Республики казахстан қазақстан республикасы денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі
жүктеу/скачать 1,31 Mb. Pdf көрінісі
|
Қалыпты физиология(@kaz medical students)
- Бұл бет үшін навигация:
- Йодталған гормондардың физиологиялық ролі
- Йодталған гормондардың түзілуінің реттелу механизмдері
- Тиреокальцитониннің физиологиялық ролі
| 11.4. Қалқанша бездің гормондары
Қалқанша без мойын аймағында кеңірдектің екі жағында орналасқан едәуір ірі без деуге болады. Оның құрылымында коллоидты (желім тәрізді зат) затпен толықтырылған фолликулалар болады. Фолликуланың ішінде йодталған ақуыз – тиреоглобулин бар. Қалқанша без гормондары екі топқа бөлінеді: 1) құрамында йод бар – трийодтиронин (Т 3 ), тетрайодтиронин (Т 4 ) немесе тироксин; 2) құрамында йод жоқ – тиреокальцитонин (кальцитонин). Тироксин – қалқанша бездің негізгі белсенді гормоны. Ол қандағы ақуыздармен (глобулин, плазмалық альбумин) жеңіл байланысады да, жасуша ішіне жылдам өтіп кетеді. Сондықтан тироксиннің қандағы мөлшері трийодтиронинге қарағанда көбірек болады. Йодталған гормондардың физиологиялық ролі: 1) ОЖЖ-нің қызметіне әсері. Бұл әсері иттерге жасалған тәжірибеде дәлелденген: ұзақ уақыт итке тироксин көп мөлшерде егілетін болса, оның қатты мазасы кетіп, аяқтары дірілдеп, сіңір рефлекстері күшейеді. Қадқанша безді алып тастаған жануарда қимыл белсенділігі күрт төмендеп, қорғаныстық реакциялары әлсірейді. Бездің гипофукциясында тура осындай өзгерістер пайда болады. Мұндай жағдайда жануарға тироксинді егу аталған бұзылыстарды кетіреді де, жануар қалпына келеді. Бездің гиперфункциясында қатты абыржу, қажу, бұлшықеттің дірілі (тремор), себепсіз үрейлену сияқты белгілер байқалады; 2) жоғары жұйке ісәрекетіне әсері. Итке жасалған тәжірибеде қалқанша безді алып тастағанда, алдында қалыптасқан шартты рефлекстер мен шартты тежелу түрлері жойылғаны байқалған. Ал осы иттерге тироксин егілгенде бұл рефлекстер қайтадан қалпына келген. Сонымен қатар, бездің қызметі күшейгенде (гиперфункция) ұйқының, зерденің бұзылысы және эмоциялық тұрақсыздық байқалады; 3) организмнің өсуі мен дамуына әсері. Тироксин мен трийодтиронин бала организмінің (қаңқасының) өсуі мен жыныстық дамуына күшті әсерін тигізеді. Бездің гипофункциясында әсіресе ұрықтық даму мен бастапқы туылғаннан кейінгі (постнаталдық) кезеңде кретинизм деген науқас байқалады, оның негізгі белгілері – бойдың өспей қалуы мен ақыл-ойдың кемістігі; 4) зат алмасуға әсері. Тиреоидтық гормондар барлық тіндердегі зат алмасу (ақуыздар, майлар, көмірсулар, минералдық затар) процестерін күшейтеді. Гормондардың әсерінен тіндерде глюкозаны пайдалану күшейеді, бауырдағы майлар мен гликоген қорлары азаяды. Ақуыздың түзілуі мен жасуша ішілік тотығуы күшейеді. Сонымен қатар, организмдегі энергия алмасу, әсіресе негізгі алмасу (НА) деңгейі жоғарылайды. Бездің гиперфукциясында адамның НА шамасы 60-100%-ға дейін көтеріледі; 5) ағзалардың қызметіне әсері. Тироксин жүректің соғуын күшейтеді, тыныстың жилігін ұлғайтады, тердің көбірек шығуына келтіреді. Тиреоидтық гормондар бауырдағы, бүйректегі, жүрек пен өкпедегі қанның ұюына қатысатын факторлардың түзілуін тежеп, антикоагулянттардың синтезделуін күшейтеді, қандағы фибринолизге қатысатын заттарды белсендіреді. Сонымен қатар, тироксин тромбоциттердің әрекеттік қасиеттері – адгезия және агрегацияны басады (тежейді). Балалық кезеңде қалқанша бездің қызметі жеткіліксіз болғанда (гипотиреоз) кретинизм және микседема сияқты патология пайда болады. Ал кейбір аймақта суда йодтың жетіспеуі бездің қызметін төмендетіп, без тіндерінің өсіп ұлғаюына келтіреді, нәтижесінде эндемиялық зоб деген ауру дамиды. Қалқанша бездің қызметі күшейгенде (гипертиреоз) тиреотоксикоз (базедов науқасы) байқалады. Йодталған гормондардың түзілуінің реттелу механизмдері: 1) гипофиздің артқы бөлігінен шығатын тиреотропин арқылы реттеу. Гормонның йодталу кезеңдерінің бәріне әсер етеді; 2) йодтың қатысуымен реттеу. Аз мөлшері гормонның түзілуін жеделдетеді, көп болса – тежейді; 3) вегетативтік жүйке жүйесімен реттеу: симпатикалық жүйе – гормондардың өндірілуін күшейтеді, парасимпатикалық – төмендетеді; 4) гипоталамус арқылы реттеу. Гипоталамуста бөлінетін тиреолиберин гипофиздегі тиреотропиннің шығуын қолдайды, ал бұл гормон қалқанша безінде йодталған гормондардың түзілуіне күшті әсерін тигізеді; 5) торлы құрылым арқылы реттеу. Оның құрылымдарының қозу гормондардың өндірілуін жоғарылатады; 6) ми қыртысының қатысуымен реттеу.Тәжірибеде ми қыртысы алып тасталған (декортикация) жануарларда бастапқы кезде қалқанша бездің қызметі белсенді болып, біраз уақыттан кейін төмендейді. Тиреокальцитониннің физиологиялық ролі жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|