Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 178-сурақ. Ю кстагломерулярлық аппарат деген не, оның маңызы
қандай? Бүйректе зөр түзуші нефрондармен қатар бозғылт затта орын теп- кен ерекше нефрондар да болады. Олардың шумақтары қыртыстық қабат пен бозғылт зат шекарасында (кортико-медулярлық аймақта) жатады, ал нефрон ілгегі бүйрек астаушасына іргелес орналасады. М үндай нефрондарды юкстагломерулярлық нефрон деп атайды. Юк- стагломерулярлық аймақтағы нефрон шумағы ірірек келеді. Олар- дың қанды өкелуші жөне өкетуші тамырларының арнасы бірдей бо лады да, түтікшелер маңында капилляр торын құрмай, шумақтардан тікелей еміздікшелерге баратын қатар-қатар майда артерия тамырла- рына айналады. Бүл тамырлар бозғылт қабатқа дейін бойлай тарап, қыртыстық қабатқа кері оралады да, капиллярларға тарамданбай ұсақ веналармен тікелей жалғасып, доғалық веналар құрады. Бүйрекке келген қанны ң 80 пайызы қыртыстық шумақтар, ал 20 пайызы юк- стагломерулярлық шумақтар арқылы өтеді. Юкстагломерулярлық аймақта өрбір 100 шумақтың 12-15 шума- ғында қанды өкелуші және өкетуші артериялар шумаққа енер не шығар жерде невромиоэпителиальды торшалар кешенімен жанасады да, юкстагломерулярлық аппарат (ЮГА) деген қүрылым түзеді. Бұл құрылым нефронның екінші қатарлы иірімді түтікшелеріне жанаса орналасады. Осы ЮГА ренин гормонын түзеді. ЮГА торшаларында түзілетін заттар альдостеронны ң бөлінуін күш ейтіп, неф рон түтікш елерінің соңғы бөлімдерінде н атрий и ондары н ы ң кері сіңірілуін жандандырады. Бүйректің бозғылт затының аралық (ин- терстициялық) торшаларында ЮГА өнімдерінің антагонисі больш табылатьш просгагландиндер бөлінеді. Олар антигипертензиялық эсер етіп, электролиттер мен судың алмасуын реттейді. Бүйректе көптеген биологиялық белсенді заттар бөлінеді, олар мыналар: 1. Ренин гормоны. Ол бүйрек артериясындағы қан қысымы төмен- десе, қандағы натрий иондарыньщ үлесі азайса бөліне бастайды. Бұл зат қан тамырлары арнасын тарылтып, қан қысымын жоғарылатады. 2. Эритрогенин, ол плазмадағы эритропоэтиногенді эритропоэтинге айналдырып, эритроциттердің түзілуін реттейді. 3. Кининоген, ол нефрон түтікшелерінің дистальдық бөлігіндегі қалы ң дақ аймағында түзіліп, кининогенді кининге айналдырады. 4. Медуллин (простагландин A J бүйрекгің бозғылт қабатында түзіліп, бүйрекгегі қан айналуды жақсартады, қанньщ бүйректің қыртыстық қабаты мен бозғылт затының арасында таралуын реттейді, натрий иондарының бөлінуін күшейтіп, ангиотензин-ІІ-нің тамыр тарылта- тын өсерін өлсіретеді, тамырларды кеңейтеді. 170 5. Урокиназа - плазминоген өрекетін жандандырады, фибринді ерітеді. 6. Д 3 дәрмендәрісі - бүйрек түтікшелерінде кальций мен анорга- никалық фосфордың кері сіңірілуін реттейді, кальцийдің ішектен сорылуын жақсартып, сүйектің қатаюьша ықпал етеді. 179- сурақ. Зәрдің қурамы мен қасиеттері қандай? Зөр - құрамында 96% су жөне 4% құрғақ қалды қ бар сүйы қ зат. Оның қүрамы қорек сипатына, ішілген су мөлшеріне, организмнің физиологиялық күйіне, ауа райы мен жыл маусымына байланысты өзгеріп отырады. Зөрдің түсі сарғыш келеді, ол оның құрамындағы урохром жөне уробилин сияқты бояғыш заттарға байланысты. Адамда зәрдің иісі қы ш қыл, ал малда ол түлік түріне байланысты өзгереді. Ж ылқы зөрінің иісі өткір, шіріген шөп иісіне ұқсас, ал сиыр зөрі өлсіз шірік иісті, ит пен шошқа зөрінің иісі ащы, жағымсыз келеді. Зәрдің осмостық қысымы 23-30 атм. шамасында, ал тығыздығы - 1,020-1,040 аралығында сақталады. Оның құрамында 50-120 г/л еріген заттар болады, олардың 2/3-сі органикалық, ал 1/3 - бейорганика- лы қ заттар үлесіне тиеді. Органикалық затгардың 80-85%-ы мочеви- надан, ал қалған 15-20 %-ы креатин, зәр қы ш қы лы, аллантоин (пуриннің алмасу өнімі), аммиак, амин қышқылдары сияқты заттар- дан тұрады. Бейорганикалық қосылыстар натрийдің, калийдің, магнийдің көмір қышқылды, хлорлы, фосфор қышқылды түздары, кальций оксалаты мен фосфаты түрінде болады. Зөрдің өрекетшіл ортасы организм нің қоректену ерекш елігіне байланы сты . Ет қоректілерде ол қы ш қыл, шөп қоректілерде - сілтілік, талғамсыз қорекгілерде - амфотерлік. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|