Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы
жүктеу/скачать 42,43 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- AZƏRBAYCAN VƏ TÜRK DİLİ ƏLAQƏLƏRI
- Açar Sözlər
- TÜRKÇE ÖĞRETİM PROGRAMLARINDA AKICI OKUMA BECERİSİNE İLİŞKİN GÖRÜNÜMLER
- Anahtar Kelimeler
KAYNAKÇA Akbaba, A. (2003). Eğitim Yönetimi ve Değerler. Değerler Eğitimi Dergisi. (1), 1 Akbaş, O. (2008). Değer Eğitimi Akımlarına Genel Bir Bakış. Değerler Eğitimi Dergisi. 6, (16), 9-27 Aktaş, Ş. (1990). “Mehmet Emin Yurdakul”. Büyük Türk Klasikleri. C. 9, İstanbul Bolay, S. H. (2007). “Değerlerimiz ve Günlük Hayat”. Dem Dergi. (1). 12-19 Erdentuğ, N. (1981). “Kültür Nedir?” Milli Kültür Dergisi. Cilt III, sayı 4 Kaplan, M. (1985). Şiir Tahlilleri I, Tanzimat’tan Cumhuriyete. İstanbul Kaplan, M. (1977). Türk Milletinin Kültürel Değerleri. MEB, İstanbul Kolcu, H. (1993). Türk Edebiyatında Hece-Aruz Tartışmaları. Ankara Korkmaz, R. (2010). “Tanzimat Edebiyatının Kültürel Arka Planı” Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı. Eskişehir. Kurdakul, Ş. (1986). Çağdaş Türk Edebiyatı Meşrutiyet Dönemi. Broy Yayınları. İstanbul Ortaç, Yusuf Z. (1963). Portreler. Akbaba Yayınevi Tansel, F. Abdullah. (1989). Mehmet Emin Yurdakul’un Eserleri-I. Şiirler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
264 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
AZƏRBAYCAN VƏ TÜRK DİLİ ƏLAQƏLƏRI Doç. Dr. Hacer E. HÜSEYNOVA
Xülasə: Məqalədə Azərbaycan və Türk dil əlaqələrindən bəhs edilmişdir. Azərbaycan dilinə Türk dilindən sözlərin keçməsinin səbəbləri izah edilmişdir. Bu dillər arasında əlaqələrin bugünkü vəziyyəti, həmin istiqamətdə qəbul etdiyi qərarlar, görülən işlər diqqətə çatdrlmışdır. Atalar sözlərinin müqayisəli qarşlaşdırılmasndan bəhs edilmiş, nümunələr verilmişdir. Açar Sözlər: dil, Türk dili, qərar, atalar sözləri, paremioloji vahidlər, ortaq lüğətlər və s. Connections of Azerbaijani Turkish Languages Abstract: The article is about the relations between the Azerbaijani and Turkish languages. Provides information about the causes of the spread of the Turkish language words into English. This is the current state of relations between the two languages, the government's decisions, noted the work done. The comparative numbers against proverbs and examples are given. Keywords: language, Turkish, judgment, proverbs, paremiolojic units, common dictionaries and so on. Uzun illər dünyanın hər yerində mövcud olan siyasi vəziyyət, dünyanın hegemon dövlətlərinin apardığı ikibaşlı siyasət, Türk dünyasına, Türk xalqlarına qarşı aqressiv münasibət bu xalqları bir- birindən üzaqlaşdırmışdır. Son illərin ən mühüm və xoşməramlı hadislərindən biri odur ki, artıq bir-biri ilə yadlaşan, bir-birindən üzaq düşmüş Türk xalqları oyanmış, aralarında hərtərəfli münasibətlər bərpa edilmişdir. Son illərdə müstəqillik əldə etmiş Azərbaycan bütün istiqamətlərdə sürətlə irəliləməkdədir. Əvvəllər yasaq edilmiş bir çox məsələlər artıq döğru həlli yollarını tapmışdır.Yaranmış yeni münasibətlər Türk xalqlarının qarşısında öz kökünə, tarixinə, ədəbiyyatına, dilinə və digər məsələlərə yenidən baxmaq, bu münasibətlərə yenidən nəzər salmaq və daha da inkişaf etdirmək kimi mühüm bir vəzifə qoymuşdur. Bu cür münasibətlər tarixən mövcud olmuşdur və bu gün baş verən münasibətləri həmin tarixi prosesin davamı kimi qiymətləndirmək daha doğru olar. Bu, Türk xalqlarının qədim tarixə, mədəniyyətə, ədəbiyyata malik olmasının bir daha sübutudur. XIX əsrə qədər ərəb mənşəli sözlərin-terminlərin Azərbaycan dilinə gəlməsi daha intensiv baş verirdisə, XIX əsrdən sonra bu prosesin istiqaməti dəyişdi. Azərbaycan dili fars, Türk-osmanlı və rus- Avropa sözləri, terminləri ilə zənginləşməyə başladı.Türkizmlərin Azərbaycan dilinə təsiri XIX əsrin sonlarından etibarən özünü hiss etdirməyə başlamışdır. Bu proses 20-ci əsrin əvvəllərinə qədər davam etmiş, bəzi ziyalıların yazılarında və nitqində özünü açıq-aşkar hiss etdirmişdir. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ədəbi dilinə Türk dilinin təsiri daim dilçilərin diqqət mərkəzində olmuşdur. Hətta sovet dövründə belə Türkoloqların: Dmitriyev N. K., Kononov A. N., X. Cövdətzadə, Mixaylov M. S., İvanov N. S., Vəkilov A. P., Baskakov A. N. və başqalarının bu sahədə araşdırmaları olmuşdur. Lakin bu müəlliflər daha çox Sovet İttifaqında yaşayan Türk xalqlarının dillərini tədqiqata cəlb etmişlər. XIX əsrin ortalarından neft sənayesinin inkişafı milli mədəniyyətin, mətbuatın, təhsilin, bir sözlə, kapitalizmin inkişafına güclü təkan verdi. Azərbaycanın Qafqazda aparıcı dövlətə çevrilməsinəşərait yaratdı. Türkiyə ilə əlaqələrin möhkəmlənməsi isə Azərbaycanın tarixi kökünə dönüşünə, ölkədə Türkçülüyün inkişafına səbəb oldu. Milli mənşəyi eyni olan Türk və Azərbaycan xalqlarının, Türk və Azərbaycan dillərinin, eləcə də ədəbiyyatlarının tarixi eyni olmuş, ortaq dil, ortaq ədəbiyyat hesab edilmişdir. C.Əfəndizadənin bu ortaq dil və ədəbiyyat haqqında maraqlı fikirləri olmuşdur. C.Əfəndizadə Mahmud Kaşqarlının “Divan”ında Türk dillərinin arasında əsaslı fərqlərin olmadığını da nümunə göstərmişdir. İndiyə qədər ortaq ədəbiyyatdan qidalanan Türk xalqları bir-birini başa düşməkdə heç bir çətinlik çəkməmişlər” (Əfəndizadə,1926: 78). Ortaq Türk dastanları hər bir Türk xalqının mənəvi-mədəni sərvəti hesab edilir. “Kitabi-Dədə Qorqud”, “Manas”, “Satuq Buğra xan”, “Çingiznamə” kimi möhtəşəm Türk dastanları bütün Türk dünyasının birliyinin simvoludur. Eyni etnik kökə malik malik olan bu xalqların dilləri də daim bir-biri ilə təmasda olmuş, birindən digərinə söz, kəlam, ifadə və ibarələr keçmişdir.C.Əfəndizadə
ADPU Filoloji, hacerhuseynova@mail.ru
ADPU Filoloji
266 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu belə bir prosesə münasibət bildirərək Aşıq Paşanı, Yunus İmrəni, Əhməd Yəsəvini və bir çox digərlərini ümumi Türk şairləri adlandırmışdır.Eyni zamanda Azərbaycan kökənli N.Gəncəvi, M.Füzuli, İ.Nəsimi və bir çox başqaları da ümumi Türk şairlərinin sırasındadır. XX əsrin əvvəllərində Türk dilinin Azərbaycan ədəbi dilinə təsirində azərbaycanlı ziyalların və mətbuatın inkişafı, mətbuat dilinin Azərbaycan ədəbi dilinə təsiri mühüm rol oynamışdır. 1906-1907-ci illərdə nəşr olunan “Füyuzat” məcmuəsi həmin prosesi əks etdirən ən gözəl nümunələrdən biri, eyni zamanda həmin dövrdə nəşr olunan iki ən mühüm məcmuədən biri idi. H.Səbri Ayvazov “Lisan qovğası” adlı məqaləsində “Füyuzat”ın dili haqqında öz fikirlərini aşağıdakı şəkildə ifadə etmişdir: “Füyuat” bütün cəraidi – milliyə və məcmuələrimiz miyanında ən fəsih, ən bəliğ, ən mükəmməl lisan qullanan bir məcmueyi- nadirədir... Ümid ediyorum ki, er-gec bütün Rusiya müsəlmanlarının nəhayət vurub dayanacaqları lisan “Füyuzat” lisanıdır. Əhalinin ən ziyadə bəyəndigi və məhəbbət etdigi qəzetələr “Füyuzat”, “Vətən xadimi” və “Tərcüman”dır (Ayvazov, 1907X: N12). XX əsrin əvvəllərində Türk dilindən Azərbaycan dilinə istər fonetik. Istər leksik, istərsə də qrammatik səviyyələrdə dil vahidlərinin daxil olması müşahidə edilmişdir. Buna uyğun kifayət qədər həmin dövr ədəbiyyatından, mətbuatından nümunələr göstərmək olar. XX əsrin əvvəllərində romantik üslubun inkişaf yolu mənzum dram janrının yaradıcısı H. Cavidin və görkəmli şair M. Hadinin dil nümunələri əsasında izlənmişdir. Müəllif göstərir ki, nadir sənətkarlardan olan Cavidin söz ustalığı, zərif şairanəliyi Türk (osmanlı) dili norması zəminində reallaşmışdır. İlk dəfə olaraq Cavid bədii fikri forma məcburiyyətindən xilas etmiş, misranı tamamlamaq naminə lazımsız sözlər işlətməkdən imtina etmişdir. Azərbaycan dilindən fərqli olaraq bəzi kəlmə başlarında “y” samiti Türk dilində işlənir. Eyni proses XX əsrin əvvəllərində də müşahidə olunur. Məsələn: yıl(il), yıldırım(ildırım), yürək(ürək), yuca(uca), yıldız(ulduz) və s. Məsələn; 1. Yıldızdakı...Yıldızdakı təmirlərim, heyf...(Sabir “Hophopnamə”); 2. Nişan yüzüyünü göndərəlim də, iş bitsin, getsin (H.Cavid). Azərbaycan dilində Osmanlı - Türk ləhcəsindən alınmış xeyli leksemlər Azərbaycan ədəbi dilində olduqca intensiv şəkildə işlədilmişdir. Lakin bu sözlər bütün ziyalıların dilində eyni dərəcədə işlədilməmiş, bu məsələyə münasibət müxtəlif olmuş, bir qrup yazıçılar məsələyə müsbət yanaşaraq Türk dilindən alınma sözlərdən geniş istifadə etmiş, bir qismi isə Türk sözlərindən az istifadə etmişdir:a)Çayların, ırmaqların ninnisi, dənizlərin, çağlayanların vəlvələsi (H. Cavid); b) Əsdi yarpaq, coşdu ırmaq, güllər oyandı. (C. Cabbarlı); c) Ah, sən bu aqşam düyün yapacaqdın, Altunsaça qovuşacaqdın... (C. Cavid); ç) Çocukkən çırpınışlarım yetim barmaqlarımla saçlarımı yoldu. (M. Müşfiq); d) Qovzama başını, cocuğum, səbr eylə (Sabir); e)Altın mədənidir bu yoxsul ölkə (Əhməd Cavad); ə)Dünyanı əsir eylər ikən bir ovuc altın( C. Cabbarlı) və s. Bu proses eyni şəkildə davam etməmiş, Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qələbəsindən sonra getdikcə zəifləmiş, Türkdilli dövlətlərin əlaqələri, münasibətləri yox dərəcəsinə enmişdir. Lakin ən gözəl bir cəhət ondan ibarət olmuşdur ki, bu xalqlar öz köklərini, milli dəyərlərini unutmamış, günümüzə qədər qoruyub saxlamışlar. Ictimai-siyasi vəziyyətin yenidən dəyişməsi xalqlarımız arasında əlaqələrin yenidən bərpa olunmasına, münasibətlərin aktivləşməsinə səbəb olmuşdur. Bu gün hər hansı bir Azərbaycan, Anadolu, Türkmənistan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Qazaxıstan Türkünə":Koroğlu kimdir" - deyə soruşsan, hamısı: "O, bizim xalqın qəhrəmanıdır," - deyər. Yəni hər bir Türk Koroğlunu öz qəhrəmanı kimi görür... Azərbaycanda "Koroğlu" dastanını dinləyib yola çıxsanız və Anadoluda nəfəs dərsəniz, burada da "Köroğlu" dastanını dinləyə bilərsiniz. Buradan özbək, qırğız, qazax, Türkmən elinə getsəniz, yenə də qarşınıza Koroğlu çıxar. Yaxud da kimdən soruşsan ki, “Kitabi- Dədə Qorqud”, “Manas” və s. dastanlar kimə mənsubdur?- deyə sual etsək, hər birimiz “bizə” deyə fikir bildirəcəyik. Bütün bunlar qazax, qırğız, özbək, Türkmən, Azərbaycanlı və s. olmasından aslı olmayaraq, bizləri eyni kökə, eyni tarixə, eyni ədəbiyyata bağlayan həlqələrdir. Türklərin yaratdıqları bu mənəvi sərvət, eyni zamanda, Türklərin köçəri olmadığı fikrini söyləməyə də əsas verir. Baxın, ayrı-ayrı bayraqlar altında yaşayan Türklər qəhrəmanlarını belə paylaşa bilmirlər. Bu, millətin birliyindən iləri gəlir. Anadoluda yaşayan Anadolu Türküdür, Azərbaycanda yaşayan Azəri Türküdür, Qırğızıstanda yaşayan Qırğız Türküdür, Türkmənistanda, Özbəkistanda, Qazaxıstanda yaşayanlar qazax Türküdür... Millət birdir! Biz soyu bir, dili bir, dini bir, tarixi bir, mədəniyyəti bir uca millətik. Dünyada baş verən ictimai-siyasi hadisələr, qloballaşma, Türk xalqlarının müstəqillik əldə etməsi, bir-biri ilə əlaqələrinin möhkəmlənməsi dil, əlifba məsələsindən də yan keçmə- mişdir. XXI əsr 267 Hacer E. HÜSEYNOVA-Nigar E. HÜSEYNOVA/Azerbaycan ve Türk Dili Alakaları dülçiliyinin mühüm problemlərindən biri–ümumTürk əlifbasının yaradılması məsələsi dövrün ən aktual problemlərindən birinə çevrilmişdir. Türk xalqları üçün ortaq əlifba yaradılması məsələsinə tarixən Türkiyədə də dövlət əhəmiyyətli bir məsələ kimi baxılmış, dəfələrlə müzakirəyə çıxarılmışdır. A. Qurbanov dəfələrlə belə müzakirələrə sədrlik etmişdir. Müasir Türk xalqlarınin tarixində belə bir əlifbanın yaradılması böyük hadisədir. Sözsüz ki, bu hadisənin Türk dünyasının inkişafında əhəmiyyəti və rolu danılmazdır. Demək olar ki, müasir Türk xalqların üçün ortaq əlifba – ümumTürk əlifbası yaradılması məsələsi XX əsrin 90- cı illərindən mövcuddur. Belə bir əlifbanın yaradılması böyük bir zərurətin nəticəsidir. Elə bir dövr gəlib çatmışdır ki, uzun illər ayrı düşmüş Türk xalqlarının əlaqələrini bərpa etmək zamanın əsas probleminə çevrilmişdir. Beləliklə də, Türk mənşəli latın qrafikalı əlifbanın yaradılması vacib idi. Elmi məlumatlara görə, latın qrafikalı əlifbanın tarixi kökləri elə Türk xalqları ilə bağlı olmuşdur. Latın qrafikalı əlifbanın yaradıcıları olan etrusklar da Türk etnosları olmuşlar: Türklər + saklar= etrusklar. “Latin əlifbasi əslində Türk mənşəli etrusklarin əlifbasidir”( Veysəlli, az.apa.az).Türk xalqlarını həmişə düşündürən ortaq əlifba məsələsi, nəhayət, XX əsrin sonlarında gerçəkləşməyə başladı. Bu böyük işin həyata keçməsinə təkan verən amillərdən biri isə “Sovet İttifaqı” adlı dövlətlər birliyinin dağılması oldu. Birliyin dağılması nəticəsində suverenlik qazanan Türk respublikaları yaxınlaşmaq, birləşmək və ümumTürk əlifbası yaratmaq ideyasını reallaşdırmağa çalışırdılar. Bu səbəbdən bir neçə dəfə Türkiyədə simpoziumlar, konfranslar keçirildi. Aparılan müzakirələr nəticəsində bütün Türk dillərini əhatə edə bilən, 34 hərfdən ibarət olan ortaq Türk əlifbası təsdiq edildi. Verilmiş cədvəldən göründüyü kimi, Azərbaycan əlifbasında olduğu şəkildə ümumTürk əlifbasında da hərflərin düzülüşündə vahid prinsipə əməl olunmamışdır. Yaxın məxrəcli bəzi səslərin hərf işarələri cədvəldə bir- birindən ayrı, müxtəlif yerlərdə verilmişdir. Bu cür qüsurlar haqqında prof. Afad Qurbanov geniş məlumat və izahat vermiş və yeni əlifba nümunəsini (Qurbanov, 2004: 145) təqdim etmişdir. Təqdim edilən layihə ziyalıların əksəriyyəti tərəfindən birmənalı şəkildə bəyənilmiş, lakin ümumTürk əlifbasına dair layihənin bütün Türkdilli ölkələrə yayılıb razılıq alındığı üçün bu məsələyə gələcəkdə baxılması məsləhət görülmüşdür.
Bir millətin ən böyük dayağı onun dilidir. Hər bir millət öz varlığını və birliyini dili ilə qoruyar, başqalaşmaqdan və dağılıb yox olmaqdan xilas olar. Dil - milli dəyərləri təşkil edən mədəniyyətin ilk təməl ünsürüdür. Bir millətin səs dünyası, düşüncəsinin aynası, milli kəşflərinin ortaq xəzinəsidir. Türk milləti bir bütündür. Coğrafi ayrılıqlar, dildəki ləhcə fərqlilikləri bu millətin fərdlərinə birlik mövzusunda mənfi təsir göstərməməlidir. Son illər Azərbaycan öz müstəqilliyini qəbul etdikdən sonar dünyanın bütün ölkələri, o cümlədən Türk dövlətləri ilə iqtisadi, mədəni ticari və digər əlaqələr yaratmışdır. Çiçəklənən Azərbaycanda Türk gəncləri, Türkiyədə isə Azərbaycanlı gənclər təhsil alırlar. Azərbaycan televiziyasında Türk kanallarını izləyə bilirik, ya da əksinə. Bu əlaqələr dillərimiz arasında kontaktların yaranmasına şərait yaradır. Bu dillərdən bir-birinə sözlər ifadələr keçir. Türk və Azərbaycan xalqının yaratdığı folklor nümunələrini, paremioloji vahidləri müqayisə edərkən bir çox maraqlı məqamlar diqqətimizi cəlb edir. Məlumdur ki, 2014-cü ilin noyabr ayında Bakıda keçirilən “Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurası”nın səlahiyyətli nümayəndələrinin toplantısında təhsil problemləri, ortaq Türk ədəbiyyat, tarix, coğrafiya və s. dərsliklərin yaradılması, tələbə mübadiləsi və digər cəhətlərlə bağlı bir çox problemlər müzakirə obyekti olmuş və müsbət qiymətləndirilmişdir. Bizim nəzərdə tutduğumuz və həllinə çalışdığımız problem də məhz həmin məsələlərin həlli istiqamətində bir addım kimi dəyərləndirilə bilər. Hər bir xalqa məxsus frazeoloji vahidlər, idiomatik ifadələr, atalar sözləri və digər paremioloji birləşmələr həmin xalqın milli xüsusiyyətlərini, adət-ənənələrini, inam və etiqadlarını, bir sözlə, milliliyi özündə daha çox əks etdirən dil vahidləridir. Eyni kökə, eyni tarixə, eyni dilə malik olan Azərbaycan və Türk xalqları da ortaq dil vahidlərinə malikdir. Hər iki dildə ortaq işlənən frazeoloji- paremioloji vahidlər, atalar sözləri linqvistik tədqiqata cəlb edilməli, onların sintaktik-semantik strukturu, konseptual məna tutumu, oxşar və fərqli cəhətləri dəqiqləşdirilməlidir. Bu cəhət mövzunun aktuallığını təmin edir. Eyni zamanda paremiyaların ta qədimdən bəşər bədii fikrinin inkişafı, onun dini, əxlaqi, hüquqi anlayışları, məişət tərzi və digər cəhətlərin xalqın mənəviyyatının formalaşmasını səciyyələndirən amillərdən olduğu üçün Türk dillərinədə həmin 268 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu vahidlərin öyrənilməsi, ortaq lüğətlərin tərtib edilməsi müasir Türkoloji dilçiliyin aktual məsələlərindən biridir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Cənab İlham Əliyevin 2013-cü il 10 apreldə “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında sərəncamının tələblərinə uyğun olaraq belə bir layihənin həyata keçirilməsi vacibdir və iki qardaş dövlət arasında hərtərəfli münasibətlərin inkişafına xidmət edəcək.Belə bir tədqiqatın həyata keçirilməsi Türkoloji dilçiliyin inkişafı istiqamətində mühüm bir addımdır. Sadalanan dil vahidlərini müqayisəli təhlil etmək, onların lüğətini tərtib etmək, ikidilli dərs vəsaitləri hazırlamaq üçün faydalıdır. Azərbaycan və Türk dillərində frazeoloji-paremioloji vahidləri, xüsusilə atalar sözlərini sistemli şəkildə, müqayisəli-qarşılaşdırma metodu əsasnda tədqiq edərək onların lüğətini tərtib etmək mühüm məsələdir. Lakin belə bir cəhəti nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, həmin atalar sözləri semantik cəhətdən qruplaşdırılmalıdır. Çünki atalar sözlərinin bir qismi eyni şəkildə hər iki dildə işlənsə də, bir qismi müəyyən zahiri, semantik dəyişikliklərlə işlənir. Digər bir qismi isə yalnız bir dilə məxsusdur. Bu cəhətlərini nəzərə alaraq Azərbaycan və Türk dillərində mövcud olan atalar sözlərini üç qrupa bölmək olar:
1.Hər iki dildə eyni şəkildə işlənənlər: Az- ca: Dama-dama göl olar; Türkcə: Damlaya –damlaya göl olar. 2.Eyni mənada,yalnız müxtəlif formada işlənənlər: Az.-ca:Suya düşən saman çöpündən də yapışır; Türkcə:Denize düşən yılana da sarılır. 3.Tamam fərqli müstəqil mənalarda yalnız bir dildə işlənənlər: Az.-ca: Arxalı köpək qurd basar; Türkcə;Yüz verme, arsız olur, az verme hırsız olur.(Nümunələrin sayını artrmaq olar) Məlumdur ki, bədii əsərlərdə işlənmiş və milli ideologiyanı, adət-ənənəni daha çox qoruyub saxlayan, bədii mənbələrə, ədəbi əsərlərə millilik bəxş edən aforizmlərin, frazeologizmlərin, atalar sözlərinin–paremioloji vahidlərin, üslubi-linqvistik, struktur- semantik və s. cəhətləri mütləq öyrənilməlidir. Həmin dil vahidlərinin iki qohum dildə müqayisəli şəkildə öyrənilməsi isə hazırkı dövrdə olduqca aktualdır. Əsrlərdən bəri yaşayaraq bu günümüzə gəlib çatan atalar sözləri şifahi xalq ədəbiyyatının, ilkin yazılı abidələrimizin ayrılmaz parçası olmuşdur. Babalarımızın yaratdığı bu cür ibrətamiz kəlamların müasir gənclərin tərbiyəsində, müasir təhsil sisteminin düzgün qurulmasında böyük rolu və əhəmiyyəti vardır. ƏDƏBIYYAT 1926-cı il I Bakı Türkoloji Qurultayı / Stenoqram materialları, biblioqrafiya və foto sənədlər. Bakı: Çinar-çap. 2006, 571s. Abdullayev Ə. Azərbaycan dili məsələləri. Bakı: Bakı Universiteti nəşriyyatı.1992. 392 s. Ağazadə F. İki əlifbanın birləşməsi // Maarif və Mədəniyyət. Bakı: 1927. 34-36 s. Ayazov H. S. Nədən bu hala qaldıq// Füyuzat.Bakı: 1907. N-12. Cavad Ə. Osmanlı lisanı. (Məktəbi Sultaniyyənin sinif ibtidaiyyəsinin və ümum məktəbi ibtidaiyyəsinin ikinci sənəsinə məxsusdur). Bakı:Mətbəi Orxaniyyə. 1915. Dəmirçizadə Ə. Azərbaycan ədəbi dilinin inkişaf yolları. Bakı: Maarif. 1958. 44 s. Əfəndizadə C.Ümumi ədəbi Türk dili məsələsi//Maarif və mədəniyyət,Bakı.N-2-3 1926. s.27-29 Göyalp Ziya. Türkçülüyün əsasları. Bakı: Maarif. 1991. 175 s. Hacıyev T. Azərbaycan ədəbi dil tarixi 2 cilddə, II c., Bakı: Maarif. 1987. 254 s. Hacıyev T. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ədəbi dili. Bakı: Maarif. 1977. 187 s. Xudiyev N. Azərbaycan dilinin zənginləşmə yolları. Bakı:Elm.1987. 280 s. Xudiyev N. Azərbaycan ədəbi dili lüğət tərkibinin inkişafı. Bakı: Maarif.1986. Xudiyev N. Azərbaycan ədəbi dilinin təşəkkülü. Bakı: Elm . 1991. 420 s. Qurbanov A. Azərbaycan dilçiliyi problemləri.Ic.Bakı:Nurlan.2004. 443 səh. Mirzəliyeva M. Türk dillərinin müqayisəli-tarixi lekikologiyası məsələləri. Ic.Bakı: BSU. 2004. 330 s TÜRKÇE ÖĞRETİM PROGRAMLARINDA AKICI OKUMA BECERİSİNE İLİŞKİN GÖRÜNÜMLER Doç. Dr. Hakan ÜLPER
Özet: Bu araştırmanın amacı, 1981 ilköğretim okulları Türkçe eğitim programı ile 2005 Türkçe öğretim programını akıcı okuma becerilerinin kazandırılması bakımından karşılaştırmalı bir biçimde değerlendirmektir. Yapılan çözümleme sonucunda, her iki programın da akıcı okumanın boyutlarını oluşturan doğru okumaya, bürünsel okumaya ve okuma hızına gerek davranış/kazanım boyutunda, gerekse programla ilgili açıklamalar kısmında yer verildiği görülmüştür.
Programme and 2005 Turkish Language Teaching Programme in terms of upskilling fluent reading skills comparatively. As a result of this analysis, it has been seen that there are instructions relevant to accurate reading, prosodic reading and reading rapidity. In both programmes’ instructions part which forms the dimensions of fluent reading in terms of behaviour/attainment.
жүктеу/скачать 42,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|