Коммуникация

1 A. 
Sinyavsky. 
Soviet Civilization. 
A Cultural History. 
New York, 1988, 
p. 190-196.
этика жэне мораль тұрғысынан) мысалдар ұсынады. А.Синявский- 
діңайтуынша, 1917 жылғы революция бүкіл әлемніңатауын өзгерт- 
ті: оның кітабындағы кеңес тілі туралы тарау: «Переименованный 
мир» («Атауы өзгерген әлем») - «The Renamed World»1 деп аталды. 
Қалалар, облыстар мен көше атаулары түгел өзгерді.
Көше аттары белгілі оқиғалар мен жаңа өмірдің реалияларын 
әйгілейтін атаулармен ауыстырылды, бірінші кезекте - орыс және 
өзге де халықтардың революция қайраткерлері мен батырларын 
мәңгі есте сақтауды мақсат етті. Нәтижесінде КСРО-ның елдімекен- 
дерінде көшелердің әлдебір «міндетті ңатары» пайда болды: бар- 
лык деңгейдегі қалалар мен елдімекендердің басым көпшілігінің 
орталық көшелерінің атауы - Ленин деп аталды. Орталық алан, да 
Ленин атымен әспеттелді (алаңның қак, ортасында Лениннің алып 
ескерткіші тұратын), кейде Еркіндік немесе Жеңіс алаңы деген секіл- 
ді ерлікті асқақтатқан атаулар да кездесіп қалады. Советтік биліктің 
алғашқы жылдарында Роза Люксембург, Карл Либкнехт, Урицкий, 
Маркс, Энгельс, кейде Маркс-Энгельс, Красноармейская, Советская 
атауларымен жаңарған көше атауы әрбір қалада (қазір де біразында 
кездеседі) бар еді.
«Большая Пионерская, бывшая Малая Дворянская», «тупик X 
партсъезда» секілді бұл атауларды әжуалаған әзілдер де аз болма- 
ды. 1967 жылы Мэскеуде Манежный алаңын Октябрьдің 50-жыл- 
дығы атауымен өзгерткендегі жалпы наразылык, реакциясы әлі 
есімде.
Қайта куру, яғни біздің ғасырымыздың 90-жылдары кейде ескі 
атауларды қалпына келтіру арңылы (соның қатарында совет зама- 
нында жағымсыз коннотацияға ие болған «Лубянка» атауы да бар: 
неге екенін қайдам, МҚК (мемлекеттік қауіпсіздік комитеті - КГБ) 
Дзержинский алаңымен емес, Лубянкамен еске түсетін), кейде жаңа 
атауларды енгізу арқылы өзгертілген атауларды қайта өзгертумен ай- 
налысты.
Екі процесс те, яғни атауларды өзгерту және өзгертілген атаулар­
ды қайта өзгерту немесе қалпына келтіру - белгілі деңгейде мәде- 
ни-идеологиялық сипатқа ие. Сөйтіп, белгілі деңгейде жаңа мәде- 
ни-идеологиялық әлемді жасайды, бұрынғы атаулар мен бұрынғы 
жүйеден ада ұрпақтар кундылығын қалыптастырады.
Атауларды ңайта-қайта ауыстырып, өзгертудің мәдени, психоло- 
гиялык,, идеологиялык, күрделі үдерістерін әрлеген бірнеше мысал 
(Оксана Ксензенко материалдарынан) келтірелік.
Біз қартаң адамнан:
- Незалежность алаңына қалай баруға болады?-деп сұрадық.
Ол:
- Революция алаңына м а ? - деп қайталап сұрады.
280

- Жоқ, Незалежность алаңына, - дейміз біз оның алаңның 
бұрынғы атауын айтып тұрғанын ескермей.
- Ондайды білмейді екенмін, - деді ол.
Рязань, көктем, 2000 жыл.
Көше, алаң атауларының жиі ауыстырылуы және қалалық би- 
ліктің өзгеруі - қалада бір-біріне қабаттасқан атаулар жазылған тақ- 
тайшалардың пайда болуына алып келді: пл. Ленина/Соборная пл.
Атауларды өзгерту процесі интернационалдық сипатқа ие, ол 
тек Ресейге ғана тән құбылыс емес. Салоникиде өткен лингвисти- 
каға арналған конференцияға қатысқан едік. Онда Грецияның жеке 
республика ретінде жарияланғанынан кейінгі өзгертілген атауларын 
төмендегі материалда ұсынып отырмыз. Салоникидің орталық кө- 
шелері: Ethnikis aminis - Ұлттык, қорғаныс (бұрынғы Софья Королева 
көшесі), Ethnikis anoistasseos - Ұлттык, көтеріліс, Angelaki - әскери ге- 
нералдың аты, Nikis - Жеңіс, Tritis Septemvriou - Үшінші қыркүйек, 
Leoforos Stratou - Армия даңғылы. Толықтай алғанда, Салоникидегі 
көше атаулары Ежелгі Греция мен Византияның киелі атаулары мен 
қайраткерлерінің, батырларының, Грецияның тәуелсіздігі үшін кү- 
рескен батырларының есімдерімен және осыған қатысы бар оқиға- 
ларды мәңгілік есте қалдыру мақсатында қойылған.
АҚШ-тағы көше атауларының да тарихы цызыц. Тарихы да, ел ре- 
тінде қалыптасуы да ерекше бұл ел тарих сахнасына соңғы 200 жылда 
ғана пайда болды. Еуропалық, азиялық және өзге елдердің соғыста, 
басқыншылықта, жоқшылықта өсті, сол себепті де стихия, бейбере- 
кеттік олардың басында да бар. АҚШ басқалармен салыстырғанда, 
Америкаға жарқын өмірді іздеп, туған отанын артңа тастаған адамдар 
арңылы тұрғызылды. Әлдекімнен көңілі қалған, әлдекімге ренжіген, 
әлдебіреуден жүрегі жараланған адамдар «америка арманын» із- 
деп, онда ақылды, мейрімді, әділ және әсем әлем жасау үшін барды. 
Сондықтан Америкадағы көшелер атаулары: 1) арнайы рационалды 
әрі прагматикалық тұрғыдан ойластырылған: параллельдер мен ме­
ридиан секілді нөмірленген «стриттер» мен «авенюлер», мегаполис- 
тегі елдімекенді көрсетеді; немесе 2) құлаққа жағымды, поэтикалық 
тартымды: Cherry Creek [Жүзім цайнары]; Cherry Hill [Жүзімді қырат]; 
Birch Grove [Қайынды тоғай]; Myrtle Ave [Мирт авенюі]; Cliffside Park 
[Жартасты бақша]; Sunset Boulevard [Кунбатыс бульвары] тағы басқа 
атауларға толы.
Осы ретте, бір оқиға есіме түсіп отыр. Новосибирскінің жа- 
нынан ғалымдардың, зиялы қауым мен интеллектуалдардың 
(жаратылыстану, нақты және техникалық ғылымдар өкілі) шаьа- 
рын, Академиялық қалашықты тұрғызды. Арманы асқак, романтик- 
тер мен идеалистер өздеріне еркіндік берілді деп ойлап, Акаде-

миялық қалашықтың бас көшесін әдемі әрі ерекше атпен «Алтын 
алқап» Золотая Долина деп атайды (Америкадағы «Күңгейлі ал­
кал» (Солнечная Долина), серенадалары есіме түсіп кетті). Бірақ 
бұл қатал идеологиялы, өз құндылықтар жүйесі бар кеңестік ке- 
зең болатын. Сондықтан бас көшені қалыптасқан тәртіп бойынша, 
Лениннің атына алмастыру туралы нұсқау келеді. Үлкен дау туын- 
дайды. Физиктер мен математиктер бүған түбегейлі қарсылык, та- 
нытып, «Золотая Долина» (Алтын алқап) атауын, бірақ аздап өз- 
герген атауды қалдыруды табандап түрып талап етеді. Новосібір 
қаласының ресми өкілдері мен Академқалашықтың түрғындары 
өзара келісімге келіп, көше атауын Золотодолинская дел атауды 
жөн көреді. Бұл атау естір қүлаққа жағымсыз әрі оралымсыз еді 
(қараңыз: Красноармейская, Крестовоздвиженская).

жүктеу/скачать 11,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: