Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қозудың жайылуы (таралуы). ОЖЖ-де қозу толқыны бір орта-
лықтан екінші орталыққа беріліп, оның көптеген бөлігін қамти жайы- лады. Оның себебі бір нейрон аксоны тармақтана келіп, көптеген нейрондармен эфапстық (тікелей уіитасу) немесе синапстық жолмен (жалгама арқылы) байланысады. Келесі нейрон да дөл осыпай бірнеше нейрондармен жалғасады. Осының нөтижесінде ОЖЖ-не келген им пульс әр түрлі бағытта көптеген жүйке орталықтарына таралады. 244 Тогысу (конвергенция) жөне ажырау (дивергенция). ОЖ Ж -де афферентгікжолдар эфферентгік жолдардан 4-5 есе көп. Сол себеіпі өргүрлі афферентгік талшықтармен қабылданған тітіркеністер белііпі бір аралық немесе эфферентгік нейрондарда тоғысуы мүмкін. Бұл құбылысты тогысу (конвергенция) деп атайды. С оны м ен қатар ОЖЖ-де бір нейрон арқылы импульс бірнеше нейронға, тіпті мидың өр түрлі бөлімдеріне таралуы мүмкін. Бүл құбы лы сты ажырау (дивергенция) дейді. Жеңілдету. Әрбір тітіркендіруден кейін нерв орталығының қоз- ғыштығы жоғарылайды. Осыдан тіркес эсер еткен екі импульс өрекеіі өрбір дара импульс жеке тудыратын өрекетгер қосындысынан өлде- қайда күшті болады. Импульстердің алғашқы легі келесі импульстер өсерін жеңідцетеді. Кептелу (окклюзия). Екі импульс ағынының рефлекстік реакция- ның өлсіреуімен сипатталатьш өзара өрекетгесіігі. Бүл құбылыс іргелес жатқан екі сезімтал нервті бір мезгілде тітіркендіргенде жауап реак- цияның күші осы нервтерді жеке-жеке тітіркендіргендегі өрекетттер қосындысынан кем болады. Оның себебі өзара байланысты рефлекс- терді қамтамасыз ететін афференттік жолдардың синапстық алаңы- ның қамтыла жабылуында. Нашар қозгыштық жөне баяу қубылмалылық (лабильділік). Ж үйке талшықтарымен салыстырғанда жүйке орталықтарының қозғыштығы мен құбылмалылығы төмендеу болады. Бұл қасиеттер нәтижесінде ОЖЖ-сі жиі әрі күшті тітіркендіргіштердің зақымдаушы өсерінен қорғалады. Нерв орталықтары тудырып үлгеретін қозу ырғағы қоз- ғағыш немесе сезімтал жүйке тамырлар өткізіп үлгеретін қозу толқ- ынының санынан өлдеқайда кем болады. Бұл құбылыстардьщ мөні биологиялық тұтасгықты, өрекетгердің нақтылығын, сенімділігін қам- тамасыз етуінде. Осьщан сезімтал жүйкелердің лабильділігі томен нерв орталықтарының әрекеіін тудыратьш мүмкіндігі зор болады да, құбылмалылық қасиеті жоғары қозғағыш жүйкелер орталықта пайда болған кез келген ырғақтағы қозу толқынын эффекторларға өзгеріссіз, дөл қалпында жеткізеді. Қозу ыргагы мен күшін турлендіру (трансформациялау). Ж үйке ор- талықтары өздеріне келген афферентгік импульстер ырғағын өзгертіп, •өзіне - орталыққа, төн ырғақ тудырады. Әрекет үстінде жүйке орта- лықтарының лабильділігі не төмендеп (толқынды белсенділікгің тежелуі), не жоғарылап (ырғақ игеру) отырады. Әрекет ізі. Жүйке орталығы тітіркендіргіш өсері тоқтағаннан кейін де біраз уақыт өз реакциясын жалғастыра береді. Оған дөлел, бұлшық етті тікелей тітіркендірсе, оның әрекеті тітіркендіру тоқтасымен 245 тыйылады. Ал сол бұлш ық ет сезімтал нервті тітіркендіру арқылы қозса, онда тітіркендіру тоқтатылғаннан кейін де ет біраз уақыт жиырылу жағдайында қалады. Жинақталу қасиеті. Жеке-жеке қодданғаңда ОЖЖ-де қозу процесін тудыра алмайтын өлсіз тітіркеңціргіпггер өсері ырғақты түрде қайта- ланса жүйке орталығында қозу пайда болып, ол қозғағыш нерв ар- қылы атқарушы қүрылымға беріледі. Бүл қүбылысты И.М.Сеченов тізбекті жинақтау деп атаған. Бұл құбылыстың мөні медиаторлар- дың қозу толқьшын тудырудағы рөліңце. Әлсіз тітіркендіргіш өсерімен бөлінген медиатор мөлшері қоздырушы постсинапстық потенциал тудыруға жеткіліксіз болады. Ал белгілі бір синапсқа бірнеше өлсіз импульстер тіркестене келсе, онда өр импульске бөлінген медиатор- лар жинақталады да, бөлінген медиаторлардьщ жалпы мөлшері ҚПСП тудыруға қажетті деңгейге жетеді. Ж үйке орталықтарында ауқымды ж инақтау құбылысы да орын алады . Күші табалдырықтан томен тітіркендіргіштермен бірнеше афферентгік нерв бір мезгілде тітіркендірілсе, олардан келген им пульстер жинақталып, рефлекс іудырады. Демек, жүйке оргалықта- ры на тітіркендіргіш күшіне икемделу қасиеті төн. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|