Лекция №1 Тақырыбы: Кіріспе. (1 сағат) Жоспары
Қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар
жүктеу/скачать 389,03 Kb.
|
саясаттану лекциялар
| 5.Қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар. Саяси қозгалыс леи окімет билігі үшін күрес аркылы казіргі жағдайды озгертуге немесе үкіметке ыкпал жасай отырып, оны нығайтуғатырыскан коғамдык күштерді айтады. Баска коғамдык ағымдармен салыстырғанда саяси козғалыстың айырмасы ол окімет үшін немесе үкіметті жүзеге асыру тәсіліне ыклал ету үшін күреседі, яғни ол бүл жолда саяси тәсілдерді пайдаланады.
Саяси козғалыстардың пайда болуына томендегідей саяси жағ-дайлар себеп болады: 1) жеке адам өз ойын, кезкарасын өкімет орындарына тікелей жеткізе алмайды. Сондыктан озі сияктылар-мен топтасады; 2) экономикалык және әлеуметтік кайшылык-тар, наразылыктар себеп болады. Мысалы, Жана Өзендегі (1989) әлеуметтік жағдайға наразылыктан онда "Бірлік" деген үйым күрылды, ал Шевченко (казіргі Актау) каласында сол уакытта "Парасат" деген үйым дүниеге келді; 3) үлттык мәселелердін шешілмеуі. Мысалы, Қазакстанда "Азат", "Желтоксан" партиялары солай туған болатын. Мәселен, Казакстанныңазаматтык"Азат" козғалысы коғам-дык-саяси ұйым ретінде 1990 жыллын I шілдесінде күрылды. Бас-ты максатын "Халыкаралык, Одактык шартпен біріккен ерікті де тәуелсіз жаңа когамдастык шенберінде Казакстакнын шынайы мемлекеттік егемендігіне кол жеткізу" деп біледі. Бүл козғалыс Кдзакстанды, казак халкын отаршылдык пен тоталитаризм зар-даптарынан арылту үшін кажетгі заңдардын кабылдануы, олар-дын дүрыс орындалуы жонінде халыкка үндеулер таратып, үкіметке осы жөнінде оз ұсыныстарын жасады, "Желтоксан", "Алаш" партияларымен бірге сепаратистік пиғылдағы үйымдарға (славяндык "Лад", "Русская община", казактар бірлестіктері) олардың осы түрғыдағы іс-әрекеттеріне бірнеше рет тойтарыс беруге белсене кірісті. Саяси козғалыстар көпшілік партияны күру жолында ал-ғашкы саты болуы мүмкін. Козғалыстың партияға тән үйымы, жүмысының бірынғай бағдарламасы, баскаруда айкын прин-циитері болмайды. Әдетте, онын әділеттілік, бостандык, кару-сыздану, бейбішіілік үшін күрес, үлттыңжанарыиөрлеуі, айна-ладағы ортаны корғау т.с.с. жалпыхалыктык, адамзаттыкталап-тарға негізделген басты максаты калыптасады. Бүл үрандар көпшіліктін конілінен шытып, бастарын косады, тіпті озара ай-тарлыктай айырмашылыктары бар коғамдык таптарды да біріктіруі мүмкін. Кобіне козгалыстар стихиялы түрде пайда болады. Коғамдык кұрылыска катынасына карай саяси козғалыстар консервативтік, реформистік, революциялык және контррево-люциялыкболып бөлінеді. Олардын үстанатын принциптері саяси партиялардағы сиякты. (Олар жөнінде біз партиялардың жіктелуінде айткан болатынбыз, сондыктан казіртокталмаймыз). Саяси козғалыс бір калыпта түрмайды. Ол дамып, өзіеріп оты-рады және мынадай сатылардан түрады: козгалыска кажеттілік және оның пайда болуы; үгіт-насихат, әрекет ету сатысы; дамы-ған жүмыс кезеці; саяси козгапыстыңөшу сатысы. Қогамдық уйымдарга халыктын белгілі бір тобынын мүддесін білдіріп, корғайтын. алдына койған әлеуметтік максатка жету үшін ерікті түрде мүшелікке кірген, оған материалдык комек көрсететін,өзін-өзі баскаратын адамдардынбірлестііі жатады. Саяси козғалыстар сиякты коғамдык ұйымлар да адамдардын мүдделерін іске асырудың кұралы ретінде пайда болады. Кдзіргі заманда ондай ұйымдар мен козғалыстар өте көп. Ол когамнын саяси оміріне катысушы адамдардын максатгары мен карым-каты-настарыныңәралуандыгынбілдіреді. Қоғамдык үйымдар бірлесе амал, әрекет жасау үшін халык-аралык, жалпымемлекеттік, аймактык, ұлттык, жергілікті көлем-де ресми және бейресми сипатгағы одактарға, халыкаралык үйым-дарға бірігуі мүмкін. Коғамдык үйымдар әр түрлі келеді. Оған: партиялар. кәсіп-одактар, жастар үйымдары, кооперативтік бірлсстіктер, шығар-машылык (творчестволык) одақтар, әр түрлі ерікті когамдар (ғылыми, ғылыми-техникалык, мәдени-ағарту, спортгык, қор-ғаныс және т.