңірі-  солардың  ең  ҥлкені».  Ибн-Фадлан 
бҧлғарларының қай тілде сӛйлейтінін айтпайды. Бірақ бҧлғарлар славян тайпалары деген ойға шылбыр 
жауап беретін сияқты.   
            IХ  ғасырдың  басқа  географиялық  еңбектерінен  әл-Иакубидің  «Китаб  ал-булдан»  (Әлем 
кітабы)  атты географиялық еңбегі біз ҥшін ӛте маңызы бар. Бҧл еңбек 891 жыл шамасында жазылған. 
Әл-Иакубидің  атасы  мен  әкесі  Халифатта  қызметтер  атқарған.  Ал  кей  кездері  Закавказьеде  тҧрған. 

212 
 
Оның  шығармаларынан  жалғыз  қолжазбасы  ғана  сақталған.  Бҧл  еңбегі  ең  алдымен  Бағдатты 
бейнелеуден  басталады.  Одан  кейінгі  бӛлімдерінде  Халифаттың  қалалары  мен  жолдары  туралы 
сипаттама  беріледі.  Әл-Иакубиде  Азербайджан  және  басқа  да  Солтҥстік  аумақтағы  Аббасидтер 
державасы туралы қызықты мәліметтер бар. Нақ осы шығармасында  әл-Иакубиде кӛп емес. Ӛкінішке 
орай,  қолжазбада  кейбір  бӛлімдері  жоғалған,  соның  ішінде  солтҥстікті  бейнелегендері  туралы  әл-
Иакубидің  француз  тілінде  аударған  жақсы  еңбегі  бар.  Ибн  әл-Факих  әл-Хамиданидің  «Китаб  әл-
булдан» («Елдер кітабы») атты географиялық  еңбегі аса маңызды болып табылады. Бҧл еңбек 903 жыл 
материалдық  мазмҧнық  жҥйесі  жағынан  ерекше.  Онда  7  климат  бар  және  басқа  дҥниенің  4  бӛлігі 
туралы дерек бар, арасында Аскутия (Скифия) бар. Ол Аскутияға хазарлар елін орналастырған. Ибн-
Хордадбекте осындай жҥйе бар, ол антикалық географияға сай келеді, бірақ араб географтары  мҧны 
кӛшірген. Хазарлар туралы мәлімет теңіздер сипаттарында және славян саудагерлері туралы әңгімелер 
баяндалады. Бірақ толық тҥрі Кавказ туралы бӛлімінде  келтірілген.  Ибн-әл Факих Ибн Хордадбектің 
мәліметтері сияқты хабарламалар циклында береді. Мҥмкін ол Ибн Хордадбектің еңбегің пайдаланған 
шығар  Кавказға  қатысты  ол  ӛзінің  дерек  кӛзін  атаған.  Ибн  әл-Факих  «абхар  ал-Фурс»-парсы 
жылнамаларына және әңгімеге сҥйенген. Ӛйткені басқа жерде Ибн Мукаффуға сҥйенгені берілген. Бҧл 
жерде сасанидтік «Хвадай-намактың» араб араб аудармасы екендігін болжауға болады. Сондықтан Ибн 
әл-Факих сасанидтер қҧрлысы  туралы  нақты  мәліметтерді  сол  еңбектен  алған болуы  керек. Хазарлар 
келесі  маңызды  географиялық  дерек  болып  Ибн-Рустенің  «  Ал-Алак  ан-нафиса»(«Қымбат 
қҧндылықтар»)  болып  табылады.Бҧл  шынында,  энциклопедия  одан  астрономдар  мен  географтарға 
арналған  бірінші  томы  ғана  сақталынған.  Кӛпшілік  оқымыстылардың  пікіріне  қарағанда    Ибн-Русте 
903-913  жылдар  аралығында  жазған.  Оның  дерек  кӛзі  белгісіз,  еңбегінің  басында  Птолемейді  атап 
кеткені тек дәстҥрге ден қою сияқты.  
     Кітапта  Константинополь,  Рим  және  сондай-ақ  Британия  қалаларының  сипаттамасы  бар.  Ең 
соңғы  бӛлімінде  хазар,  буртастар,  бҧлғар,  мадьяр,  славян,  рустар  және  алан  елдерін  сутеттеу 
мазмҧндалған.  Бҧл  солтҥстік  елдердің  ең  ежелгі  әңгіме  –суреттеуі  бізге  араб  әдебиеті  арқылы  жетіп 
отыр. Ибн-Рустенің хазарлар жайында әңгімесінде олардың қалары туралы мәліметтер және олардың 
билікке  келуі  туралы  және  басқа  да  мәліметтер  жайында  баяндалған.  Ибн-Рустенің  Шығыс  Еуропа 
туралы хабарламалар циклі араб географиясында сақталған, ішіндегі ең кӛнесі. Бҧған негіз ретінде ол 
Ибн-Хордадбектің  еңбегінің  тҥгел  редакциясымен  бір  мезгілде  жазылғаны  дәлел,  яғни  IХ  ғасырмен 
даталанады.  Хазарлар  туралы  кейбір  мәліметтер  Қҧдама  Ибн  Джафардың  «Китаб  ал-хардж  васа  ат  –
китаба»(Харадж  және  хатшы  ӛнері  туралы  кітап»)  шығармасында  мазмҧндалған.  Ол  Х-ғасырдың  20-
шы  жылдарында  қҧрастырылған.  Бҧл  географиялық шығарма  емес,  бірақ  шындық  мазмҧнына  жақын 
келеді. Бҧл жерде жеті климат туралы, сосын Халифат аумағын байланыстырып тҧрған жолдар туралы 
суреттелген.  Қҧдамыда  хазарлардың  шекаралары  жайында  мәліметтер  бар.  Және    хазарлардың 
Закавказьеге жасаған жорықтары туралы да белгіленген.[4] 
     Сонымен  қатар  араб  тарихшылары  ӛздерінің  тарихын  зерттеп  қана  қоймай  Шығыс  Еуропа 
мемлекеттерінің де тарихын, географиялық орналасуын зерттеу мен шҧғылданды.Олардың еңбектеріне 
тоқталар  болсақ,  Ибн-Әл-Факихтың  «Китаб  әл-бҧлдан»,  Ибн-Фадланның  «Тарих  ар-русуль  ва-л-
мулук», Әл-Белазуридің «Китаб футух әл-бҧлдан», Әл-Масудидің «Китаб ат-танбих» атты еңбектерінің 
орны тарихта ерекше. Осы еңбектерді біз зерттеуде Шығыс Еуропа туралы кӛп деректерді аша білдік. 
Араб  тарихшыларының  еңбектерінің  адамзат  тарихына  тигізген  әсері  зор  екендігіне  кӛз  жеткізуге 
болады. Ӛйткені  біз осы уақытқа дейін араб тарихшыларының тек Орта Азия мен Қазақстан туралы 
деректемелерін ғана біліп келдік. Бҧл тарихшылардың Шығыс Еуропа туралы жазған еңбектеріне кӛңіл 
аударылмаған. Осы себептен араб тарихшыларының Еуропа туралы деректері біз ҥшін ӛте қҧнды десек 
те болады. 
 
Әдебиеттер: 
1.
 
А
т Табари Мухаммед История ат-Табари избранное отрывки пер. 
2.
 
а
раб,предис. В.И. Беляева Ташкент 1987г 
3.
 
Н
адирадзе Л.Н. Хрестоматия по истории Халифата. М. 1986г. 
4.
 
h
ttp // www. tagboks. ru/ 
5.
 
А
рабские источники Х-ХІІ веков, М-Л,1965г 
6.
 
А
.П. Ковалевский. Книга Ахмета Ибн Фадлана о его путешествий на Волгу 

213 
 
7.
 
в
 921-922г Х-в. 1956г. 
 
 
«ТЕХНОЛОГИЯ» ҦҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ОҚУ ҤРДІСІНДЕГІ РӚЛІ 
 
Нишанова Дилфуза 
№10 Қарабҧлақ жалпы орта мектебі, Сайрам ауданы 
 
Елімізде  оқыту  мазмҧны жаңартылып,  12  жылдық  білім  беру  жҥйесіне  кӛшу  мақсатында  жаңа 
буын  оқулықтарының  негізінде  жасалған  бағдарламалар  бастауыш  мектептің  жаңа  жҥйеге  кӛшуін, 
әрбір  мҧғалімнен  жаңаша  жҧмыс  істеуін,  батыл  шығармашалық  ізденісін,  оқушылардың  белсенділігі 
мен  қызығушылығын  арттыруды  талап  етеді.  Сондықтан,  мҧғалім  ӛз  білімін  жан-жақты  жетілдіре 
отырып, оқушыны қызықтырып оқыту керек екенін сӛзсіз. Ҧлы неміс пегагогы А.А.Дистервег: «Жаман 
мҧғалім ақиқатты ӛзі айтып береді, ал жақсы оқушының ӛзін ізденуге жетелейді, ойлауға ҥйретеді» – 
деген.  
 Адамзат  баласының  ӛз  ҧрпағын  оқыту,  тәрбиелеудегі  ең  озық,  тиімді,  ізденістерін, 
тәжірибелерін  жалғасытырып,  тың  жолдарын  іздеу,  классикалық  педагогиканың  озық  ҥлгілерін 
жаңашылдықпен  дамыту  жалғаса  бермек.    «Педагогикалық  технология»  дегеніміз  не?   Технология  – 
tehne  (шеберлік, ӛнер, білім) деген мағынаны білдіретін грек сӛзі. Академик В.М. Монаховтың айтуы 
бойынша:  технология-  оқушы  мен  ҧстазға  бірдей  қолайлы  жағдай  тудырушы,  оқу  процесін 
ҧйымдастыру және жҥргізу, бірлескен педагогикалық әрекетті жобалаудың жан-жақты ойластырылған 
ҥлгісі.  Ал  педагог-  ғалым  Беспалько  ӛзінің  «Слагаемые  педагогической  технологии»  деген  еңбегінде 
былай  дейді:  «Оқу  тәрбие  процесінің  алдын  ала  жҥйелі  тҥрде  жоспарлануы  және  оның  тәжірибеде 
жҥзеге асуы – белгілі бір педагогикалық жҥйенің тәжірибеде жҥзеге асу жобасы».  
Президентіміз 
Н.А. 
Назарбаев 
айтқандай, 
сапалы 
білім 
беру 
Қазақстанның 
индустрияландыруының  және  инновациялануының  негізіне  айналуы  тиіс.  Бҧл  мәселе  жалпы  білім 
беретін  мектептерге  байланысты  айтылып  тҧрғандығы  белгілі.  Еліміздің  болашағы  орта  мектептен 
толық  қанды  сапалы  білім  алған,  оның  бағдарламасын  толық  меңгерген  баладан,  яғни,  оқушыдан 
шығары анық, ӛйткені, ертеңгі ел тізгінін ҧстар азаматтар- бҥгінгі мектеп оқушысы.  
Мектепте  жҧмыс  атқаратын  әрбір  мҧғалімнің  алдына  қазіргі  таңда  қойылатын  талап  ӛте  ҥлкен 
болып  отыр.  Мҧғалім  ӛзінің  инновациялық  іс  -әрекетін  қалыптастырып,  оны  меңгеріп,  сол  жаңа 
педагогикалық  технологияларды  оқу-тәрбие  ҥрдісінде  жҥйелі  пайдалану  арқылы  оқушылардың  білім 
сапасын  арттыруы  қажет.  Сонда  ғана  жаңа  педагогикалық  технологияларды  меңгерген,  ӛз 
практикасында қолданған  әрбір мҧғалім ӛз сабағын нәтижелі даму жағынан кӛре алады.  
Мҧғалім  алғаш  жаңа  педагогикалық  технологияларды:  оқып  ҥйренеді,  екнішіден,  меңгереді, 
ҥшіншіден, жаңа педагогикалық технологияларды тәжірибеде қолданады, тӛртіншіден, оны дамытып, 
нәтижесін тексереді.  
 Жаңа  педагогикалық  технологиялар  педагогика  ғылымының  жаңа  саласы.  Инновациялық 
ҥрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жҥзеге асырудың тҧтастық қызметі. Инновация 
білім  деңгейінің  кӛтерілуіне  жағдай  жасайды.  Инновацияны  «жаңалық»,  «жаңа  әдіс»,  «ӛзгеріс», 
«әдістеме», «жаңашылдық», ал инновациялық ҥрдісті «жаңа әдістеме қҧралы» деп атауға болады.  
  Инновацияны  қолдану  дегеніміз,  инновацияны  шаблон,  трафарет  ретінде  пайдалану  емес, 
ӛйткені  әр  мҧғалімнің  ӛз  іс  тәжірибесі  бар.  Бірақ,  инновацияны  қолдану  арқылы  мҧғалім  ӛз  іс 
тәжірибесін  байытып,  еңбегін  жеңілдетіп,  белгілі  бір  нәтижеге  жету-  педагогиканың  ең  асыл  заты 
болып табылады. Ушинский К.Д. айтқандай, іс тәжірибе толық кӛшіріліп алынбайды, тек оның негізгі 
ойы ғана алыну мҥмкін. Осы негізгі ойды тҥсініп оларға шығармашылық кӛзқараспен қараған мҧғалім 
технология бойынша жҧмыс атқара алады.  
 Ӛмір  талабы  бойынша  оқушы  қазіргі  кездегі  сабақта  қонақ  болып  отырмай,  оның  негізгі 
кейіпкері  болу  керек.  Осыған  қарай  нәтижеге  жеткізсе,  әр  технология  тиімді.   Нәтижесінде    орынды 
пайдаланылған педагогикалық технология сапалы білім негізі бола алады. Бҥгінгі шәкірт ертеңгі кҥнгі 
әр  тҥрлі  саланың  маман  иесі.  Мҧндай  сабақтарда  оқушылардың  тапсырылған  жҧмыстарға  іскерлігі 
қалыптасады. Болашақ ӛмірінде белгілі бір кәсіби мамандықты таңдап алуға септігін тигізеді.  
Психолог  Л.С. Выгодскийдің айтуынша «Бала дамуының ең шарықтау шегі- бҧл тіл мен ойдың 
шығармашылығы».  Оқыту  барысында  жаңа  технологиялық  әдістерді  пайдалану  шәкірттердің  ойлана 
білу  қабілеттерін  дамытады,  олардың  білім  сапасын  жақсартады,  ой  ӛрісін  кеңейтеді,  есте  сақтау 
қабілеттерін  ӛсіреді.Президент  жолдауында:  «Ҧлттық  бәсекеге  қабілеттілігі  бірінші  кезекте  білім 
деңгейімен  анықталады»-  деген  байламы  жеке  адамның  қҧндылықтарын  арттыру,  оны  дайындайтын 
ҧстаз жауапкершілігінің ӛсуі, тынымсыз еңбек, сапалы нәтиже деген ҧғыммен егіз.  

214 
 
Осы    технологиялардың    ішінде  Интерактивті  оқыту  технологиясы    (Я.А.  Каменский)  
технлогиясын  бҥгінгі  мақалама  арқау  еттім.Бҧл  технологиядан  бҥгінгі  кҥнде  кӛпшілік  пайдаланады, 
себебі ӛз тәжірибеме сҥйенсем, оң нәтижелерді беріп келеді. Оқушылардағы пәнге деген қызығушылық 
арта  тҥседі,  әсіресе  мҧны  ойын  элементтерімен  ҧштастырсақ.  Мысал  ретінде  4-  «В»    сыныпта  ӛткен 
сабағымда келтіремін.  
Тақырыбы:  Емханада  
Грамматикалық тақырып: -нікі,  -дікі, -тікі жалғаулары  
 
Мақсаты:  
-  оқушыларды  сӛйлеу  мәдениетіне  баулу,  мамандық  таңдауға  бағдар  беру,  денсаулықтарын 
кҥтіп, таза жҥруге тәрбиелеу; 
 
 - тақырып бойынша жаңа сӛздерді таныстыру, сӛз тіркестерін және сӛйлемдер қҧруды  ҥйрету;
 -
нікі,  -дікі, -тікі жалғауларын қолданысы туралы тҥсінік беру;
 
 
- жаңа сӛздерді ӛмірде қолдануды ҥйретіп, оқушылардың сӛздік қорларын байыту;
  
Кӛрнекілігі:  мамандық иелері туралы суреттер, кесте, интерактивті тақта.  
Сабақтың тҥрі: жаңа тақырып тҥсіндіру  
Қолданатын әдіс-тәсілдер: Модульдік оқыту оқыту технологиясы  
Барысы:  
Ҧйымдастыру кезеңі. Сәлемдесу. Психологиялық бағыт. Топпен отырғызу.  
Ӛткенді қайталау.  
Әр топқа кесте таратылып, оған тиісті қалыр етістіктерді  жазып толтырады, жеке оқып шығады.  
Адам не істеді?  
 
Адам тұр.  
 
Адам отыр.  
 
 
Жаңа сабақ. Сӛздік жҧмыстан басталады:
  
Сӛздік жҧмыс  
Емхана – поликлиника  
Дәріхана – аптека  
Дәрі – лекарство  
Тамақ- горло  
1.     Сӛздеді оқып беремін.  
2.     Балаларға қайталатып оқыту.  
3.     Жаңа сӛздерге байланысты сӛз тіркестерін қҧрастыру.  
Наша поликлиника, большая аптека, мое лекарство, твое горло;  
Тақтаға  модульдің  сызбасы  шығады.  Оған  қарап  балалар  бҥгін  не  туралы  ӛтетінімізді  ӛздері 
айтады.  
 
Дәптермен жҧмыс. Ай, кҥннін, тақырыбын жазу.  
-Бҥгін қандай  кҥн? Желтоқсанның 14-і  
-Аптаның қай кҥні? Сәрсенбі  
Грамматикалық тақырып:
 сызбаға қарап, балалар ӛздері ереже қҧрайды  
Петров
а
                                  Аса
н 
                                   Сама
т
  
Сар
а
                нікі                  бі
з 
                 дікі               Жомар
т
            тікі  
Бал
а
                                       Мара
л
                                  Ивано
в
  
Али
я
                                        сенде
р
                                 Диа
с
  
      Қазақ  тілінде  –нікі,  -дікі,  -тікі  жалғаулары  сӛздің  жуан  немесе жіңішке  айтылуына  қарамай 
барлық сӛздерге жалғана береді.  
-нікі, -дікі, -тікі жалғаулары жалғанған сӛздерге қандай сҧрақ қойылады?  
     Бҥгінгі  сабағымызда  топтар  деңгейлік  тапсырмаларды  орындай  отырып,  мәреге  жетулері 
керек.  
Деңгейлік тапсырмалар  
1 деңгейлік тапсырма:  
-         әр оқушы ӛз атына –нікі, -дікі, -тікі жалғауларын қосып жазады  және айтады;  
Валера+ нікі,                                      Диас+тікі,  
Коля+нікі,                                          Егор+дікі,  
Орынбасар+дікі,                               Никита+ нікі  
-         Берілген сӛздерден сӛйлем қҧрастыр:  
          Дәрігер, жҧмыс, істейді, емханада.  
           Жедел жәрдем, шақырды, әжем.  
Дәрі, сатады, дәріханада.  

215 
 
Сақтау, денсаулықты, керек.  
2 деңгейлік тапсырма  
-         Кестеге қарап  сӛз тіркестерін қҧрастыр;  
Кӛзілдірік            мектептікі  
Кітап                    інімдікі  
Доп                      әпкемдікі  
Парта                   ағамдікі  
Қуыршақ              сіңлімдікі  
-         Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңдар;  
3 деңгейлік тапсырма  
-         Сӛйлесуді оқып, ҧқсас сӛйлесу қҧрастыр;  
-         Сурет бойынша 3-4 сӛйлем қҧрастыр;  
Бағалау  әр  топ  жҧмыс  орындау  барысында  оларға  ҧпайлар  беріліп  отырады,топтардың 
жҧмыстарына қорытынды жасалады.  
Қорыту  
Балалар бір біріне сҧрақтар қояды.  
Дәрігер мамандығы туралы айту.Ӛз денсаулықтарын кҥту, таза жҥру керектігі туралы айту.  
Дәрігерлер 
Кірпік қақсаң ҥзілгендей гҥл шырын, 
Алмайсыңдар ай, аптада бір тыным. 
Аққу қҧстай балапанын қорғаған. 
Сақтайсыңдар адамдардың ӛмірін.  
Сабақ  барысында  байқағаным,  интерактивті  тақтада    жаңа  технологияның  (жоғарыда  дамыта 
оқыту  технологиясынан  пайдаланғанмын)  әрқайсысын  сабаққа  сай  ете  отырып  пайдалану  оқушының 
білімге деген қҧштарлығын, қызығушылығын арттыра тҥсетініне кӛз жеткіздім.  
Қорыта келсек,оқыту – жалпы табиғаты жағынан және оны ҧйымдастыру  ерекшеліктер жағынан 
алып  қарағанда  кҥрделі  процесс.  Сондықтан  заман  талабына  сай  мҧғалім  ӛз  білімін  заманға  сай 
дамытып  отыруы  мақсатқа  жетелейтін  мҥмкіндіктің  баспалдағы  екндігін  ҧмытпағаны  жӛн  және 
тынымсыз жаңалықтар қорын байытып отыруы тиіс. 
 

жүктеу/скачать 5,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: