Развитие образовательной среды в школе

186 

 

Костанайская  и  Северо-Казахстанская  области,  так  как  природные  условия,  а 

именно:  климат,  рельеф,  почвы  данных  областей  благотворно  влияют  на 

развитие  животноводства  и  земледелия,    что  в  свою  очередь  дает    огромные 

возможности и перспективу для развития пищевой промышленности.  

Пищевая    промышленность  по  характеру  размещения  –  «повсеместная» 

отрасль. То есть она развивается везде, где есть человек. 

На  территории  Костанайской  и  Северо-Казахстанской  областей 

предприятия  пищевой  отрасли  промышленности  размещаются  по  следующим  

основным факторам:  



 

потребительский; 



 

сырьевой; 



 

потребительский и сырьевой; 

К  потребительскому  фактору  тяготеют  такие  подотрасли  пищевой 

промышленности  Северо-Казахстанской  и  Костанайской  областей  как: 

кондитерская,  хлебопекарная,  макаронная  подотрасли.  К  сырьевому  фактору 

тяготеют:  крупяная,  маслобойная,  консервная.  Но  также  есть  подотрасли, 

развитие  которых  не  возможно  без  потребительского  и  сырьевого  факторов: 

молочная, мясная, мукомольная подотрасли.    

Доля  пищевой  отрасли  промышленности  Костанайской  и  Северо-

Казахстанской областей в разрезе всей Республики Казахстан представлена на 

рисунке 1. 

 

Рисунок  1.Доля пищевой отрасли промышленности  Казахстана  в разрезе 

областей(%) [3] 

Исходя  из  данных  рисунка  1,  следует,  что  доля  Костанайской  области 

составляет  11%  от  общей  доли  пищевой  промышленности  страны.  На  долю 

4%

3%

19%

1%

3%

5%

7%

11%

2%

1%

4%

5%

6%

11%

16%

2%

Акмолинская обл.

Актюбинская обл.

Алматинская обл.

Атырауская обл.

ЗКО

Жамбылская обл.

Карагандинская обл.

Костанайская обл.

Кызылординская обл.

Мангыскауская обл.

Павлодарская обл.

СКО

ВКО

ЮКО

г.Алматы

187 

 

Северо-Казахстанской  области  приходится  5  %.    В  общем  Северо-

Казахстанская и Костанайская области составляют 16 %  всей пищевой отрасли 

промышленности  Казахстана.  Причиной  этому  является    большой  объём 

производства  пищевых  продуктов,  расположение  в  областях  крупных  и 

средних  предприятий  пищевой  промышленности,  также  благоприятные 

природные условия и обширная территория. 

Сравнение  специализации  пищевой  промышленности  обеих  областей 

представлено  на рисунках 2 и 3. 

 

 

 

Рисунок  2,  3.  Доля  основных  подотраслей  пищевой  промышленности 

Костанайской и Северо-Казахстанской областей [4, 5] 

 

По  данным  рисунка  2,  можно  наблюдать,  что  наибольший  процент  по 

производству  продукции  пищевой  промышленности  Костанайской  области 

имеет  мукомольно-крупяная  подотрасль.  На  ее  долю  приходится  67  %.  Это 

связанно    с  тем,  что  данная  область  является  одним  из  лидеров  по 

выращиванию  зерновых  культур.  На  втором  месте  в  структуре  пищевых 

подотраслей  промышленности    Костанайской  области  стоит  молочная 

подотрасль,  её  доля  составляет  11%.Доля  мясной  подотрасли  составляет  8%. 

Таким  показателям  подотраслей  пищевой  промышленности  Костанайской 

области способствует  развитие животноводства области, которое имеет мясное 

и  мясомолочное  направление.  На  долю  хлебопекарной  и  макаронной 

подотрасли  приходится  7%  от  промышленности.    Наименее  развитыми 

подотраслями  Костанайской  области  являются  кондитерская  подотрасль  и 

производство напитков.  

По  данным  рисунка  3,  видно,  что  в  Северо-Казахстанской  области 

мукомольно-крупяная  промышленность  имеет  наибольшую  долю  в  пищевой 

промышленности,  и  составляет  67  %.  Причиной  такому  показателю  является 

специализация  региона  на    выращивании  зерновых  культур.  Второе  место 

среди  подотраслей  пищевой  промышленности  Северо-Казахстанской  области 

занимает    молочная  подотрасль,  её  доля  составляет  24  %.  Такой  показатель 

24%

67%

4%

3%

1%

3%

Молочная 

Мукомольно-

крупяная

Хлебопекарная и 

макаронная

Мясная

Кондитерская

Напитки

11%

67%

7%

8%

3%

3%

Молочная 

Мукомольно-

крупяная

Хлебопекарная и 

макаронная

Мясная

Кондитерская

Напитки

188 

 

связан с развитием в данном регионе  животноводства молочного направления. 

Хлебопекарная  и  макаронная    подотрасль  составляет  4  %.  На  долю  мясной 

подотрасли  приходится  3  %,  причиной  такому  показателю  является  то,  что 

специализация  региона  направлена  больше  на  выращивание    и  переработку 

зерновых  культур.  Самый  меньший  процент  от  пищевой  промышленности 

Северо-Казахстанской  области  имеют  производство    кондитерских  изделий  и 

напитков. 

Сравнительный  анализ    развитиядоли  подотраслей  пищевой  отрасли 

промышленности Северо-Казахстанской и Костанайской областей показал, что 

в  обоих  регионах  наибольший  процент  среди  подотраслей  пищевой  

промышленности  имеет  мукомольно-крупяная  подотрасль,  так  как  в 

рассматриваемых областях превалирует  выращивание зерновых культур, чему 

способствуют  обширность  территории,  равнинный  рельеф,  благоприятные 

климатические условия и плодородные почвы.  Второе место в обеих областях 

отводится  на  долю  молочной    подотрасли,  это  связано  с  развитием 

животноводства молочного направления. 

Для  подробного  сравнительного  анализа  подотраслей  пищевой  отрасли 

промышленности  Костанайской  и  Северо-Казахстанской  областей  были 

выбраны молочная и мясная подотрасли. 

Одной  из  ведущих  отраслей  пищевой  промышленности  Северо-

Казахстанской и Костанайской областей, является молочная промышленность.  

Данные  области  являются  лидерами  по  производству  молочной  продукции  

после Акмолинской области [6]. 

 Данные  по  производству  молочной  продукции  в  рассматриваемых 

областях представлены на рисунке  4. 

 

Рисунок 4. Производство обработанного жидкого молока и сливок (тонн) 

[7] 

 

По  данным  рисунка  4,  производство  молочной  продукции  за  последние 

пять  лет  имеет  положительную  тенденцию  роста  в  среднем  на  30,8%  в  год  в 

обеих областях, в частности на 4,4% в год  в Костанайской и на 33,4% в год в 

Северо-Казахстанской  областях.В  2015  году  в  обеих  областях  резко 

сократилось  производство  молочной  продукции:  на  32%  в  Костанайской 

области, на 1%  в  Северо-Казахстанской областях.  Причиной  снижения явился 

импорт  дешевой  молочной  продукции  из  Российской  Федерации  (в  рамках 

реализации  Таможенного  союза),  из-за  чего  производителям  пришлось 

2011 год

2012 год 

2013 год

2014 год

2015 год

48,414

55,925

64,926

76736

51 880

39,145

49,701

95,696

110275

109 130

Костанайскоя 

область

Северо-

Казахстанская 

область

189 

 

уменьшить  объемы  выпуска  молочной  продукции.  Из  рисунка  4  видно,  что 

Северо-Казахстанская  область  выпускает  больше  молочной  продукции,  чем 

Костанайская,  это  связано  с  тем,  что  в  ней  преимущественно  выращиваются 

породы  КРС  молочного  направления,  а  в  Костанайской  –  мясного  и 

мясомолочного направления.  

Рост  производства  молочной  продукции  в  Костанайской  и  Северо-

Казахстанской  областях  связан  с  ежегодным  увеличением  поголовья 

крупнорогатого  скота  в  хозяйствах  этих  областей,  за  счет  реализации 

программы «Сыбага»  по приобретению маточного поголовья КРС. Так, с 2012 

по  2015  года  рост  КРС  в  областях    составил:  3,2  %  в  Костанайской  и  1,8%  в 

Северо-Казахстанской областях [4, 5, 6]. 

Основную 

долю 

предприятий 

Северо-Казахстанской 

области, 

выпускающих  молочную  продукцию,  составляют  малые  предприятия.  На 

территории  обеих  областей  насчитывается  28  предприятий  по  выпуску 

молочной промышленности, в частности на территории Костанайской области 

работают 14 предприятий, на территории Северо-Казахстанской области, также 

функционирует 14 предприятий  [8,9]. 

Наиболее 

крупными 

 

и 

востребованнымипредприятиями 

на 

продовольственном  рынке  Северо-Казахстанской  области  являются:  ТОО 

«Молсервис»,  филиал ТОО «Масло-Дел», КТ «Зенченко и К», ТОО «Ростан». 

Из  перечисленных  компаний  на  территорииКостанайской  области  свою 

продукцию реализует одна компания – ТОО «Масло-Дел»[ 2]. 

Основную  долю  предприятий  Костанайской    области,  выпускающих 

молочную  продукцию  составляют    как  средние,  так  и  мелкие  предприятия.  

Среди них по ассортименту и спросу на продукцию выделяются такие фирмы 

как:  ТОО  «ДЕП»,  ТОО  «Лидер-2010»,  ТОО  «МИЛХ»,  ТОО  «Садчиковское».  

Среди  всех  компаний  выпускающих  молоко  и  молочную  продукцию  в 

Костанайской  области,    на  территорию  Северо-Казахстанской  области  свою 

продукцию реализует лишь  ТОО «ДЕП» [1]. 

Цена  поставляемых  продуктов  из  обеих  областей  имеет  небольшое 

превышение  по  сравнению  с  ценами  на  территории  производителя,  и 

составляет    в  среднем  20%  надбавки.  Это  связано  с  затратой  на 

транспортировкутовара. 

Сырьё для изготовления молочной продукции приобретается компаниями 

обеих областей у местных фермеров и частных лиц. 

Все  компании,  занимающиеся  производством  молочной  продукцию  в 

Костанайской  и  Северо-Казахстанской  областях,  выпускают  свои  товары  пол 

знаком «ЭКО»,  то есть, являются экологически чистыми продуктами, которые 

не содержат консервантов. 

Еще  одной  из  наиболее  значимых  для  обеих  областей  отрасли  пищевой 

промышленности,  является  мясная  промышленность.  Так  как  производство 

мяса  является    одним  из  основных  и  приоритетных  направлений  сельского 

хозяйства.  Ассортимент  продукции  Костанайской  и  Северо-Казахстанской 

190 

 

областей  включает мясные консервы, полуфабрикаты в вакуумных упаковках, 

деликатесы, колбасные изделия  и т.д. 

В  Костанайской  области  насчитывается  более  40  предприятий 

занимающихся переработкой мяса, производством мясных деликатесов, колбас 

и  консервов  [8].  Наиболее  известными  компаниями  Костанайской  области,  по 

выпуску  мясной  продукции  являются:  ТОО  «Карасу  Ет»,  ТОО  «АФ  Ирина  и 

К»,  ТОО «Тобольское - 1»,  «Аян Озат» [1, 9]. 

Одной  из  перспективных  компаний  по  выпуску  мясной  продукции 

является  компания  ТОО  «АянОзат»,  выпускающая  свою  продукцию  под 

маркой  «От  Разумовича».  На  сегодняшний  день  это  один  из  лидеров  по  

выпуску  колбасных  изделий  премиум-класса.  под  торговой  маркой  «От 

Разумовича».  Компания  поставляет  свою  продукцию  на  территорию  Северо-

Казахстанской и Акмолинской областей [9]. 

На территории же Северо-Казахстанской области  количество предприятий 

по  переработке  мяса,  производству  мясной  продукции  отличается 

незначительно,  составляет  34  предприятий  [2].  Наибольший  спрос  вызывает 

мясная  продукция  фирм  ТОО  «Фрегат»,  ТОО  «Казмясопродукт»,  ТОО 

«Мясокомбинат  Леонтьева».  На  территорию  Костанайской  области  свою 

продукцию поставляет фирма  ТОО «Мясокомбинат Леонтьева» [10].  

За  последние  годы  наблюдается    рост  производства  мясной  продукции 

двух областей (см. Рисунок 5). 

 

Рисунок 5. Объёмы производства мясной продукции Северо-

Казахстанской и Костанайской областей [4, 5] 

 

Данные  рисунка  5  показывают,  что  за  последние  5  лет  объемы 

производства  мясной  промышленности  выросли    на  территории  обеих 

областей,  в  Костанайской  области  рост  с  2011  года  составил    48%,  и  54,7%  в 

Северо-Казахстанской  области.  Это  связано  с  тем,  что  увеличивается 

количествопоголовье  скота  и  птицы.  В  Костанайской  области  общий  объем 

производства  значительно  превышает  показатели  Северо-Казахстанской 

области,  из-за  того,  что  в  области  больше    развито  мясное  направление 

животноводства, и численность поголовья скота и птицы больше. Из рисунка 5  

виден  спад  объемов  мясной  продукции  в  2015  году  в  среднем  на    1%,  это 

связано с ввозом на территорию Казахстана дешевой продукции из Российской 

Федерации.  

2011 г.

2012 г.

2013 г.

2014 г.

2015 г.

Костанайская область

6053618

8156179

9233756

12731926

12700531

Северо-Казахстанская область

4704698

6920802

7746107

8596303

8595200

0

2000000

4000000

6000000

8000000

10000000

12000000

14000000

191 

 

Мясная продукция  Северо-Казахстанской  и Костанайской областей имеет 

широкий ассортимент и соответствует определенным стандартам. 

Анализ  пищевой  отрасли  промышленности    Костанайской  и  Северо-

Казахстанской 

областей 

показал,чтомолочная 

подотрасль 

пищевой 

промышленности в обеих областях занимает значительную долю, и находится 

на 

втором 

месте 

по 

выпуску, 

послемукомольно-

крупянойпищевойпромышленности. 

Мясная 

промышленность 

развита  

довольно  хорошо,  на  территории  двух  областей  функционируют  74 

предприятия 

по 

переработке 

и 

производству 

мясной 

продукции. 

Благоприятному  развитию  данных  подотраслей  способствуют  благоприятные 

климатические  условия,  равнинный  рельеф  местности,  наличие  разнотравных 

пастбищ, и плодородных почв.  Основным рынком сбыта  пищевой продукции 

данныхподотраслейявляются  регионы  Казахстана  (продукция  Костанайской 

области  –  Акмолинская,  Павлодарская,  Жамбылская,  Восточно-Казахстанская 

Карагандинская  области;  продукция  Северо-Казахстанской  области  – 

Акмолинская,  Павлодарская,  Карагандинская  области),  а  также  приграничные 

территории  Российской Федерации (обе области поставляют свою продукцию 

на  территории  Челябинской,  Оренбургской,  Курганской,  Омской  области). 

Мясная  и    молочная  продукция  производимая  предприятиямиСеверо-

Казахстанской 

области 

иКостанайской 

области 

нарынкахобоихобластейпрактическинепредставленаи 

экспортируется 

междуобластямитольков  очень  малых  объемах,  так  как  рынок  пищевой 

продукции  данных  подотраслей,  в  каждойрассматриваемой  области,заполнен 

продукцией своих,местных, производителей. 

 

Список использованных источников 

1.

 

Официальный  интернет-ресурс  Акимата  Костанайской  области 

(http://kostanay.gov.kz) 

2.

 

Официальный  интернет-ресурс  Акимата  Северо-Казахстанской  области 

(sko.gov.kz) 

3.

 

Национальный аналитический  центр (http://www.nac.gov.kz) 

4.

 

Сайт 

Департамент 

статистики 

Костанайской 

области 

(http://kostanay.stat.gov.kz/) 

5.

 

Сайт 

Департамент 

статистики 

Северо-Казахстанской 

области 

(soltustik.stat.gov.kz)  

6.

 

Комитет  по  статистике  Министерства  национальной  экономики  РК 

(http://www.economy.kz/)  

7.

 

Министерство национальной экономики Республики Казахстан. Комитет 

по статистике (http://www.stat.gov.kz) 

8.

 

Список  промышленных  предприятий  Костанайской  области  (по 

отраслям ) 2016 г. (http://kostanay.gov.kz) 

9.

 

Официальный сайт компании «АянОзат» (ayan-ozat.satu.kz) 

10.

 

Список 

промышленных 

предприятий 

Северо-Казахстанской 

области (по отраслям) 2016 г. (http://sko.gov.kz/) 

192 

 

 

 

Баймаганбетова К.Т ¹, Джусупова А. Н.² 

1.Ғылыми жетекшісі, аға оқытушы 

2.Студент 4 курста, Жаратылыстану ғылымдары кафедрасы, мамандықтың 

«География» 

 

ГЕОГРАФИЯ САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ 

ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН АРТТЫРУДА ТОПТЫҚ ОҚЫТУ ФОРМАСЫН 

ҚОЛДАНУ 

 

Қазақстан  республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011-2020  жылдарға 

арналған  мемлекеттік  бағдарламасында  еліміздің  оқушыларына  сапалы  білім 

беру  міндеті  қойылған.Оны  жүзеге  асырудың  бір  жолы  –  оқыту  процесінде 

топтық оқытуды қолдану болып табылады[1]. 

Топтық  оқытудың  мәні  ХХ  ғасырдың  20-шы  жылдарынан  бастап 

ескерілген. Бірақ осы күнге дейін көп сұрақтар өз жауабын күтуде.[1]. 

Оқушылардың  ұжымдық  жұмыстарының  бір  түрі  топтық  жұмыс  болып 

табылады.  Топтағы  жұмыс  қағидаты  мұндай  жұмыс  кезінде  мұғалім 

орындайтын  қызметтерді  оқушыларға  беруден  тұрады:  ақпараттық, 

ұйымдастырушылық,  бақылаушылық  (ішінара)  және  бағалаушылық.  Оқу 

жұмысының  топтық  түрі  оқу  жұмысын  бірлесе  жоспарлауға,  ақпаратты 

қабылдау  және  айқындау,  талқылау,  өзара  бақылауға  оқушылар  тобын 

қатыстыруды  болжайды.  Жұмыстың  бұл  түрі  оқушылардың  бірыңғай 

тапсырмамен  жұмыс  жасауын  болжайды.  Жұмыс  қарқыны  топ  құрамына 

байланысты болады.[3] 

Барлық  топтар  жоғары  нәтижелілікке  жете  бермейді.  Оқушылардың 

топтағы  тиімді  өзара  әрекеттестігін  іске  асыру  үшін,  оқу  топтарын  мақсатты 

қалыптастыру,  жұмысты  жоспарлауға  қабілетті  басшыларды  (кеңесшілерді) 

мұқият  іріктеу,  оқушылармен  қарым-қатынасты  жақсарту  қажет,  мұғалім 

оқушылар  жұмысын  үнемі  мұқият  бақылап  отыруы,  оқу  материалын  талдау, 

жаттығуларды  орындау  кезінде  ынтымақтасуға  үйрету  керек.  Оқушылардың 

бірлескен  оқу  жұмысын  табысты  ұйымдастыру  үшін  олардың  оқудан  тыс 

кездегі қарым-қатынасын ескеру маңызды.[3] 

Сыныптағы топтық жұмысты ұйымдастыру үшін тапсырмаларды орындау 

кезінде  3-6  адамнан,  көп  жағдайда  4  адамнан  тұратын  топтарға  бөлінеді. 

Тапсырма  жеке  адамға  емес,  топқа  беріледі.  Топтарды  әртүрлі  белгілер 

бойынша  құруға  болады.  Мысалы,  әртүрлі  деңгейдегі  топтар  танымдық 

белсенділіктері бірдей деңгейдегі оқушылардан құрылуы мүмкін. Бұдан басқа, 

топтар  оқушылардың  өз  қалауы  бойынша  құрылуы  мүмкін:  ұқсас 

қызығушылықтары,  жұмыс  стилі,  достық  қарым-қатынастары  және  т.б. 

бойынша.  Топтағы  жұмыс  кезіндегі  оқушылардың  рольдері  әртүрлі  бөлінуі 

мүмкін.  Рольдің  орындалуы  топ  қатысушысының  жеке-дара  қасиеттеріне 

байланысты.  Бұл  үдеріске  баланың  әлеуметтік-психологиялық  мінездемесі  де 

193 

 

әсер етеді. Мысалы, сыныптағы төмен дәрежелі оқушы рольді қабылдау кезінде 

мұғалімнің  көп  көңіл  бөлгенін  және  қолдауын  талап  етеді.  Оқушылардың 

топтар  бойынша  жұмысы  кезінде  мұғалім  келесі  позицияларда  болады: 

жетекші,  топ  «режиссері»  болу;  топтың  бір  қатысушысы  қызметін  атқару; 

топтық  жұмыс  барысы  мен  нәтижелерін  қадағалаушы  және  бағалаушы 

сарапшы болу; топтар жұмысын бақылаушы болу. Басында мұғалім оқушының 

тапсырманы топта бірлесе орындауына қосылуын қамтамасыз етеді. Ол топтық 

жұмыс  дегеннің  не  екенін,  балаларға  әрбір  топта  және  сынып  бөлмесінде 

топтардың қалай орналасуы тиістігін түсіндіреді; жұмыстың жүйелілігі туралы 

нұсқаулық  береді,  топ  ішінде  тапсырмаларды  бөледі;  балалардың  топта 

орындауы мүмкін қызметтері (рольдері); топтағы жұмыстың жеке нәтижелерін 

талқылау  қажеттілігіне  көңіл  аударады.  Мұғалім  оқушыларға  топтың  әрбір 

мүшесінің  жұмысын  серіктестерінің  қабылдауына  байланысты  тәсілдерді 

хабарлайды: 

• жолдасының жауабын мұқият тыңдау, оның толықтығын бағалау; 

• материалды мазмұндау логикасына назар аудару; 

•  жолдасының  өз  жауабын  нақты  мысалдармен,  дәлелдермен  көрсете 

алуын анықтау; 

• жіберілген қателерді сыпайы түзету; 

• қажетті елеулі толықтырулар енгізу; 

• жауаптың негізделген бағасын беру. 

    Мұғалім сонымен қатар әрбір оқушы өзінің көзқарасын айқын әрі нақты 

жеткізуі,  басқа  қатысушылардың  идеяларын  талқылау  кезінде  «жақтаушы» 

және «қарсы» болуды іріктеу және дәлелдеу үшін маңыздылығын түсіндіреді. 

Жұптық жұмысты үш түрде пайдалануға болады:  

Статистикалық  жұп:  рольдерімен  алмасып  отыратын  қалауы  бойынша 

екі  оқушыны  біріктіреді  («мұғалім»  -  «оқушы»);  осылайша  өзара  жағымды 

ықылас болған жағдайда мықты және нашар оқушы айналыса алады.  

Серпінді  жұп:  төрт  оқушы  бір,  бірақ  төрт  бөлігі  бар  тапсырманы 

дайындайды;  тапсырманың  өзіне  тиесілі  бөлігін  орындағаннан  және  өзіндік 

бақылаудан кейін оқушы тапсырманы үш рет (әрбір серіктеспен) талқылайды; 

әрі  әрбір  жолы  ол  баяндау  жосығы,  екпін,  қарқынды  және  т.б.  ауыстырып 

отыру  қажет,  яғни  жолдасының  жеке-дара  ерекшеліктеріне  бейімделу 

механизмін енгізу қажет;  

Түрлендірмелі  жұп:  топтың  әрбір  мүшесі  өз  тапсырмасын  алады,  оны 

мұғаліммен бірге талдайды, схема бойынша басқа жолдастарымен өзара оқыту 

жүргізеді, нәтижесінде әркім оқу мазмұнының өзіндік үлесін меңгереді. [3] 

Топтық оқыту технологиясы қандай кезеңдерден өтетінің нақты көрейік: 

1.

