плеонастикалық сөз тіркесі
деп атайды.
Қайткенде де өткен кезеңдерде
«аға»
сөзі
«жасы үлкен ер адам»
деген тура
мағынасымен қатар,
«бас, басшы, ел (ру, тайпа, халық) басшысы, әскери басшы
(қол басы)»
деген ауыспалы мағынада
метафораланып
, терминдік сипатқа ие
болған сөз екені анық көрінеді.
Қазіргі тіл қолданысында
«аға»
сөзін
«жасы кішінің үлкенге айтатын
қаратпа сөзі»
емес,
«сыйлы, өмірде орны бар, халыққа қызмет етіп, еңбегі
сіңген адам (ел ағасы)»
есіміне тіркестіріліп, халықтық қолдану да кездеседі.
Мысалы,
Нұр аға
(Нұрғиса Тілендиев),
Шәмші аға
(Шәмші Қалдаяқов)
т.б.
Метафора аталым тұрғысын бейнелік қасиетінен өтіп, тек ұғымға атау беру
қызметіне көшеді. Аталым жасаудағы метафораның басқа поэтикалық, яғни
көркемдік, бейнелілік метафорадан негізгі ерекшелігі де осында.
Осы сияқты Нұртуған шығармасында:
Жауға мінер жарамды аты болмай,
ол елдегі жирен сақал Қарағұл дегеннің Теңбілкөгін
«майын беремін»
деп сұрап
мінген
[Н.К.ІІт] – деген үзіндідегі
поэтикалық метафора
«майын беру»
тіркесі.
Бұл жерде
«аттың майын беру»,
яғни аттың (көліктің) майы дегенде «аттың
күші» деген ұғым берілетін болса, осы тіркестен келіп қазіргі тіл
қолданысындағы
көздің майы, сөздің майы
деген тіркестер туса керек.
Ақындар шығармаларының тілінде:
көген түю, топырақ жасын берсін!,
халықты бірлеу, қиял таулау, тар мысал, қатты көңіл, пүшәйман жеу
деген
тіркестер – сөздің экспрессиялық бояуын қалыңдатқан тың
Достарыңызбен бөлісу: |
