Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
| 273-сурақ. Аралық м и қандай қызмет атқарады?
Аралық ми - көру төмпегі - таламус, төмпек асты аймақ - гипота ламус, жөне төмпекгің үстіңгі қосалқысы - эпиталамус атты қүры- лымдардан түрады (48-сурет). Көру төмпегі (таламус) - мидың ең көне бөлігі. Онда сұр заттан түзілген көптеген (40-қа жуық) ядролар шоғырланады. Бұл ядролар алдыңғы, медиальдық жөне латеральдық болып бөлінеді. Таламус иістік импульстерден басқа үлкен ми жарты шарларына бағытталған барлық афференттік импульстердің қақпасы болып есептеледі. Таламус ядроларында жанасу, проприо-, термо-, ауырсы- ну, дөм сезу рецепторларынан бағытталған импульстер тоғысады. Қызметі жағынан таламус ядролары арнаулы жөне жалпылама бо лып бөлінеді. Арнаулы ядролардан тараған импульстер ми қыртысы- ның үшінші немесе төртінші қабатының нақтылы сезімтал (сенсор- 48-сурет . Гипоталамус ядросы: 1 -паравентрикулярлық ядро, 2 -шың (спайк), 3-күмбез, 4-қасаң дене, 5-көру төмпегі (таламус), 6 - эпифиз, 7-ми суағары, 8 -ортаңғы ми, 9-артқы ядро, 10- еміздікше дене, 11 -дорсомедиальды ядро, 12-латериальды ядро, 13-вентромедиальды ядро, 14- нейрогипофиз, 15-аденогипофиз, 16-көру жолының қиылысы, 17-супраоптикалық ядро. 258 лық) жөне жалғастырғыш (ассоциативтік) аймақтарына шоғырлана бағытталады, олар белгілі түйсік туғызады. Ал жалпылама ядролар дан тараған импульстер ми қыртысына шашырай жайылады, ми белсенділігін жандандырады. Таламуста белгілі дөрежеде өр түрлі тітіркеністерді талдау, жинақ- тау процестері де жүреді. Таламус бүлш ық еттің икемділік тонусын реттеуге қатысады. Икемділік тонусы нәтижесінде дене өр түрлі кейіп қабылдай алады. Эпиталамуста иіс сезу орталығы мен ішкі секрециялық без - эпифиз орналасады. Гипоталамус — көлемі жағынан кішкентай ғана қүрылым, бірақ онда көптеген ядролар шоғырланады. Олардың негізгілері паравент- рикулярлық, супраоптикалық ядролар, сур төмпек, еміздікиіе дене. Ги поталамус аймағында жалпы алғанда 32 жұп ядро орналасады. Гипоталамус кору төмпегі мен ми қыртысын вегетативтік жүйке жүйесімен жалғастырушы буын болып табылады. Осыдан гипотала мус вегетативтік функцияларды, симпатикалық жөне парасимпати- калық реакцияларды ретгеуде маңызды рөл атқарады. Супрараопти- калық ядроны тітіркендіргенде мал иеді, ал паравентрикулярлық яд- роны тітіркендіргенде — исінеді. Гипоталамустың артқы ядролары симпатикалық, ал алдыңғы ядролары парасимпатикалық реакция ларды реттейді деген болжам бар. Гипоталамус дене температурасын ретгеуге қатысады. Сүр төмпекті зақымдағаннан кейін жануарлар организміндегі жылу түзу жөне жылу бөлу процестері бұзыльш, дене температурасының тұрақтыльпы сақ- талмайды. Гипоталамусте белокгьщ, майдың, көмірсулардың, су мен минералды затгардьщ алмасуын ретгейтін орталықтар орналасады. Гипоталамус түрлі эмоцияларды, организм мен сыртқы орта ара- сындағы байланысты қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Оның жыныстық жөне агрессивті қорганыстық рефлекстерге қатысы дө- лелденген. Гипоталамустың вентромедиальдық ядроларында тояттау, бүйір ядроларында — ашығу, ал супраоптикалық ядролардан дорсо- латералдық бағытга — сусау (шөлдеу) орталықтары орналасады. Гипоталамустың преоптикалық аймағында организмнің ішкі ор- тасындағы осмостық қысым деңгейін реттеуге қатысатьш ерекше ос- морецепторлы нейрондар орналасады. Бүл нейрондар ішінде осмос тык, қысымы түрақты деңгейде болатын торш алық сүйы ққа толған вакуоль болады. Осы сүйық пен торша сыртындағы сұйықтың осмос тык, қысымының айырмасына байланысты нейрон белсенділігі өзгеріп, денедегі осмостық қысымның тұрақтылығын сақтауға бағытталған физиологиялық өрекеттер туьшдайды. 259 |