б.) жатады. Коғамдык үйымдар аркылы миллионда-ған адамдар өзін-өзі басқаруға белсенді катысып, өмір мектебінен өтеді. Қоғамдык үйымдар мынадай түрлерге бөліиеді: К,оғамдык-саяси мүдделеріне сай күрылған ұйымдар. Бүған алдына саяси максатгар койған ұйымдар жатады. Экономикалык мүддесіне карай күрылған үйымдар. Таптык белгісіне сай үйымдар (кәсіподактар, шаруалар одағы). Кызметтүріне карай күрылған үйымдар (ғылыми-техника-лык. оку-ағарту, денсаулык сактау, ұлттык-мәдени, спорттык, корғаныс, діни, т.б.). Көпшілік үйымдардын ішінде айрыкша көзге түсетіні — кәсіподактар. Кәсіподақ—(з\р мамандыктын немесе өндірістің бір саласында енбек ететін адамдарды біріктіретін коғамдык үйым. Алғаш рет кәсіподактар капитализмгетүңғыш аяқбаскан Анг-лияда XVIII г. басында пайда болды. Кейінірек оларонеркәсібі дамыган барлык елдерде калыптасады. Себебі, капитализмнің әкелген аяусыз канауына төтеп беру үшін жалданушы жұмыс-керлер бірігіп, үйымдаскан түрде өз мүдделерін корғауға мәжбүр болды. Кәсіполактар олардын еңбегі ментүрмысын жаксарту, жоғын жоктау жолынла өкілі, корғаны болды. Кәсіподактарөзіне мүше болса да, болмаса да еңбекшілердін экономикалык және әлеуметгік мүдделерін коргайды. Олар жеке адамныномірсүруіне кажет ілімдер, ережелер мен айлыктар жүйесін меигеруге, енбекшілер мен олардыңотбасы мүшелерінін мәдени деніейін көтеруге көмектеседі. Кәсіподактар өз кызметінде жүмысшы табына сүйенген саяси партиялармен тығыз ынтымактастыкта болып, солармен бірлесе жүмыс істеген елдерде ең үлкен рөл аткарады. Кәсіп-одактар мен партиялар арасында мүндай келісе кимылдау, әсіресе, Үлыбритания, Германия, Скандинавия елдерінетән. Бүл елдерде жұмысшы табының арасында социал-демократтардың ыкпалы жоғары. Олар кәсіподактарға айтарлыктай идеологиялык және саяси эсер етеді. Кәсіподактар камкоршы партияны күшейтетүсу-ге және олардын өкімет басында үзағырак болуына мүмкіндік жасауға тырысады. Бүл үшін олар жүмыс берушілермен ымырага келіп, енбек наркында тыныштыкты сактауға күш салады. Осы-нын нәтижесінде олар капиталисте жүйемен біршама экономикалык одакка кіргендей болады. Мүндайларды "жауанты" кәсіпорындардеп атайды. Сонымен катар үкіметке карсы күрес жүргізуші партиялармен сыбайласкан кәсіподактар да болады. Олар мемлекеттін өлеуметтік-экономикалыксаясатына тікелей эсер етпейді. (Мы-салы, Италияда). Мемлекеттарапынан олардын күрссіне комек жасалмайды. Сондыктан олар окіметке каймыкпай карсы түрып, оз жактастарын батыл шараларға шакыруы мүмкін. Мүндайлар-ды "жауапсыз" кәсіподактар дейді. Біздің республикамызда кәсіподактар мемлекетгік және коғамдык істерді шешуге араласады. Еңбекшілердін енбек және гүрмыс жагдайларын жаксарту, олардын материалдык және мәде-ни дәрежесін арггыруға басгы көңіл болсді. Олар енбек және демалыс жағдайларын жүйеге келтіретін зандар мен каулылар-ды, үжымдык шарттарды жасауға тікелей катысады, әлеумеітік камсыздандыру ісін басқарады, еңбек сактау мен техника кауіпсіздігінінережелері сакталуын кадағалауды іскеасырады. Шаруашылык басшыларын тағайындау мен босату мәселелері кәсіподактармен келісіи шешіледі. Кәсіподактар оз міндеттерін үш түрлі жолмен шешеді. Біріншісі — жүмысшылардын экономикалык, әлеуметтік тұрмыс жағдайын түзетуде окіметген жекелеген женілдіктерге жеіуі. Біракбүл жолдан үлкен өзгерістер күтуге болмайды. Екіншісі — үздіксіз ереуілге шығып. окіметке күшнен кысым жасау. Біракбұдан экономикаға нүксан келеді. Үшіншісі — косіподактардын өз козкарасын өкіметтін саяса-тымен сәйкестендіріп, мемлекет, кәсіпкерлердін өкілдерімен бірлесе отырып, озара тиімді шешім іздестіру. Аталған үш жолдың ішінде қазіргі кезде пайдалысы үшінші жол деп жүр. Мүны, әсіресе, өкімет басында социал-демократ-тар отырган елдерде кеңінен колданады. Когамдык бірлестіктердің көпшілігі саяси өмірде белсенлілік танытканымен, тікелей саясатка араласа коймайды. Шетелдерде солардың ішінде белдісіне қысымшы тпптар (группы давления) жатады. Іс жүзінде олар парламент пен үкіметке кенес беру және оларды арнаулы мормативтік кызмет мәселелері бойынша тиісті акпараттармен камтамасыз ету үшін күрылады. Кысымшы топ-тар өз аттарынан сайлауға катынаспайды. Олар мемлекеттік органдарга идеологиялык ықпал жасаудан бастап, сатып алуга дейінгі кысым көрсетудіналуан түрлерін пайдаланады. АКШ-та буларды лоббистік ұйымдар, мүдделі топтар деп атайды. Үлы-британияда оларды парламент агенттері дейді. Олар көбінесе мүдделерінін ортактығы негізінде және бүл топ пен билік орган-дарынын арасында байланыс болғанда пайда болады. Когамдык козгалыстардын ішінде кең тараганынын бірі — "Халық майдандары"'. Оларға жалпы коғамға катысы бар, әлеу-меттік таптардын барлығының немесе көпшілігінін мүддесін кам-титын мәселелерді шешугс бағытгалган бірлестіктер жатады. Олар жалпыдемократиялык принциптердіц негізінде кұралады және жұмыс істейді. Онда катал айкындалған ұйымның түрі мен мүшелігі болмайды. Оның күрамына калың бүкара халыктыц мүддесін көздейтін саяси партиялар, кәсіпорындар, жастар және т.б. ұйымдар да кіруі мүмкін. Халык майдандарының мынадай түрлері болады: Когамда терец батыл өзгерістер кезінде саяси күштер дүпие-ге келіп, калыптасады. Сол саяси күштерден пайда болған халык майдандары. Бұған мысал ретінде Африка, Азия елдерінде ұлттык азаттық алу барысында пайда болған халык майдандарын келтіру ге болады. Олардан кейін әлеуметтік топтардың бөлшектенуі және саяси партиялардың максатынын озгеру барысында баска козға-лыстар шығуы мүмкін. Өздерінін саяси ыкпалы жетіспегенде маңызды максатка жету, саяси билікті алу үшін саяси партиялардын немесе олар-дын косемдерінін бастауымен күрылган халык майдандары. Мы-салы, оған 80 жылдары КСРО-да пайда болған халык майдандарын жаткызуга болады. Согыска, фашизмге карсы, демократияны корғау үшін ин-тсрнационалдык негізде калыптаскан халык майдандары. Олар осы ғасырдың 30 жылдарында капиталисте елдерде пайда болып, сотые алдындағы жылдары фашизмге карсы күресті баскарады. Мысалы, Францияда халык майдандары 1936 жылдыц коктемінде парламент сайлауында және оған сүйенген үкімет бүл елде фашизмніндамуына жол бермеді. 1936—39 жылдары Испанияда халык майдандары бүкара халыкты топтастырып, оларды фашизм мен реакцияға карсы күреске жұмылдырды. Жалпы екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында фашизм мен реакцияға карсы күресте коптеген елдердін халык майдандары аскан зор рөл ат-карды. Халыкмайдандарыныцерлігі 1991 жылы тамыз айында Ресейде төңкеріс жасауға тырыскан бүлікшілерден демократияны корғауда да айкын көрінді. Бейресми бірлестіктер жастардын, студенітердін арасында да кенорын алады. Оларалдына койған максаты мен түрі, іс-әрекеті мен тұрактылығы, оған катысушылардын жасы мен жынысы жа-гынанәралуан. Олардың ішінде коғамдык-саяси, экологиялык, экономика-лык, әлеуметтік, діни, спорттыкт.б. мәселелермен айналысатын-дары да бар. Бірак кобі мәдени-шығармашылык және бос уакыт-тарын калай откізуге арналады. Оған әуеской ән шығарушылар, орындаушылар клубтары, онер, театр, кино, би және т.с.с. төцірегіндегі шыгармашылыкбірлестіктер, кейбір орындаушылар мен спорт клубыныц жанкүйерлерінін бірлестігі жатады. жүктеу/скачать 389,03 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|