М е к т е п баспасы 1965 I. У ш Х кластарда эдебиет тарихын
жүктеу/скачать 4,22 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1
лд 1 р е т т жагына келеек, алдыц- ры 8 -тарау экспозиция, 9 -тарау (алтыбакан)— байланые (хат), 10 -тарау (кам алу)— шарыктау щеп. 12 — 13 -та- раулар — шешу1, тездеген. Экспозицияныц узак бо* луы — типт1к жардайларды аньщтау кажет'шен, тартыс* ты объективтещйрудщ, етшрлеудщ керш е!. Унамсыз кейшкерлер осы туста эцпмеленбек. Ец а я ры нд а, повес- тщ проблемасы кайсы, кай кездщ ш ы н д ы р ы н суреттейд! деген сиякты сурактар койып, кейбхр жерш мэнерлеп окумен ш«ктелем1з. Идея, такырып, проблема жарынан «К,амар сулу» мен «Шуганыц белпеш» салыстырура да болады. Байкал отырсыздар, бардарлаушы эцпме тусында бутш, б!рак нактылы, ярн и текске енген, байымдаулар жасалады екен. Текст! окыту мен сурак кою, оныц ж ель с 1 , жуйел1 болуы — басты шарт. Баланыц аналитикальщ ойын, дагдысын тудырмай жатып, б 1 рден .немесе б 1 рьщ- рай синтетикалык-дедуктивтш эдкпен окыту — сыцар жактык. Керкем шыгарма алдымен индуктивтш-анали- тикалык 1зде талданып, содан соц жалпы теориялык бекггуге келем 13 . Кейб 1 р сю ж егпк немесе лиро-эпостьщ шыгармаларда пролог, эпилог, акын толгамы, лирикалык шепшетер елеул1 орын алады. Бул — жанр та б ига тын да, вдеясын да танытура каж егп нэрсе. Муны сюжет элемент! мен суреттеу тэсшдер! тусында арнаулы объект етем^з. Мундай формаларра «Кулагер», «Дала», «Квкшетау» поэмалары, толгаулар (Ж амбылдан), «К,алыц мал» ро маны курал болады. «К,алыц мал» романы бойынша бардарлаушы эцпме журпзгенде, сюжет элементш жак- сылап аныктап алган жен. Бхрде жоспарын жасатамыз, 35 барде (класта) окига тартысы мен эпилогын сез етем 13 . Окиганыц байланысы — кудалык; дамуы — Итбайдьщ Турлыгул аулына, базарга баруы, Ж амантай — Амантай ортасыцдагы шылыктары, Серразы тарихы; шарыктау шеп — Райшаны байлап беру (сэтаз м ахаббат), мунда объектив себеп пен типтш тенденция ражап керсетшген. М ахаббат, кудалыкка карсылык шарасы ретшде, объек- тивтенщ туган. Кожас пен Райша талабы — эдш, м ш аз талап. Ал романныц шешу 1 осы объективизмнен шыран- дап, кездейсок б1тед1 (ей. гашыктыц армандарына же- ту1). Оныц ез1 де «барымта» жолымен шецплген. Ал барымтаныц бурын эйел тещцгше тусау болганы да бар. Эцпме мунда да емес, автордыц дидактякалык идея колданып, соны ашык жариялауында. Бул густа шырар маныц объектив идеясына автордыц субъектов идеясы кайшы. Эпилогтыц кызмеи осында. Эпилог — кешпкер- лердщ кешнп тарихы; оны автор баяндау, сурет келт 1 ру туршде берген. Поэзияда эпилог автор квзкарасымен бер1лед1 («Квкшетау», «Дала»), Улкен романдарда кешпкерлер галереясы квп. Солар- ды эуел1 ж)ктеп, б!р шолып алмай болмайды. Бул шолу сырттай атау, унамды-унамсыз дейтш дайын тужырым- дар емес; тепн, кэс 1 бш айту да емес; кай жерде керш- геш, олардыц тартыска катысуы, нендей характерде кершгеш, соныц орны мен мысалдары, сыры неде деген мазмунда болу керек. Поэманыц жайы кебше композициялык элементтен басталып, талданады. Тек такырыбы, идеясы, проблема- сы, образдарына алрашкы жинактау берем 13 . Кептеген романдардыц проблемаларын кейде алдын ала аныктау багдарлаушы эцпмеге жел! болады. Ондай жерде сюжет, окига ж ел ю н куамыз. Проблема ойдак емес, сол романныц езшен, бвЛ1мдершен тууга тшс. Мы салы, «Абай жолы» романыныц проблемалары ете квп (дш, кешпел! ем 1 р, ел бшгеу, саяси тэртш, эйел тец азд ь п , агартушылык, акын проблемасы, революциялык ояну, шаруа жайы, халык, есюлш пен жацалык т. б.). Эцпме- нщ тет жүктеу/скачать 4,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|