 

Ұйымдастыру  жұмысы:  сыныпты  топқа  бөлу,  мұғалімнің  кеңесшіні 

таңдауы  (кеңесшіні  оқушылар  өздері  де  таңдай  алады);  жұмыстың  орындалу 

ретін түсіндіру, топтар бойынша дидактикалық материалды тарату. 

2.

 

Топтық  жұмыс:  материалмен  танысу,  топтағы  жұмысты  жобалау, 

кеңесшінің қатысушыларға тапсырмаларды бөліп беру, тапсырманы жеке дара 

194 

 

орындап, топ ішінде талқылау, жалпы берілген тапсырманы талқылау (ескерпе, 

қосымша); топтық тапсырманы қорытындылау. 

3.

 

Қорытынды  бөлім:  топтағы  жұмыстың  нітижесін  хабарлау.  Жауап 

берушіні  мұғалім  немесе  кеңесші  белгілейді;  топтың  әр  қатысушысының 

танымдық  қызметін  саралау  (кеңесші);  қойылған  мақсаттың  жету  деңгейін 

жалпы  қорытындылау;  оқу  қызметі  жайлы  мұғалімнің  қосымша  ақпараты; 

топтың әр мүшесін бағалау.[5] 

Сабақ  барысында  мұғалім  бірнеше  қызметті  атқарады:  жұмыс  барысын 

қадағалайды, сұрақтарға жауап береді. 

География пәні – өзіндік ерекшелігі бар пән. Ол жалпы құрлық – жер бетін, 

планетамызды,  ондағы  тіршілік  ететін  өсімдік  –  жануарлар  дүниесін,  жер 

бедерін,  байлығын  және  өмір  сүріп  отырған  бірнеше  мыңдаған  ұлттар  мен 

ұлыстардың  тіршілігін  зерттеп  үйрететін  ғылым.  Сондықтан,  география  пәні 

мұғалімі болу деген сөз – кең көлемді, терең білімді, есте сақтау қабілеті күшті, 

мазмұн – табиғаты терең ұстаз мұғалімдерді талап етуі, әрі осыны қажет етеді. 

Сабақтың  мазмұны, түрі және әдіс  – тәсілі оқыту жүйесінде біртұтас бірімен– 

бірі тығыз байланысты. География пәнінің басқа пәндерден ерекшелігі – мұнда 

оқушылар  өздігінен  ізденіп,  білім  дағдысын  толықтыруға  әр  түрлі  суреттер, 

сызбанұсқалар,  карталармен  көп  жұмыстар  жүргізуге  ерекше  назар 

аударылады.  Олардың  пәнге  қызығуын  арттырудың  бір  жолы  –  сабақта  жаңа 

білімді меңгертуде оқушалырдың өздерін белсенді қатыстысуы.[4] 

Географияны  оқытуда  көп  назар  топтық  және  жеке  оқушылармен  жұмыс 

істеуге аударылады, бұл жерде жаңа технология жүйесінде мәнді ойындардың, 

семинар, дискуссия, баспасөз – конференциясы, лекция, сынақ, топ серуендері, 

практикалық жұмыстардың маңызы зор. Бұл сабақтарда оқушылардың әр түрлі 

проблемаларды,  оларды  шешу  жолдарын  іздестіруге  мүмкіншілік  туғызып, 

олардың  логикалық  ойлау  қабілетін  дамытады,  оқуға  қызығушылығын 

арттырады.  География  сабағында  оқушы  тек  оқулықпен  ғана  емес,  сонымен 

қатар  атласпен,  картамен,  кескін  картамен  және  географиялық  сөздік, 

анықтамалық материалдармен жұмыс жасайды.[4] 

Сабақта  берілген  тапсырмаларды  топ  ішінде  талқылау  барысында  оқушы 

өз  білгенін  өзгеге  түсіндіре  отырып,  өзгенің  түсінгенін  ой  иелегінен  өткізу 

арқылы  пікір  алмасуы,  ойларын  толықтыруы,  жинақтауы  айқын  байқалып 

отырады. 

Оқыту  сапасын  арттыру  мақсатында  балалардың  танымдық  қабілеттерін 

дамыту, оқуға деген қабілетін, зейін, сөйлеу дағдылары, шығармашылық ойлау 

сияқты қабілеттерін дамыту өте маңызды. Сыныптағы әр бір оқушы ақпаратты 

әр түрлі қабылдайды. Оқушылардың қабылдау ерекшеліктерін ескере отырып, 

әр  сабақты  тиімді  стратегиялар  мен  әдіс-тәсілдерді  қолдану  қажет.  Жаңа 

сабақты  түсіндіруде,  аудио,  бейнемәтіндер  болса,  қолдану  сатысында  топтық 

әдісті қолдану ұтымды болады. Себебі топтар бір  –бірлеріне сұрақ қоя алады, 

бір-бірлерінің  жұмыстарын  бағалай  алады,  өз  идеяларын  ұсынады,соның 

нәтижесінде біз «оқушының үнін» естиміз.[3] 

Топтарды құру тәсілдері  

195 

 

Топтық  жұмысты  ұйымдастыру  кезінде  топтарды  құруға  ерекше  көңіл 

аударған жөн. Жалпы жұмыстың табыстылығы топтың қаншалықты дұрыс әрі 

сәтті  құрылуына  байланысты  болады.  Топтың  көлемі  алуан  түрлі,  жұмыстың 

мазмұны  мен  сипатына  байланысты  ол  3-тен  6-ға  дейін  өзгереді,  бұдан  үлкен 

топтарда топтың барлық мүшелерінің белсенді жұмысы қамтамасыз етілмейді. 

Мысалы:  

Қалауы  бойынша  топ.  Қатысушылар  топты  өздері  құрады,  бірақ  мұндай 

жұмыстың нәтижесін болжау қиын. Мұндай топтарда психологиялық сәйкестік 

жоқ, байланыс жақсы, бірақ топтардың күш шамасы және толықтығы әртүрлі.  

Кездейсоқ  топ.    Қатысушылар  осы  жұмыс  үшін  ғана  бірігеді.  Мұндай 

топтардың сәйкессіздігі дау-дамайға әкелуі және жұмысты мүлдем іске алғысыз 

етуі мүмкін. Түс, сан және т.б бойынша.  

Көшбасшы  қалыптастырған  топ.  Топ  құрамы  бір  текті,  өйткені 

көшбасшы белгілі нәтижеге қол жеткізуге қабілеттілерді таңдайды.  

Зодиак белгілері бойынша. Әдетте оқушыларға әсер ететін ерекше шешім. 

Топтың  күш  шамасы,  топтық  өзара  әрекеттестікке  қатысушылар  саны  туралы 

сұрақ ашық күйінде қалады.  

Мұғалімнің  шешімі  бойынша.  Мұндай  топ  құру  кезінде  социометрия 

деректеріне сүйенген жақсы. [2] 

Топтық және жұптық жұмыстың нәтижелері: 

-

 

Топтық, жұптық жұмысты пайдалану сабақтың нақты мәнін терең ашуға 

көмектеседі 

-

 

Оқушылардың барлығын сабаққа қатыстыруға мүмкіндік туады 

-

 

Олардың әрқайсысының деңгейін анықтай аласын 

-

 

Оқуышлардың көбін бағалауға мүмкіндік 

-

 

Оқушыларды ізденіске баулып, жұппен, топпен жұмыс істеуге үйретеді 

-

 

Оқушылардың қабілеттері, сөз саптау еркіндігі, ұйымшылдығы, 

шығармашылық белсенділігі артады 

-

 

Жеке тұлғалық сипатын дамытуға,шығармашылығын шыңдауға, өзіне 

деген сенімін қалыптастырады. 

Топтық  жұмыс  география  сабақтарында  өте  тиімді,  себебі  оқушылар  өз 

ойларын жеткізе біледі. Топтық жұмыс өткізген барысында сабақ өте қызықты 

өтеді.  Топтық  жұмыс  кезінде  бәрі  қызу  жұмыста,  біреуі  картамен  жұмыс 

жасаса,  біреуі  қойылған  мәселені  шешудің  жолын  іздейді.  Топтық  жұмыста 

барлық оқушылардың қызығушылығы артып, жұмылдыра жұмыс жасай  біледі. 

Орташа оқитын оқушы  төмен оқитын оқушыларымен ойларын бөлісіп жатады. 

Ал,  дарынды  балалар  орташа  оқитын  оқушыларға  кеңес  бағыт  бере  отыра 

көмектеседі.  Жаңа  әдісті  қолданып  ұсынған  тапсырмаларда  оқушылар  бір-

бірімен тығыз қарым-қатынас жасап, өздеріне ұсынылған тапсырманы орындау 

жолдарын іздеу барысында  топпен шешіп, бір-бірінің көмегіне жүгінеді. Бұдан 

оқушыларды  топтық  жұмысқа  итермелеу  арқылы,  әрқайсысы  өз  қабілеттеріне 

қарай  ойларымен  бөлісуге  ерікті.  Берілген  тапсырманы  орындау  барысында 

әркім  өз  идеяларын  ортаға  тастап,  өзара  рөлдерге  бөліне  отырып,  берілген 

уақытты  тиімді  пайдалануға  тырысып  отырады.  Ал,  түсінгендерін  топпен 

196 

 

қорғау  барысында  топтар  бір-біріне  сұрақ-жауап  арқылы   кеңінен  талқылап 

отырады.  Топтық  оқыту  технологиясына  сыныпты  топқа  бөлуге  болатын 

дәстүрлі емес сабақтардың түрі де жатады. Мысалы, конференция сабақ, саяхат 

сабақ, жәрмеңке сабақ, географиялық футбол, біріккен сабақ.[4]

 

Қорыта келе, топтық әдіспен өткізілген сабақ нәтижелі болу үшін мұғалім 

сыныпты  өте  жақсы  білу  керек  (тек  білім  деңгейін  ғана  емес,  сонымен  қатар 

ұжымда қалыптасқан жеке тұлғалық қарым- қатынасты)..  

Топтық  жұмыста  оқушылар  өзін-өзі  және  өзгені  бағалауды  үйренеді. 

Топтық  жұмыс  барысында  оқушылардың  өзгеруін  аңғаруға  болады.  Бұл  жоба 

оқушылардың  сабаққа  белсене  қатысуына  мүмкіндік  береді.  Тұйық  балалар 

ашылады,  өз  ойларымен  еркін  бөліседі.  Әр  оқушының  топ  ішінде  міндеті 

болады,  соған  байланысты  оқушы  жауапкершілікке  үйренеді.  Топпен  жұмыс 

барысында  түгел  оқушылар  қамтылады.  Оқушылар  жүйелі  сөйлеуге,  ойын 

ашық жеткізе білуге, талдау жасауға, еркіндікке үйренеді. 

Топтағы жұмыс балаға тек оқуға ғана емес, сонымен бірге өзін көрсетуге 

көмектеседі,  өйткені  топта  мұғалімнің  басты  беделі  және  барлық  сыныптың 

назары жоқ. Өзара сыйластық тәрбиеленеді. Барлығына деген қатынас өзгереді, 

достық  нығаяды,  тұлғааралық  қарым-қатынас  жақсарады,  ұжымдағы 

психологиялық жайлылық орнайды. 

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 

1.

 

Қазақстан республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға 

арналған мемлекеттік бағдарламасы. //Егемен Қазақстан.14 желтоқсан 2010. 

2.

 

Иваненко А.М. Современный урок. – М.: Прогресс, 2005. – 256 б 

3.

 

«Топтық  әрекетте  диалогтік  оқыту  әдісін  қолданудың  тиімділігі» 

Әдістемелік құрал, Көкшетау, 2014 ж.Самуратова Р.Т. Деңгейлік бағдарламалар 

орталығының тренері 

4.

 

«География және табиғат» журналы, Алматы,3/2010 жыл 

5.

 

«Использование  групповых  технологий  на  уроках  географии,  как 

средство  повышения  позновательной  активности» мақала;  Россия,Московская 

область,Волоколамский 

район,д.Кашино 

МОУ 

"Кашинская 

основная 

общеобразовательная школа, Учитель Глазова Алина Александровна. 

 

 

Ахметова Э.Б.

1

, Есмуратов Е. А.

2

 

1.

 

Ғылыми жетекшісі, география магистрі, аға оқытушы, 

2.

 

Студент 4 курста, Жаратылыстану ғылымдары кафедрасы, мамандықтың 

«География» 

 

ГЕОГРАФИЯНЫ ОҚЫТУ ҚҰРАЛДАРЫН ОҚУ ҮРДІСІНДЕ 

ҚОЛДАНУДЫҢ МАҢЫЗЫ 

 

Қазіргі  уақытта  «педагогикалық  технология»  оқытушының  практикалық 

қызметіне  іске  асатын  моделі.  Қазір  дүние  жүзінде  оқытудың  тиімді  жолдары 

197 

 

мен  жаңа  әдіс-тәсілдерін  іздестіру  жүріп  жатыр.  Солардың  бірі  үздіксіз 

географиялық білім беру, оның алдына қойған негізгі мақсаты: 

Біріншіден, адамдардың өмірінің әр түрлі кезеңдерінде үздіксіз білім алуға 

жағдай жасау; 

Екіншіден,  адамдардың  өз  бетінше  білім  жинақтауға  шығармашылықпен 

қызмет етіп, тез өзгергіш өмірге бейімделуіне жағдай жасау; 

Үшіншіден,  оқушыладың  жаңалықтарды  тез  қабылдауын  қалаптастыру. 

Жаңалықтарды өмірде қолдана білуге үйрету. 

Жалпы  білім  беру  жүйесіне  енгізілген  жаңалыққа  оқушыладың  білімін 

тексеруде: 

-топпен жұмыс істеуді ұйымдастыру 

-оқушының өзін-өзі тексеруі 

—  оқушылардың бірін-бірі тексеруі 

—  оқытудың модельді жүйесі 

—   дарынды  балалармен  жұмыс  істеудің  жаңаша  әдіс-тәсілдерін  қолдану 

жатады 

География сабағына қажетті көрнекілік, жаңаны тану ретінде де, ой немесе 

әңгімені елестету үшін де, аңғарымдылығын дамыту үшін де, материалды еске 

сақтау  үшін  де  қолданылады.  Көрнкілік  құралдар  оқу  үрдісінің  барлық 

кезеңдерінде қолданылады: жаңа білімді хабарлаған кезде, кейде мұғалім жаңа 

білімді  хабарлауы  орнына  (мысалы,  кинофильмді  көрсету,  тәжірибе  жасау); 

білімді  орнықтыру  жәнеіскерлік  пен  дағдыны  қалыптастыру  кезінде  үйге 

берілген  тапсырмаларды  орындаған  кезде  сызбаларды  сызу,  кестелерді  жасау, 

суреттемелерді орындау  және  т.б.;  меңгеруді бақылаған  кезде  (мысалы,  карта, 

кесте  бойынша  айтып  беру,  аспаптар  құрлысын  түсіндіру).  Көрнекілік 

оқушылардың жас ерекшілігін ескере отырып пайдаланылады. 

Оқу  процесінде  қолданылатын  ең  тиімді   технологиялардың  бірі  –  оқу 

жүйесі арқылы іске асатын педагогкалық технологиялар болып табылады.  Бұл 

жағдайда  оқу  процесін   ұйымдастырудың  негізгі  формасы  –  сабақ  өзгереді. 

Сабақтың  басты  мақсаты  –  ұстаз  оқушыларға  білім  беру  керек  болатын,  ал 

мұнда  оқушыларды  өздігінен  шығармашылық  жұмыс  істеуге  жүйелі  түрде 

баулу  болады. 

Көрнекілік  дидактикалық  тәсіл  болып  табылады.  Көрнекі  құралдар  білім 

берудің  ерекше  құралы  бола  отырып,  оқушылардың  білімділік  қасиеттерін  – 

ойлау,  сөйлеу,  түсіндіре  білу,  баяндай  алу  амалдарын  үйренуін 

қалыптастырады.  Картаны,  оларды  оқу  үрдісіндегі  рөлі  бойынша  жіктеу: 

қабырға,  үстелге  жайылатын,  мәтінде  берілген  және  оқулыққа  қосымша 

берілген  карталар;  олардың  мазмұны  мен  пайдалану  ерекшеліктері. 

Географиялық  карталарды  оқып  үйрену  мақсаты  және  олармен  мектеп 

географиясы  курстарында  жүргізілген  жұмыстар.  “Картаны  түсіну”,  “оқу”, 

“білу” ұғымдарының мазмұны. 

География  пәнінде  ең  басты  көрнекілік  құрал  –  карта.  Картаның  түрлері: 

тақта  картасы,  үстел  үстіндегі  оқулық  картасы,  кескін  картасы.  Географияны 

оқыту әдістемесінде карталармен жұмыс әстеуде үш мақсат қойылады: картаны 

198 

 

түсіну, картаны оқу, картаны білу. Географиялық карталардың атқаратын рөлі. 

Глобус – Жердің моделі. Картаның мазмұны және картаны түсінуді оқытудағы 

негізгі  әдістер.  Картографиялық  ұғымдар  жүйесі.  Картаны  оқуға  үйрету 

әдістері.  Басты  картографиялық  іскерліктер  және  олардың  физикалық  және 

экономикалық  география  курстары  бойынша  айырмашылығы.  Картаны  білуді 

қамтамасыз  ететін  оқыту  әдістері.  Географиядағы  ішінара  іздену  жіне  зерттеу 

әдістері мен проблемалы оқыту құрамында картамен жүргізілетін жұмыстар. 

Географиялық  оқулықтар,  олардың  атқаратын  қызметі.  Оқулық,  оқу 

құралы және онымен жұмыс iстеу әдiстемесi. Оқулықтың ғылыми мазмұны мен 

әдістемелікаппараттың  сипаты.  Мәтіннің  құрылымдық  компоненттері. 

Оқулықтың  мәтін  жіне  мәтіннен  тыс  компоненттерімен  жүргізілетін  негізгі 

әдістер.  Физикалық,  экономикалық  географиялардың  мазмұнын  және 

оқушылардың  жас  ерекшелігін  ескеріп  оқытудың  әр  сатысында  мәтінмен 

жұмыс  істеу  әдістерінің  өзгеруі.  Оқушылардың  оқулықты  пайдалануында 

шығармашылық  сипаттың  күшеюі.  Оқулықпен  жүргізілетін  жұмыстарға 

қойылатын жалпы әдістемелік талаптар. Көрнекілік түрлері: суретті көрнекілік 

(бейнесурет, картина, диафильм, слайд); Дыбыстық көрнекіліктер (күйтабақтар, 

үнтаспаға  жазылған  матералдар);  Символдық  және  графикалық  көрнекіліктер: 

(карта, жоспар, сызба, диаграмма); 

Физикалық  және  экономикалық  география  курстарындағы  статистикалық 

көрсеткіштердің маңызы және олармен оқыту үрдісінде жүргізілетін жұмыстар. 

Берілу 

тәсіліне 

байланысты 

мектеп 

географиясында 

статистикалық 

мәліметтердің  негізгі  топтары.  Жеке  (топтастырылмаған)  көрсеткіштермен 

жұмыс  жүргізу  әдістері.  Графиктер,  программалар  және  статистикалық 

кестелердің  танымдық  мүмкіндіктері,  оларды  оқу  әдістері.  Сандық 

материалдардың  ерекшеліктерін  ескеріп  графиктер,  диаграммалар  және 

статистикалық  кестелерді  оқытудың  мазмұны  және  жүйелігі.  Қазақстан 

экономикалық  және  әлеуметтік  географиясы  курсындағы  экономикалық 

есептер және олардың мақсаты.[1]. 

География 

сабақтарында 

қолданылатын 

интербелсенді 

және 

аудиовизуальды  оқыту  құралдарының  өңірлік  маңызы  бар  нақты 

материалдарды  компьютердің  көмегімен  оқушылардың  өз  беттерімен  оқып-

үйрену  барысында,  табиғат  пен  адам  қоғамының  даму  заңдылықтарын 

көрсетуді талап ететін жаңа білімді меңгерту және өткен материалдарды бекіту 

кезеңдерінде  қолданады.  Мұндай  сабақтарда  жеке  компьютерде  оқушылар 

бағдарламалық сарамандық жұмыстарды орындайды. 

География  сабақтарында  компьютерді  қолданудың  әртүрлі  астарын 

қарастыратын болсақ, Мicrosoft Office Power Point бағдарламасымен құрылған 

компьютерлік дәріс сабағы – бұл өзара байланысқан экранда немесе мониторда 

көрсетілетін ақпараттық нысан. Компьютерлдік дәрістің негізгі мақсаты – жаңа 

оқу  материалын  түсіндіру.  Дәстүрлі  дәрістен  айырмашылығы  көптеген 

иллюстрациялық  материалдарды  тарту  мүмкіндіктері  зор  болады.  Сондықтан 

компьютерлік  сабақтарды  мұғалім  жұмысындағы  көрнекі  құралдармен, 

199 

 

ақпараттық  деректермен    көптеп  қамтамасыз  ететін  білім  берудің  жаңа 

тетіктерінің бірі ретінде қарастыруға болады [2][3]. 

Сабақта  интербелсенді  тақтаны  немесе  проекторды  қолданып  сандық 

деректердің негізінде диаграммалар мен кестелерді құру оқушылармен бірлесе 

отырып деректерге талдау жасау жаңа тақырыпты түсіндіру барысында негізгі 

түсініктерді  терең  меңгертуге,  қызығушылықтарын  арттыруға  мүмкіндік 

береді.Бұл  жағдайда  графиктер  мен  диаграммалар  көрнекі  құрал  ғана  емес, 

географиялық білім көзі қызметін атқарады [4]. 

Географиялық құбылыстар мен үрдістерді ашып көрсететін бейнероликтер 

мен  анимацияларды  ғылыми  деректер  мен  дәйектерге  негізделіп  құрылған 

нақтылы  бір  оқиғаның  шынайы  үлгісі  ретінде  қарастыруға  болады. 

Бейнероликтер  жинақталған  жекелеген  карталар  жер  қабығында  жүретін 

үрдістер  мен  құбылыстар  туралы  жан-жақты  түсінік  беретін  бейнелі  үлгісі 

болып  табылады.  Кез  келген  үлгілер  сияқты  бейнероликтер  мен  анимациялар 

оқылатын  нысанға  тән  маңызын  айқындайтын  тек  негізгі  элементтерін  ашып 

көрсете алады. 

Интербелсенді  карталар  географияны  оқыту  құралдарының  жаңа 

түрлерінің бірі болып табылады. Интербелсенді карталар жер бетін белгілі бір 

масштабпен  кішірейтілген,  оқуға  қолайлы  шартты  белгілері,  градус  торлары 

бар мазмұнын өзгерте алатын геоақпараттық жүйелерге жақындатылған барлық 

географиялық карталарға тән  қасиеттер сақталған маңызды оқу құралы болып 

табылады. 

Қазіргі  кезде  компьютерлік  технологияларды  география  пәнін  оқыту 

барысында  қолданудың  бірқатар  артықшылықтары  бар.  Жаңа  компьютерлік 

технологияларды  оқу  үрдісінде  кеңінен  пайдалануға  көшу  білімді  терең  әрі 

жан-жақты  меңгертуге,  оқытудың  мазмұнына  және  пәнаралық  байланысқа, 

оқытудың қызметі мен жұмыстарын ұйымдастыруға, география пәні мұғалімін 

компьютермен  жұмыс  істеу  әдістерін  үйрету  қазіргі  кезеңдегі  оқытудың  ең 

маңызды міндеттерінің бірі болып отыр [5]. 

Географияны  оқыту  барысында  тақырыпты  меңгеру  деңгейі  мына 

жағдайларда жоғарлайды: 

—  ойындар  өткізу  әдістемесінің  теориялық  негізін  жасауда  география 

курсының сызықтық-сатылық логикасы ескеріледі; 

— ойындар мектеп курсындағы негізгі экономикалық және экономикалық-

географиялық түсініктерді Ашу және қалыптастыру үшін өткізіледі; 

—  ойынды  өткізу  процесінде  оқушылардың  танымдық  және 

шығармашылық белсенділігін арттыратын әдістер мен құралдар қолданылады; 

—  берілген  иммитациялық  ситуацияда  шешем  қабылдау  ұстанымдары 

ашылады. 

Қазіргі  таңда  география  пәнінің  заманауи  жүргізілетін  сабағын  оқыту 

құралдарынсыз  елестету  мүмкін  емес.  География  пәні  секілді  ешқандай  пән 

оқыту  құралдары  мен  қызықты  тапсырмалар  жинағын  өте  қажет  етпейді, 

география  пәні  секілді  сабақ  беруде  көрнекілік  құралдарды  қолдана  бермейді. 

Сондықтан,  әрбір  география  пәнінің  мұғалімі,  оқыту  құралдарының 

200 

 

маңыздылығын,  олардың  алуан  түрлілігін,  сабақтағы  қолдану  әдістемесін 

түсінуі қажет. 

 

Пайдаланған әдебиеттер: 

1.

 

http://1referat.kz/ 

2.

 

Р.Х.Хабибуллин.  Новые  технологии  ІМАХ  в  обучении  географии. 

«География в школе», №4, 2003.  

3.

 

Н.Н.Скатова,  Е.А.Попова.  Современные  педагогические  технологии: 

групповая  технология  на  уроках  географии.  «География  в  школе»,  №8, 

2000.  

4.

 

Е.Тоқпанов,  А.Исабаев.  Компьютерлік  технологияларды  оқу  үрдісінде 

пайдалану. «География және табиғат», №1, . 

5.

 

http://zkoipk.kz/ 

 

 

Омарова К.И.

1

, Ищанова М.Т.

2

 

1. Научный руководитель, магистр географии, старший преподаватель 

2. Студент 4 курса, кафедры Естественных наук, специальность «География» 

 

АНАЛИЗ ИЗМЕНЕНИЯ ЭТНИЧЕСКОГО СОСТАВА  

КОСТАНАЙКОЙ ОБЛАСТИ ЗА ПЕРИОД 2005-2015 ГОДЫ 

 

На  сегодняшний  день  численность  населения  Костанайской  области 

составляет 882, 9 тыс. человек. (2015г.) Население на 1 марта 2016 года: 883 919 

чел.   

На  территории  области  проживает  более  ста  национальностей  и 

народностей.  

Этнический  состав  (на  01.01.2016  г.):  казахи39,2%;  русские  41,8%; 

украинцы 8,7%; немцы3,2%; другие7,1%. 

Плотность  населения  –  4,5  человека  на  один  квадратный  километр. 

Наиболее плотно населены города Костанай, Рудный и Лисаковск, наименее  - 

южные районы области, плотность в которых составляет от 0,4 до 0,8 человека 

на один квадратный км.[7] 

 

Численность  населения  Костанайской  области  по  отдельным  этносам  за 

2015 год (тыс. человек) 

 

201 

 

 

 

 

 

Этнический состав Костанайской области 

 

345.5

369.2

77.1

28

16.3

13.7

3.8

3.8

3.6

1.2

1.4

1.9

1.4

1.7

8.8

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Другие

Армяне

Поляки

Чеченцы

Удмурты

Молдаване

Азербайджанцы

Корейцы

Башкиры

Белорусы

Татары

Немцы

Украинцы

Русские

Казахи

Численность населения Костанайской 

области по отдельным этносам за 2015 

год, %.

Русские

Казахи

Украинцы

Немцы

Другие

202 

 

 

 

Из  приведенной  диаграммы  следует,  что  в  этническом  составе  населения 

Костанайской  области  больше  русских  и  казахов.  Это  связано  с  историей 

заселения  региона,  дружественными  отношениями  и  тесным  соседством  с 

Российской Федерацией. 

К  2016  году  этнический  состав  Костанайской  области  изменится  с 

увеличением  коренного  населения  за  счет  интеграционной  политики  в 

отношении репатриантов-оралманов. 

Основу  современного  национального  состава  региона  сформировали 

казахский  и  русский  этносы,  что  можно  проследить  при  анализе  истории 

заселения края.  

Население 

Костанайской 

области 

в 

основном 

смешанное, 

многонациональное.  В  конце  XVII  века  стали  появляться  первые  русские 

поселения  казаков  сибирского  казачьего  войска  на  территории  современной 

Костанайской 

области, 

которые 

сохранились 

на 

севере 

области 

небольшимучастком  вдоль  границы  с  РФ.  В  40-70-х  и  годах  XVIII  века 

осложнилось положение региона в связи с нападением джунгар на казахов. Они 

опустошали  аулы,  истребив  или  захватив  в  плен  население  и  угнав  скот. 

Оставшиеся  в  живых  казахи  бежали  к  русским  границам.  Только 

вмешательство  русской  администрации  задержало  дальнейшее  продвижение 

джунгар. [4,89] 

По  данным  В.А.Тресвятского  «крестьянская  колонизация  степи  началась 

за  много  лет  до  разрешения  переселений.  Переселенцы  устраивались  здесь, 

арендуя  потребное  количество  земли  у  казахов  [5,93].    В  70-годах  по 

инициативе губернатора Западной Сибири генерал – адъютанта Казнакова уже 

официально образовываются первые русские поселения на казахских землях. В 

1883 году появились колонисты – земледельцы в Тургайской области по вызову 

администрации  (до  1883  года,  следовательно,  поселения  были  самовольные) 

при  основании  города  Костаная.Помимо  казаков,  служилых  людей,  в  XVIII 

279787

314801

317762

345578

535100

430242

360967

369219

178140

130449

102070

77145

11440

57410

33421

28008

35404

25018

19367

13789

27812

20070

16706

16345

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

1989 год

1999 год

2010 год

2015 год

Казахи

Русские

Украинцы

Немцы

Белорусы

Татары

203 

 

веке  интенсивно  переселялись  крестьяне  из  районов  Тобольска,  Тюмени  и 

других мест. Сибирское казачье войско было создано по инициативе царского 

правительства  для  закрепления  на  новых,  обширных  и  богатых  землях, 

усилении здесь российского влияния, дальнейшего проникновения  в казахскую 

степь, ее завоевания и постепенной колонизации [6,38].    

Примерно  с  VIII  века  складывается  кыпчакское  объединение,  которому 

суждено  было  сыграть  особую  роль  в  формировании  казахского  народа  и 

степное  Притоболье  продолжало  оставаться  частью  этнической  территории 

протоказахского этноса.  

Говоря  о  формировании  полиэтнического  состава  населения,  следует 

отметить  политику  империи  по  колонизации  региона.  Началом  массового 

заселения края стало крестьянское переселение второй половины XIX – начала 

XX века. Если на территории современной Костанайской области в 70-х годах 

XIX  века  значительного  европейского  населения  не  было,  то  к  1897  году 

ситуация резко изменилась. Население Кустанайского уезда составило 152 335 

человек, в том числе 25,8 тыс. русских и 3,5 тыс. украинцев, т. е. около 20% от 

общего числа. 

Изменение  количественного  состава  населения  наблюдается  и  в 

последующие  годы.  Так,  в  1897–1917  годах  в  Кустанайском  и  Тургайском 

уездах значительно выросла численность европейского населения. Численность 

русских в Кустанайском уезде достигла 80,1 тыс. (21,2%), численность казахов 

в 1915 году составила 154,8 тыс. человек, наблюдается уменьшение до 40,9%. В 

данный  период  шла  миграция  в  регион  представителей  других 

национальностей, например, мордвы (1917 год – 2,3 тыс. чел.), татар (1917 год – 

7,6 тыс. чел.). Процесс усиления многонациональности и сокращения удельного 

веса казахов в этнической структуре края продолжился и в советский период. 

Казахское  население  на  территории  Костанайской  области  сократилось  в 

годы  гражданской  войны,  голода  1921  года  и  тяжелых  послевоенных  лет.  На 

последующее изменение демографической ситуации значительное воздействие 

оказали трагические события, связанные с массовым голодом 30-х годов. Более 

чем  наполовину  уменьшилась  численность  представителей  коренного 

населения  в  Северном  Казахстане,  включающем  Костанайскую  область,  –  до 

410,1 тыс. человек или на 52,3%.  

В  1937–1939  годах  в  регион  переселялись  также  поляки,  иранцы,  курды, 

турки,  армяне,  китайцы,  проживавшие.  Так,  например,  в  1940  году  в  область 

прибыло 8700 поляков. Осенью 1941 года было депортировано 37 тыс. немцев 

Поволжья. В 1943–44 годах было проведено насильственное переселение около 

70  тыс.  балкарцев,  карачаевцев,  ингушей  и  чеченцев,  турок-месхитинцев  и 

крымских татар. 

Следующий  этап  формирования  многонационального  населения  был 

связан с освоением целинных земель. Население Костанайской области с 1953 

по  1955  год  увеличилось  на  26  %.  Всего  в  1954–62  годы  на  целину  прибыло 

около 2 млн. человек.  

204 

 

После  1991  года  в  Казахстане  в  связи  с  высокими  темпами  эмиграции 

началось снижение численности населения. Экономический спад и безработица 

привели к падению рождаемости и росту смертности населения.  

 

 

Доля  европейского  населения  (русские,  украинцы,  белорусы, 

поляки,  немцы)  по  районам  и  городам  областного  и 

республиканского подчинения Казахстана на начало 2012 года. 

[3] 

 

 

 

 

В  настоящее 

время  общая 

доля  казахов  в 

населении 

страны  растет 

ежегодно 

и 

составляла 

в 

1994  году  44,3 

%, в 1996 году 

–  50,6  %,  в 

1999  году  – 

53,4  %,  в  2009 

году – 67 %.[7] 

44.30%

50.60%

53.40%

63%

66.01%

1994 год

1996 год

1999 год

2009 год

2015 год

0.00% 10.00% 20.00% 30.00% 40.00% 50.00% 60.00% 70.00%

Общая доля казахов в населении РК

Казахи

205 

 

 

Национальный состав Костанайской области в динамике 

[7] 

Из  приведенной  таблицы  видно  наличие  почти  50  %  русскоговорящего 

населения,  но  наметилась  тенденция  к  постепенному  увеличению 

количественного состава коренного населения.  

Учитывая  стратегическое  положение  Костанайской области,  активизацию 

приграничного  экономического,  культурного  и  гуманитарного  сотрудничества 

с Россией, потребность в совершенствовании адаптационной и интеграционной 

политики  в  отношении  репатриантов-оралманов,  а  также  во  исполнение 

рекомендаций  IV  Всемирного  курултая  казахов  принято  решение  о  создании 

филиала  Всемирной  Ассоциации  казахов  в  Костанае  в 2013  году.Более  10  лет 

назад  ассоциация   начала  создавать  свои  филиалы  в  приграничных  областях 

(Павлодар,  Усть-Каменогорск,  Петропавловск,  Уральск,  Атырау,  Шымкент, 

Талдыкорган, Актобе) и столице - Астане. 

Сегодня в Костанайской области проживает около 30 тысяч репатриантов, 

что составляет 3,3% от общего количества прибывших в Казахстан оралманов. 

В  межобластном  разрезе  -  это  больше  удельного  веса  репатриантов  в 

Атырауской  (2,4%),  Кызылординской  (2,3%)  и  Западно-Казахстанской  (2%) 

областях.  От  количества  местного  населения  репатрианты  в  Костанайской 

области также составляют 3,3%.[2,3] 

Немало  важным  вопросом,  требующего  решения,  является  дальнейшая 

консолидация  казахского  народав  приграничных  регионах,  внедрение  родного 

языка, развитие национальной культуры, обычаев. 

Сегодня  в  Казахстане  действует  «Концепция  языковой  политики».  Она 

направлена на расширение сферы функционирования государственного языка и 

закрепляет русский как язык межнационального общения, не ущемляя при этом 

развитие родного языка представителей других народов. [2,3] Так, например, в 

Костанайской  области  16  действующих  диаспор  имеют  свои  воскресные 

школы,  где  дети  и  взрослые  имеют  возможность  изучать  родной  язык, 

9.85%

8.34%

8.20%

8.20%

8.13%

7.01%

6.98%

9.01%

5.64%

3.80%

3.80%

3.77%

3.20%

3.18%

14.56%

12.82%

11.90%

11.60%

11.52%

8.91%

8.75%

22.86%

30.93%

34.90%

35.60%

35.85%

38.76%

39.21%

43.72%

42.27%

41.20%

40.80%

40.73%

42.12%

41.88%

0.00%

10.00%

20.00%

30.00%

40.00%

50.00%

1989

1999

2007

2009

2010

2014

2015

Русские

Казахи

Украинцы

Немцы

Другие

206 

 

культуру.  В  этой  связи  новое  звучание  приобретает  проблема  образования  в 

условиях  поликультурного  общества,  повышение  уровня  лингвокультурной 

грамотности многонационального населения Казахстана в целом. 

 

Список использованной литературы 

1.  Костанайская  область:  прошлое  и  настоящие.  В  2-х  ч.  /Под  ред.  И.К. 

Тернового.-Костанай, 2007. ч. II-508 c. 

2. Вестник Челябинского государственного университета. 2012. № 5 (259). 

Филология. Искусствоведение. Вып. 63. С. 173–175. 

3.  М.А.Алексеенко.  Из  материалов  3-й  международной  научно-

практической конференции. Саратов. 2011 

4. Черныш П.М. Очерки истории Кустанайской области. - Кустанай, 1995. - 

276 с. 

5.  Кокобаев  М.К.  Лексико-этнографический  очерк  жилища  западных 

поселений Горькой линии // Филологи-   ческий сборник.  – Алма-Ата, 1967. - 

Вып. 6-7. – С. 434-441.    

6.  Касаткин  Л.Л.  Русские  диалекты  //  Александров  В.А.,  Власова  И.В., 

Полищук И.С. Русские. – Москва, 1997. – С.80-106.   

7. РГУ "Департамент

 статистики Костанайской области комитета 

по статистике министерства национальной экономики Республики Казахстан", 

kostanay.stat.gov.kz 

 

 

Конысбаева Д.Т.

1

, Канжегалина Г.Е.

2

 

1.

 

Научный руководитель, к.б.н., доцент 

2.

 

Студентка 5 курса факультета дистанционного обучения, специальность 

«География» 

МОНИТОРИНГ ЭКОЛОГИЧЕСКОГО СОСТОЯНИЯ НАРУШЕННЫХ 

ЗЕМЕЛЬ 

 

В  последнее  десятилетие  в  Казахстане    пристальное  внимание 

общественности привлекает одна из глобальных проблем - охрана окружающей 

среды, так как состояние природной среды и уровень использования природно-

ресурсного  потенциала  непосредственно  влияет  на  темпы  и  масштабы 

экономического и  социального развития общества.  Согласно,  Стратегического 

плана по сохранению и устойчивому использованию биоразнообразия на 2011-

2020 годы в Казахстане выработаны основные целевые задачи. [2.3]

 

Территория  Казахстана  отличается  большой  засушливостью,  основная  ее 

жүктеу/скачать 11,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: