М е к т е п баспасы 1965 I. У ш Х кластарда эдебиет тарихын



Pdf көрінісі
бет33/116
Дата17.12.2022
өлшемі4,22 Mb.
#57753
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   116
Байланысты:
konyratbaev libek debietti okytu metodikasy

1
мдер
1
унады? Романныц басы неден басталыщ 
аягы немен б1тт1? Бел^мдерге бершген аттар табигатына 
ой белдщдер ме? Мысалы,.«Абай жолында» 
бел!М 
аттары 
«К,айтканда», «Ендсте», «Асуда», «Бшкте» деп койылран. 
Муны калай тусшем
1
з? т. б. Осыдан кешн жогарыда 
айтылган бес объектшщ б
1
рше ойысып кетем1з. Кейде 
узш д ш тутас роман желгамен салыстырып,,, оныц кай 
ютаптардан алынганын да класта аныктауга болады.
«Калыц мал» романында окига ситуациядан, куда- 
лык алдындагы Турлыгул тарихынан басталган. Бул —
дэу1р шындыгы. Райша тагдырына оныц катысы зор. Ал 
енд1 «Камар сулуда» окига туп-тура Камардыц психо- 
логиялык портретш беруден басталады. Бул жерде бар- 
дарлаушы эцпме кешпкерден басталуы керек. «Абай 
жолы» эпопеясында окига жеке-жеке проблемадан бас­
талады. «Раушан коммунисте» окига типтж жагдайдан 
басталган. Багдарлаушы эцг1ме журпзгенде, шыгарма- 
ныц ез табигатындагы осындай ерекшелжтерд! ескере-
М13.
3 Э. Кон,ыратбаев.
33


«К,амар сулудыц» класта б^ршпп тарауын окытып, 
образ куган сурактар берем1з: Камардыц портретш 
автор реалиепк шшшде берген бе, элде соган эмоция- 
симпатия элементш коскан ба? Оны калай дэлелдеуге 
болар ед1? (К в
31
, свзг, жур!с!, табигаты реалистж; ал су- 
реттеу куралдары, оныц болрандырын, сулулырын, жал- 
пы бейнесш айту эмоциялык, экспрессивтж свздермен 
бершген.) Камар ауыл яйгггтерше неге мойын бурмай- 
ды? Ол оныц тегшен 
бе, 
элде онда езгеше арман бар ма? 
Оны автор калан толгайды? Кыздыц ортасы кандай? 
Будан баска кандай улкен образ бар? Ахмет кай орта- 
дан шыккан? Оны калай дэлелдеуге болады (теп, окуы?) 
Оныц портрет!, акыл-ойы кандай? Ол шмдерге карсы 
койылган? Осы образдыц жацалыры неде? Интеллигент 
пен ауыл кызы муддеан косудан неш урамыз (арарту- 
шылык романы)? Агартушылыктыц белплер1 кайсы 
ед1? (Феодалдык курылысты, оныц салт-санасын, эдетш, 
мешеул1КТ1, 
дшд
1
сынау, прогреет! жактау, букараныц 
муддесш коррау.) Осы белплерд1 кай образдар тусынан 
кврем1з? 
(Ахмет — прогреске бастаушы, Камар — есю 
уяда, оныц правосына Оспан, Калтан, Жорра Нурымдар 
жол бермейдк) Сын ескш кке, идеал жаналыкка курыл- 
ран дейм^з. Осы идеал, азаттык арманы, калай шешш- 
ген? (Камар арманына жетпед), Ахмет элаз, 
ж э л р ы з .)
Бул сол кездеп ем1р шындырына сай ма? Романныц 
кетерген проблемалары не? (Прогресс, адам тардыры
феодализмге сын.) Будан соц.роман сюжетш (байланы- 
сын, шарыктау шегш, шешуш) шолып, еске туарем1'з. 
Осындай бардарлаудан кешн романды компонент бо­
йынша талдау оцайра туседь Барлык 
1
с, максат, тал­
дау окушыларра айкын, танымал болып отырады. Ал 
талдаудыц будан да гор! текске жакын болатыны езш- 
ше. Романды окулык бойынша емес, тек текст бойынша 
талдау, байымдау кажет. Бардарлаушы эцпмеде болсын, 
талдауда болсын мэнерлеп оку, мысал келт
1
ру, тексто- 
логиялык дэлелдеулер басты орын алуы керек.
«Шураныц белпеш» бардарлаура объект еткенде, 
б1р1нш1 бел1мд1 окып, оныц еш жолаушы эц п м еа турш ­
де беркагенш, дала, бешт, адам романтикасы жайындагы 
поэтикаланган суреттер мен идеядан бастаймыз. «С
1
з 
Шуганы бш мейаз 
рой
! »
— деп, жаман атын шаужайлап, 
ынтыга сейлеген Касымбек романтикасы да тепн емес. 
Кулазыган далада турган осы бешт, ол женш деп ацыз-
34


дар халык, аузында бекер сакталмаран, Шура тагдырына 
халыктыц буйрег1 бурран. К,асымбектеп ыкылас, ©ш- 
шш — соньщ айрагы. Повесть соцындары мола суреть 
«Эне, Шура моласы, эне» дейтш сездер сыры кандай 
ражап? Бул жердеп пейзаж шыгарма идеясынан хабар 
беретшдштен, оны окимыз, байымдаймыз. Мунда баг^ 
дарлаушы эцпме кебше идеядан басталган,
' Будан сон сюжет курылысын образ тарихы мен тар- 
тыс — проблема сарынында аныктаймыз. К,ай 
бел1Мде 
кандай кейщкер тарихы бершген, 
13
тараудыд кызмет), 
олардьщ классикалык, сюжет болып берьагендш энНме- 
ленедь Бул — кейщкер тарихына байланысты кызмет). 
Енд1 тартыс элементш б


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   116




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет