Жұмаділ ақбота әмірбекқызы сөйлеу әрекетін дамыту арқылы бастауыш сынып оқушыларының функционалдық сауаттылығын қалыптастыру
жүктеу/скачать 2,3 Mb.
|
stud.kz-109014
- Бұл бет үшін навигация:
- Жалпы компонент * байланыстары қадағалау * Өз түсініктемесі ойлауымыз арқылы Диалог
| Командалық жұмыс
* Әріптестерімен бірге келісімі *Топтық құндылықтар бөлу Уақыттан бұрын аяқтауға қарсылық Қиындықтарды жеңу Белгісіздікке төзімділік Жалпы компонент * байланыстары қадағалау * Өз түсініктемесі ойлауымыз арқылы Диалог * Түсінікті тұжырымдау пішіні * Серіктесті түсінуге ұмтылу * Пайдалану Оқушыларды өзін-өзі барынша іске асыру және қоғам өміріне пайдалы қатысу үшін ақпаратты өз бетінше алуға, талдауға, құрылымдауға және тиімді пайдалануға оқыту Еуропа мен Азияның бірқатар мемлекеттерінің, атап айтқанда Қазақстан Республикасының Білім беру жүйесін жаңғыртудың жетекші бағыты болып табылады [50]. Оқушы мәселелерді шешудің жалпыланған дағдыларын қалыптастыруы керек, проблемаларды шешудің жалпыланған әдістерін меңгерген студенттер тиісті оқытумен кез-келген дерлік маңызды мәселелерді жаратылыстану білімін қолдана отырып сауатты шеше алатындығы анықталды, мәселелерді шешуді қалыптастыру дағдылары белгілі бір тақырып бойынша мәселелерді шешу процесінде басталады, содан кейін оны жалпылау және жалпыланған құрылымды нақты мазмұнмен толықтыру. Кез - келген түрдегі мәселелерді шешу (оқу пәні бойынша немесе өмірлік маңызды міндеттер мен проблемалар) - бұл оқушылардың ойлау әрекетін, білімді үлгі бойынша немесе ұқсас жағдайларда жаңартып, қолдануды қамтитын немесе ауысуды қамтитын күрделі процесс. Ауыстыру процесі, ол оқушының бұрын алған білімдерін, әдістерін қалай ойнайтынын және қолданатынын (оларды қайта жасайды немесе қайта жасамайды, қажетті білімді, басқалардан техниканы таңдайды және т.б.), ол осы материалда қандай ақыл-ой процестерін жүзеге асырады (оны талдау, жалпылау және т. б.). А.Ж.Мурзалинова ана тілі мен басқа тілдерді қолданатын тұлғаны қалыптастырудың маңыздылығын атай келе, білім алушының коммуникативтік қызметінде құзыреттілік тәсілі негізінде, әлеуметтік тапсырысқа сәйкес тілдерді оқыту мақсатын қою қажеттілігін қарастырады. Мұның барлығы мектеп пәндерін оқытудың тұжырымдамалық негіздерін қайта қарастырумен, жаңартылған әдістеме мен технологиялық қамтамасыз етуді, қажетті педагогикалық жағдайлар мен ресурстарды жетілдірумен байланысты. А.Ж.Мурзалинованың пікірінше тіл тұлғасы мен тілдің құзыретті тасымалдаушысы арасындағы принципиалды айырмашылық, жеке тұлға құрылымы ерекше ұйымдастырылған болуына байланысты. Тұлғаның тіршілік әрекетінің үш аспектісінде көрініс табатын қасиеттері қарым-қатынас тәжірибесінде тілдік, сөйлеу, коммуникативтік және этномәдени құзыреттіліктің жүйелі және тұрақты көрінуін ынталандырады [51]. Л.М.Садику тұжырымдамасы бойынша тыңдау, сөйлеу, оқу және жазу тілді оқытудың кез келген оқу процесінде маңызды рөл атқаратынын айтады. Бұл төрт шеберлікте – тілдің шыңдары бар және де олар өзара тығыз байланысқан. Мұғалім оқушылардың сөйлеу қызметін дамытуда жоғары нәтижелерге қол жеткізу үшін жағдай жасауы тиіс. Демек, оқушыларға мұғалімдер белгілеген стандарттарға сай болуға және коммуникативтік құзыреттілікті біртіндеп дамытуға көмектесуі қажет. Тыңдау және сөйлеу – өзара тығыз байланысты және нақты өмірлік жағдайларда бір мезгілде жұмыс істейтін екі дағды. Тыңдау мен сөйлеуді біріктіру тиімді ауызша қарым-қатынасқа жәрдемдесуге бағытталған деп есептейді. Ал, оқу және жазу – бұл тиімді жазбаша қатынас құралы [52]. Шетелдік ғалымдар Т.Уоллис, В.Э.Стариба және Г.Дж.Уолберг тыңдау, сөйлеу, оқу және жазу қарым-қатынас дағдылары болып табылады, және де оқу бағдарламасының барлық пән салаларында маңызды деп санайды. Демек, сауаттылық оқу бағдарламасында орталық орын алуы тиіс [53]. Отандық зерттеуші С.Раевтың ойынша, сауатсыздық дерті адамға кішкентай кезінен бастап жұғады екен. Әсіресе, бүлдіршінді жазу мен оқуға баули бастаған 1-ден 3-сыныпқа дейінгі аралықта пайда болады, яғни үшінші сынып оқушысы ешқашан кітапханаға бармаса, оқулықтан басқа ешқандай кітап оқымаса тағы бір ертеңгі сауатсыздың дүниеге келгені. Сондыктан, оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытуда оқу бағдарламасындағы әрбір пәннің рөлі зор. Соның ішінде қазақ тілі мен Әдебиеттік оқу пәнінің алатын орны ерекше. Осы ретте, жаңартылған білім бағдарламасы бойынша өтпелі тақырыптар арқылы оқушыларға беймәлім өмірді таныта отырып, танымдық қабілеттерін дамытып, өз-өзіне баға беруге, критикалық ойлауа, қоршаған ортаға бейімделуге жағдай жасаймыз. Қазіргі мектептің маңызды міндеттерінің бірі – функционалды сауатты адамдарды қалыптастыру. Функционалдық сауатты тұлғаны құраушы: 1. Сөйлеу іскерліктері: - зерттелген түрлердің ұсыныстарын құрастыру; - сөйлеуде зерттелген синтаксистік құрылымдарды қолдана білу; - бір мағыналы және көп мағыналы сөздерді ажырату; - мәтінде синонимдерді, антонимдерді көру; - берілген сөздерге синонимдер мен антонимдерді таңдау; - сөзде олардың мәні мен лексикалық үйлесімділігін ескере отырып сөздерді қолдану. 2. Интеллектуалды-сөйлеу шеберлігі. а) рецептивті (тыңдау, оқу білігі): - оқудың әр түрлілігін пайдалану; - мәтінді құрылымдық-мағыналық бөлімдерге бөлу; - өз бетінше мәтінге сұрақтар қою; – мәтін авторымен диалог жүргізу; - мәтін бойынша мұғалімнің сұрақтарына жауап беру; - мәтінде ең бастысы белгілеу; б) өнімді (сөйлей білу, жаза білу): - мәтінді жоспарға сүйеніп толық қайта жазу; - мәтін-баяндау және мәтін-сөйлесу стиліндегі сипаттау; - оқу-ғылыми стильде мәтін-баяндау; – мәтінді жазу; - мәтінді толық баяндау; - мұғалімнің шартты белгілері бойынша мәтіндерді түзету. 3. Коммуникативтік дағдылар: - мұғаліммен және құрдастарымен диалог жүргізуге; - өз көзқарасын айтуға және дәлелдеуге үйрену; - сұхбаттасушының дәлелдерін қабылдай алу; - топта (жұпта) мәселені (сұрақ, тапсырма) талқылай білу. Тұрақты азаматтық ұстанымы бар оқушының бойына функционалдық сауатты тұлғаны қалыптастыру ҚР Білім беру мазмұнының жаңартылған талаптарының бірі болып табылады. Қазақстан Республикасындағы білім берудің жаңартылған мазмұны қоғамның әлеуметтік-экономикалық өмірінің қажеттілігіне қарай, сондай-ақ ғылыми білім деңгейіне, тұлғаның еркін дамуына сәйкес өзгеріп отыратын әлеуметтік тапсырысты қамтамасыз ететін білім беруді ізгілендіру мен демократияландыруға бағытталған, бұл ретте оқытуда ешқандай шектеулер мен мәжбүрлеуге жол бермеуі қажет [54]. Білім берудің жаңартылған мазмұнының гуманистік бағыты білім беру бағдарламаларын, оқу-әдістемелік кешендерді әзірлеуде, оларды іске асырудың қисындылығы мен жүйелілігін сақтауда, оқу бағдарламасындағы жекелеген пәндер арасындағы өзара байланысты сақтауда, теория мен практиканың байланысын бейнелеуде, дамудың жас ерекшелігіне сәйкес, жекелеген пәндерді оқытуға және оқыту нәтижелеріне концептуалды тәсілді қолдануда байқалады [55]. Функционалдық сауаттылығық ұғымымен қатар гуманистік педагогика ұғымы педагогикадағы оқушы тұлғасына, оның жеке қызығушылықтары мен қабілеттерін есепке алуға бағытталған бағыт. Гуманистік педагогика оқушыны оқу-тәрбие үрдісінің саналы және белсенді қатысушысы ретінде қарастырады, ақпараттың белгілі бір көлемін меңгерумен салыстырғанда зияткерлік қасиеттердің жалпы дамуына басымдық береді және оқушының өзін-өзі жетілдіруге және өзін-өзі жүзеге асыруға қабілетті және адам қоғамында жемісті қызмет етуге дайын еркін және белсенді тұлға ретінде дамуын мақсат етеді. Басқа тәсілдермен салыстырғанда, гуманистік педагогика оқушыға білім беруде таңдау еркіндігіне ие болуға бейім. Соның ішінде гуманистік педагогиканы функционалдық сауаттылықпен бірге қарастыруға болады. Гуманизм адамның әлемдік ауқымдағы ең жоғары құндылық ретіндегі біртұтас тұжырымдамасы болып табылады. Бұл тұжырымдаманың негізгі ережесі жеке басының қадір-қасиетін қорғау, адамның бақытқа, бостандыққа, дамуға деген қабілеттерін көрсету, құқығын тану болып табылады [56]. Гуманизм – бұл адам болмысының және жеке тұлғаның маңыздылығын бекітетін құндылықтар мен идеялардың жиынтығы. Гуманизм құндылық бағдарлары мен ұстанымдары жүйесі ретінде қоғамдық идеал болып табылады [57]. Қазақстанда гуманистік ойдың дамуы берік рухани-адамгершілік бағдарларға және тұлғаның гуманистік білім беру тәсілдері туралы ұғымдарға сүйенеді. Қазақстан педагогикасында жаңа уақыттағы білім беруді ізгілендіру және демократияландыру мәселесіне классик-ағартушылар А. Құнанбаев, Ы. Алтынсарин, Ш. Уәлиханов көп көңіл бөлді. Гуманистік көзқарастар мен оқушыларды наным-сенімдерге тәрбиелеу мәселесін теориялық әзірлеудің бастауын біз Ж. Аймауытов, Ы. Алтынсарин, М. Жұмабаев сияқты атақты педагогтардың еңбектерінен таба аламыз [58]. Осылайша Қазақстан Республикасының 2018 жылғы білім беру заңына сәйкес өтпелі тақырыптар арқылы функционалдық сауаттылық пен гуманистік педагогиканы мектеп оқушыларының бойына дарыта тәрбиелеуді ұсына аламыз. Бастауыш мектеп оқушыларының өтпелі тақырыптары 1 сыныппен 4 сыныптар аралығында өткізіледі (1-кесте). Кесте 1 – 1 және 4 сынып аралығындағы өтпелі тақырыптар
жүктеу/скачать 2,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|