Лекция №1 Тақырыбы: Кіріспе. (1 сағат) Жоспары
Халықаралық қатынастардың типтері мен түрлері
жүктеу/скачать 389,03 Kb.
|
саясаттану лекциялар
| 5. Халықаралық қатынастардың типтері мен түрлері. Саяси ғылымда сыртқы саясат, халықаралық саясат
және халықаралық қатынастар ұғымдары жеткілікті тұрде зерттелмеген. Сондықтан олардың әрқайсысына түсініктеме берудің қажеттілігі туындайды. Әлемдегі жеке мемлекеттердің дұниежүзілік деңгейде жургізген іс- қимылы, қьгзметі сыртқы саясатқа жатқызылады. Халықаралық саясат мемлекеттік не топтық мүдделерді іске асыруға бағытталған мемлекеттер, жеке адамдар және т.б. арасындағы қоғамдық қатынастарды қамтиды. Ал халықаралық қатынастар халықтар, : мемлекетгер, мемлекеттік жүйелер арасындағы дүниежүзілік Деңгейде жүргізілген саяси, экономикалық, құқықтық, дипломатиялық, әскери, мәдени байланыстар және оларды іске асырушы әлеуметгік, экономикалық, саяси күштер мен үйымдардың өзара қатынастарының жиынтығын білдіреді. Қазіргі кезде әлемдік саясатты жүргізуде қоғамдық-саяси үйымдардьщ белсенділігі артып келеді. Бірақ халықаралық қатынастарда нсгізгі рөлді мемлекет атқарады. Өйткені, ол белгілі бір әлеуметтік үйымның емес, жалпы қоғамның мүддесіи қорғайды. Осыған орай. мемлекетке бөтен елдермен сыртк,ы сайсатты жүргізгеііде келісім шарттар жасау, соғыс ашу және т.б. заңды түрде жүзеге асыруға өкілдіктер беріледі. Халықаралық қатынастардағы мемлекеттердің жағдайы, ондағы орны өзіндік себептерге тікелей байланысты. Осындай себептердің арасындағы ең негізгісі —мемлекеттер күшінің, оның әскери қуатында деп саналады. Сондықтан мемлекетгер жан-жақгы қаруланьш, көрші елдерді жаулап алуға тырысты. Елдің өскери қуаты қазір де жоғары бағаланады. Бірақ соңғы уақытта экономикалық артықшылықты, байлыкты ұлғайтуды басқа елдердің қазынасын зорлыкден жаулап алу арқылы' жасаута болмайтъшдығы анықгалды. Оның үстіне қазіргі қару-жарақ негізінен қай елде болмасын бар, ал болмаса оны қолға түсіріп өз елін қорғау үшін пайдалана алады. Мүндай жағдайда басқа елдің жерін басып алу, билеп төсеу өте қымбатка түседі және каидай да бай елді әлсіретуі мүмкін. Бүған мысал ретінде АҚШ-тың Ветнамдағы, бүрынғы КСРО-ның Ауғанстандағы соғыстарын айтсақ та жеткілікті. Мемлекеттік күштердің арасалмағымен байланысты "күш теңдігі" немесе "саяси тендік" деген үғымдар кездеседі. XVII ғасырда өмір сүрген Фенолен деген француз мемлекет көршілерінің күшеюіне жол бермеуі керек деген идеяны үсынды. Белгілі бір мемлекеттщ шамадан тыс өсуі көршілерін бағынышты етеді немесе жүдетеді деді ол. Сондықтан Феноленнің пікірінше, көрші мемлекеттер өзара теңцік пен тепе-тендікті сактаулары қажет. Сонда ғана түрақтылық қамтамасыз етіледі. Соңғы жылдары батыстьщ беделді идеологы америкалық З.Бжезинский осы мөселеге өзіндік ой тастады. Ол халықаралық саясаттьщ жаңа үлгісін жасады. Оның пікірінше, ғылым мен техниканың қазіргі дамуы адамға да, қоғамға да айтарлықгай ықнал етіп отыр. Осыныц непзінде экономикалық өмір интернационализацияланып жекелеген мемлекеттердін өзара байланыстары бірте-бірте нығая түсуде. Дүниежүзінде өндіріс пен айырбас қалыдтасу үстінде, Сондықтан барлық мемлекеттер тең дәрежеде жоғарғы жалпы адамзаттық қдаайШЫҚтар үшін өз егемендігвден бас тартуыньщ қажетшпіі туыидап келеді дегенді айтады. Аталмыш идеяішц ко.нлиуиіһілар да, қарсылары да көрініс беруде. Қарасіырі.іп отыріан гақырьштағы маңызды мөселе - ішкі және оыртқы сіінсігпың өзара қатынасы. XIX ғасырдың 40-шы жылларын.һиы имірге келген марксизм, мемлекеттің сыртқы саясатын, оның ішкі саясатын аныктайды деген түжырым жасағанды. Дегенмен қазіргі кезде олай деудің өзі ағаттық болған болар еді. Оның себебі, соңғы кезде сыртқы саясат елдің ішкі саясатына көбірек ' ықпалын тигізііі келеді. Оған дүние жүзіне жайылып қатерлі қаупі бар термоядролық соғысты болдырмау, атом қаруыньщ жойылуыпа барынша шек қою, экологиялық апаттардан сақтану, қогамға қарсы қүбылыстардың етек алуы (нашақорлық, көлеңкелі экономика, коррупция және т.б.) жеңіл өндірілетін қорлардың, шикйаттарының азаюы және басқа да себептер эсер етеді. Халықаралық саясатпен етене байланысты үгі>імдардың бірі - ұлттық мүдде больвд табылады. Үлттық мүдце дегеніміз өз халқының мемлекеттің мақсат- мүддесін сезініп, біліп, оны жүзеге асыруға әрекеттенушілікті айтамыз^ Оған ұлттың еркін тәуелсіз мемлекет» ретінде үстауы, сыртқы қауіп-қатерден сақтау, үлттың жақсы гүрмыс халіп өрлетіп дамыту, халықаралық майданда мемлсксттіц экономикалық және саяси бағытын қорғау, өлемдік деңгейде өз ықпалын кеңейту жатқызылады. Олар экономикалық, қүқықтық, рухани түрінде ұлттық объективті талаптардан келіп туындайды. Үлттьщ мүддемен тығыз байланысты үғым — ұлттық қауіпсіздік. Аталмыш үі і.імііыіі, мән-мағынасы мемлекеттің аумағының тұтастығы мен егемендігін қамтамасыз етіп, басқа елдердің жаулап алу қауіпінен қорғаумен ғана шектелмесе керек. Ежелден қалыптасқан кезқарас бойынша үлттық қауіпсіздікті сақтау үшіи корші елдерді шама келгенше описи асырмау, халықаралық майданда әрекет етуші мемлекеттерді барынша әлсірету көзделетшді. Бірақ соңғы ЖЫЛДары үлггық қауіпсіздікті тек әскери күшпен шешуді мүмкін сместігі айқын сезілуде. Ол үшін қарулы күштерді арттыру емес, керісінше оларды қысқарту дүниежүзілік қауіпсіздікті сақтау керектігін ірі мемлекет басшылары түсініп отыр. ' Екінші дүниежүзілік соғыстан ксйін капиталистік жөне социалистік жүиелердің арасында "қырғи-қабақ соғыс" деп аталатын идеологиялық қарама-қарсылық кезёңі басталғап еді. Ол XX ғасырдың 80 жылдарына дейін созылды. Бүл кезеңде әскери-саяси бзсымдылыққа зор сенім білдірілді. Осының өзі өлемдік қоғамдастыққа екі жақты және планетарлық деңгейде қарым-қатынасты дамытуға айтарлықтай залалып тигізді. Мүндай жағдайда одан әрі өмір сүруге болмайтын еді. Ол түңғиыққа тірейтін жол еді. Сондықтан 80 жылдардың орта шеншде жаңаша саяси ойлау кезеңі басталды. Жаңаша саяси ойлау деп елдің ішкі, сыртқы саясатын белгілеп жүргізгенде, жалпыадамзаттық мүраттарды, қазыналарды жоғары қою жүйесін айтады. Бүданжаңаша саяси ойлау 80 жылдары ғана пайда болды деуге негіз жоқ, Оның себебі, ядролық қаруды ойлап тапқаннан кейінгі он жылдықтың ішінде капиталистік және социалистік елдердің ғалымдары атақты Рассель-Эйнштейн манифестін жариялады (1953 жылы 9 шілдесінде). Онда жаппай қырып-жою қаруы өндірілуінің салдарынан адамзат өте ауыр, кайғылы, қасіретті жағдайға душар болғаидығы баяндалатын. Қазірп заманға ғалымдардың болжамы бойынша, ядролық соғысты болдырмау үшін төмендегідей басты принциптерге негізделген әлемдік тәртіп орнату керек; жалпыадамзаттык қазыналардың басымдығын мойындау, адам өмірі мен дүниеге адамзаттық еңжогары қүндылығы, қазынасы ретінде қарау; Халықтардың ез тағдырын өз еркінше, дербес, тәуелсізтандау күқығын тану;Қазіргі дүниені біртүтас және өзара байланысты адамдардың қауымдастығы ретінде түсіну; Даулы мәселелерді соғыс арқылы шешуден, бас тарту, барлық дау-жанжалдарды саяси бейбіт түрде шешудің жолдарын аянбай, талмай іздестіру. Жоғарыда аталған принциптерді жүзеге асыру үшін ең алдымен ядролық қаруды қысқартып, кейіннен оларды толық жою, ядролық-космостық қару-жаракқа тиым салу. Ол үшін аітғашқы кадамды ядролық қаруды сынауға тольіқ тиым салудан бастауға болар еді. Одан кейін химиялық, жаппай қырып-жою қаруларын жойып, басқа кару мен қарулы күштерді акьиіға сыйымды қалпында қалдырғаны жеткілікті. Адамчат үшш келесі ёң қауіпті мэселе — эколЪгиялық апат. Айналадағы ортаның ластануын тоқтату мақсатында жүйелі шаралар қолдану керек. Бүл үшін ең алдымен экономикаЛіық амйАдар мен ынталандыру әдісін қолданған дүрые сияқгі.і. "Үшіппп слдсрдің" өлеуметтік-экономикальіқ артта қалуын жою үіпш жантадаса қарулануды қысқарту және әскери шығындарды едөуір азайту қажет. Соның негізінде артта қалған елдерді тезірек дамытуга бірталай қаржыны беруге болады. Сарапшылардың айтуынша, бұл елдердің экономикасын қазіргі тілекке сәйкес өзгертуге керекті ақша қаражатын өтеу үшін әскери шығынның оннан бірі де жеткілікті керінеді. Мұнымен бірге, аталмыш' мөселені шешу ақылға қонымды негізде халықтың жалпы демографиялық жағдайын реттейтін саясат жүргізуді талап етеді. Сонымен жалпы айтқанда, ғаламдық мәселелердің бір-бірімен тығыз байланыста екендігін байқау қиын емес. Оларды жоғары дөрежеде шешу ұшін әртұрлі елдердің халықаралық ынтымақтастыққа негізделген бірлескен амалы қажет болып тұр. Халықаралық қатынастарды адамгершіліктендіру, демократияландыру керек. жүктеу/скачать 389,03 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|