Информационное письмо

3. Жасөспірімдік шақтағы кездесетін қиындықтар
Мақсаты: Жасөспірім кезеңіндегі қарым-қатынас ерекшелігі және осы кезеңге 
байланысты туындап отырытын қиындықтардың мәнімен таныстыру. 
1. Жасөспірімдік кезең бала дамуының қарқынды кезеңі. Осыған орай әрбір кезең өз 
алдына жаңа міндеттер ұсынады. Жасөспірімдік кезеңнің де өз алдына міндеттері бар: 
1) Ата-аналарынан бөлектеніп тәуелсіздік алу. 
2) Мен концепциясының қалыптасуы, тұлғалық элементтерінің қалыптасуы. 
Анна 
Фрейд 
бұл 
кезеңді 
қатты 
толқыныс 
қақтығыс 
кезеңі 
деп 
атады.Жасөспірімдіккезеңде қалыпты мінез көрсетудің өзі қалыпсыздық деген.Фрейд 
ілімін жақтаушылар биологиялық жетілу және жыныстық қызығушылықтың жоғарылауы 
баланың ата-аналармен, құрдастарымен, өзімен-өзі келіспеушілікке алып келеді. 
Жеткіншектің конфликтіге келуінің бірден бір себебі тәуелсіздік алу. Психолгтар 
тәуелсіздікке ұмтылу ынтасын өзін-өзі реттеуге жатады деп анықтады.Тәуелсіздікке жеке 
пікіріңді айту және мінез-құлықыңды реттеу кезінде көрінеді. Егер біреудің өзбеттілігін 
көргіміз келсе біз « өзің ойла» деп айтамыз.Адам өмір жолында тәжірибені меңгеру 
барысында есейеді және бірде тәуелді бірде тәуелсіздік көрсету қабілетін талап етеді. 
Балалық кезімізде біз әртүрлі ролдермен байланыстыра отырып өзімізге талдау жасаймыз. 
Мысалы; үлкен апа, дос қызымыз. Өзіне ұқсас ролдер туралы ұғымдар және 
бағалылықтарды референтті топтардан алады. Референтті топқа күнде өзіне жақын 
адамдар, олар жасөспірімнің қызығушылығын бөлісетін, идеялын бөлісетін, бір жас 
кезеңдеріне жататын адамдардан тұрады. Кейде жасөспірімдер топтық адамдарды емес, 
бір адамды бағалайды. Ол маңызды адам болып табылады. Маңызды адамға өзіне жақын 
досы, жақсы көретін мұғалімі, үлкен аға, апасы, киножұлдыз, спорт жұлдызы болуы 
мүмкін. Э.Эриксон өмірінің көп уақытында жасөспірімдермен жастармен жұмыс жасай 
отырып клиникалық психологияға көп көңіл бөлді. Осы кезеңді зерттей отырып ол бұл 
шақта маңызды орынды ұқсастық (идентичность) маңызды орын алатынын атап көрстті. 
Ұқсастық бұрынғымен байланыста, қазіргі және болашақтағы индивидумды қамтамасыз 
етеді. Адамның әртүрлі өмір сферасында бір жүйелі мінез-құлықты қалыптастырады. 
Эриксон ұқсастықтың 4 вариантын ұсынды оларғы: алдын-ала шешілу, диффузия, 
мораторий және жетістік. Алдын-ала шешімділік статусында қызбалалар мен ер балалар 
өзбетімен шешім қабылдау кезеңінен өтпей отырып, жауапкершілік алған. Олар өздеріне 
мамандықты, дінді, идеологияны, алдын-ала жасөспірімдер үшін ата-аналары, 
мұғалімдері, таңдаған. Дифузия сттусында жасөспірімдер өмірлік бағытына деген сезімі, 
мотивациясы жетіспей оны іздеу кезеңінде кездеседі. Олар дағдарысқа кезікпеген және 
кәсіби ролін таңдамаған және моральдық кодексін таңдамаған. Мораторий статусында 
дағдарыс әлі де жалғасуда және нағыз орталығында кездеседі немесе шешім қабылдау 
деңгейінде. Бұл кезеңде жасөспірім өзін-өзі іздеумен жүреді. Жетістік статусында олар 
дағдарыстан өткен, таңдағанын өмірлік жолмен байланыстыра алады. Оның нәтежиесінде 
олар өздері еңбекті таңдайды, өмірсүруге ұмтылады, белгілі бір адамгершілік мінез-құлқы 
қалыптасқан. Мораторий статусындағы баларларда үрейлену, шешімсіздік, өзіне-өзі 
сенімсіздік болады. Мұнда жеткіншектер ата-аналармен екі түрлі қарым-қатынаста 
сүйіспешілік және жеккөрушілікте болады. Олрады ата-аналарының қолдамауы 
қолқытады және бостандық алуға күреседі. Алдын-ала шешілген статустағы балаларда 
үрейлену сезімі болмайды. Бірақ өмір жолында өзбеттілік көрсету кезеңінде шешім 
қабылдай алмайды.Дифузия статусындағы балаларда ата-аналары көп көңіл бөлмеген 
мәселелеріне көңіл аудармаған отбасында болады. Олар көбіне нашақорлықпен, 
алкогализммен айналысады. 
2. 7-8 сыныптарда балалар жүйелі мақсатты түрде өзін-өзі тәрбиелеумен 
айналысады. Ер балалар өздерін күші мол, батыл, ержүрек болуына тырысады. Жеткіншек 
ерлік, батылдық қасиеттері бар романтикалық, фантастикалық бейнелерді көргенді, 
әдебиеттерді оқығанды ұнатады. Жеткіншек жастың жоғары сынып балалары еріктік 
қасиетті дамытуға тырысады.Еліктеу обьектісі үлкен жолдастары қазіргі жасөспірімдер 
арасында дамыту жолы үлкен дене күшін қажет ететін спорт түрлерімен шұғылданады. 
Мысалы; бокс, күрес, ауыр атлетика т.б. Кейбіреулері еліктеп, ал кейбіреулері өздік 

жетістіктерге жетуге мақсат жасайды. Спорт балаладың денсаулығын нығайтып, жұмыс 
кұш қабілетін жоғарылатады. 
3.жасөспірімдік кезең қиындығы мен қызығы мол кезең Бұл кезеңде балалар саналы 
және санасыз түрде еліктеп әртүрлі қауіпті әрекеттерге барады.Солардың бірі жыныстық 
қарым-қатынас. 
Көптеген 
жасөспірімдер 
сақтанбастан 
жыныстық 
қатынасқа 
түсуін 
жалғастырады.Осының нәтижесінде қажетсіз жүктілікпен, қауіпті дертке ұшырайды. 
Жастар зиянды заттарды қолданып ,психикалық тұрғыдан өзгереді.Сонымен қатар, 
жасөспірімдердің басқада әрекет терге бейім тұратындығы белгілі.Зорлау, қылмыстық 
әрекеттерге бару әлі күнге сол деңгейде тұр. 
Шындығында да, кейбір жасөспірімдер бұндай қауіпті әрекеттерге басқа 
жастағыларға қарағанда бейім келеді.Олардың жасы ұлғайған сайын бұндай қылықтарын 
үдете түседі. 
Кейбір жасөспірімдердің энергиясының және интелектуалдығының өсуінен әр сала 
бойынша қызығушылықтары туындайды, мысалы: спорт жағына. 
Тұтастай алғанда олардың іс-әрекеті потенциалды емес, қайта конструктивті 
болады.Мысалы: көптеген тинэйджерлер әлеуметтік құрылымға қатысады, яғни қоршаған 
ортаны тазартумен айналысады.Кедей отбасыларына үй тұрғызуға көмектеседі және ауру 
балаларға көмектеседі.Қауіпті әрекеттерге байланысты көптеген жасөспірімдердің 
көпшілігі деструктивті әректтерге үйір келетіндігін ескерген жөн.Олар кейбір 
проблемалардың болуынан өздерінің қай бағытта бет бұрарларын білмей 
шатасады.Көптеген жасөспірімдер ешқандай қауіпсіздікке ұрынып қалмаймын деп 
ойлайды.Олардың ойынша негізгі күткен қауіпті әрекеттері құрдастарының арасында 
жоғары деп санайды.Бұл түсінікті Элкинданың персоналдық аңыз концепциясымен 
теңестіруге болады.Осыдан жасөспірімдердің өздерінің жасаған әрекеттерінен ешқандай 
жарақат,ешқандай ауру және жүктіліктің болмайтынына сенеді. 
20-ж зерттеудің қорытындысы бойынша қауіпті әрекеттердің болуы оларға 
итермелейтін әртүрлі себептерге байланысты. 
Бұндай әрекеттерге итермелейтін факторларды 5 облысқа бөліп қарастыруға 
болады:биология немесе генетика, әлеуметтік орта қоршаған ортаны қабылдауы , жеке 
тұлғалық және өткінші іс-әрекеттер.Бұл облыстар бір-бірімен тығыз байланыса отырып, 
жасөспірімді қылмысқа және қауіпті жағдайларға итермелейді.Қоршаған орта факторы 
сияқты да тұқым қуалаушылық факторы да жасөспірімге тікелей әсер етеді.Мысалы: 
баланың отбасында ішімдікті және нашақорлық заттарды қолданады дейік.Осыдан кей-ін 
бала сондай ролдік моделге ұмтылады да тұрады.Нәтижесіндебала оларды қолданады. 
7.

жүктеу/скачать 1,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: