С. А. Козлова, Т. А. Куликова
жүктеу/скачать 4,62 Mb. Pdf көрінісі
|
kulikova t mektepke deyingi pedagogika
| ПЕДАГОГИКА – ҒЫЛЫМ
Педагогиканың ғылым ретінде пайда болуы және қалыптасуы «Педагогика» сөзі антика заманында пайда болды және жалпы қолданатын лексикада мықты орнын тауып, өткен мыңжылдықтарда әртүрлі тілдерде сөйлей бастады. Оларды тек қана мамандар ғана емес, сонымен қатар, педагогикалық мамандықтан алшақ адамдар да пайдаланады. «Педагогика» сөзінің осылайша кең таралуы оның мағынасының әр түрлілігінде. Ол екі мағынаны қамтиды: ■ педагогика — практикалық іс-әрекеттің саласы, өнер; ■ педагогика – ғылыми білім саласы, ғылым. «Педагогика» сөзі
бірінші мағынасында екіншісіне қарағанда, ертерек қолданыла бастады. Адамзат өскелең ұрпақтың тәрбие
беру және
оқыту тәжірибесімен мыңжылдықтар бойы байытылып отырды. Осы тарихи тәжірибені түсінуге, жүйелеуге және осы негізде білім беру мен оқытудың заңдылықтарын анықтауға арналған ғылыми педагогика бірнеше ғасырдан кейін пайда болды. Сондықтан педагогика – бұл ежелгі ғылымдар арасында, мысалы, философия, медицина, геометрия, астрономияны алсақ, салыстырмалы түрде жас ғылым. Балаларды өмірге дайындау, оларға жинақталған тәжірибені жеткізу қажеттілігі адамзатта ежелгі уақытта пайда болды. Бастапқыда ол қауымда табиғи өмір сүру барысында, содан кейін үлкендер үйретіп, көрсеткенде, еңбекке баулып, қажетті дағдыларды сіңіре отырып, өз үлгісімен тарту барысында отбасыларда жүзеге асырылды. Мәдениеттің дамуымен, құлдық қалыптастыруға көшудің арқасында туындаған щаруашылық және экономикалық өмірдегі өзгерістермен байланысты жас ұрпақты оқыту және тәрбиелеу үшін арнайы ұйымдастырылған оқу орындарын құру қажеттілігі пайда болады. Осы қажеттілікке жауап ретінде мектеп пайда болады (Ежелгі Шығыс, шамамен б.з.б. 5-ші мыңжылдықта). Алғашқы мектептерді ғибадатханаларда, монастырьлерде 37
ғибадат етушілер ашты, себебі дін тәрбие беру идеалының тасымалдаушысы болды. Содан кейін әртүрлі үлгідегі мектептер ашылды, олар оқытудың мазмұны және әдістемесімен ерекшеленді. Ежелгі мектептерде оқыту мазмұны кеңінен ұсынылды: оқу және жазу сауаттылығы, математика, музыка, этика, салт жоралары, дене жаттығулары, поэтика, логика және басқалар. Оқытудың сипаты мен ауқымы оқушылардың әлеуметтік жағдайымен (вельможалардың, дінбасыларының, шенеуніктердің, қолөнершілердің, бақташылардың, балықшылардың, тіпті құллардың), сондай-ақ,белгілі бір елде болған мәдени және этникалық дәстүрлермен анықталды. Жазғыштар, суретшілер, мұғалімдерді даярлайтын «кәсіби бағдары» бар мектептер болды. Тәрбиелеу және оқыту үрістерін ұйымдастыру, олардың мазмұны белгілі елде қалыптасқан қоғамдық жағдайлардың ерекшеліктерімен анықталды. Педагогика тарихына Ежелгі Грецияда антика уақытында (б.з.б. ҮІ-ІҮ ғғ.) қалыптасқан екі тәрбие жүйесі енді: спарталық және афиналық. Қоғамдық жағдайларға байланысты Спарта үш жүзжылдық бойына әскери мемлекет болды. Сондықтан спарталық жүйенің негізіне рухы жоғары, дене бітімі дамыған, әскериі істе білгір бозбаланы тәрбиелеу идеясы жатты. Ер жынысты адамдарды тәрбиелеу мемлекеттің ақарамағында болды, қатаң реттеліп, бақылауға алынды. Қоғамдық тәбиелеу өмірінің бірінші күнінен басталды. Жаңа туған нәрестелерді қауым ақсақалдары, қарап, әлсіз және кем туғандарды құздан құлатқан, ал мықтыларды емізуші анаға тапсырған. Асыраушылар Грециядағы алғашқы
кәсіби тәрбиешілер болды. Олар баланы қатал жағдайда өмір сүруге, атап айтқанда, қараңғыдан қорықпауға, тамақ ішкенде ұстамды болуға, ауырғанда, тоңғанда айқайламауға және жыламауға және т.б. үйретті. 12 жылға шақталған мемлекеттік оқыту 7 жастан басталды. Ол әскери даярлық жүйесінен құралып, дене жаттығуларын, гимнастиканы, жарыстарды, оқу жорықтарын, үлгілі айқастарды және т.б. қамтыды. Зияткерлік дамыту ең аз мөлшерге бағытталды: оқу және жазу бастамалары. Демократиялық Афинада ақылын, адамгершілік қасиеттерін, денесін дамытуға бағытталған басқа жүйе қалыпасты. Балаларды оқуға, жазуға, есептеуге, музыкалық аспаптарда (кифарада, лирада) ойнауға үйретті. Баланы өнерге, мәдениетке
38
баулуға ерекше назар аударылды. Бағдарламада поэзия, би, музыка, классикалық әдебиетті (Гомер, Эзоп, Софокл және т.б. шығармалары) оқу органикалық үйлесті. Дене мен рухты тәрбиелеуге гимнастикамен, жүгірумен, күреспен, дискіні, садақты атумен айналысу, сонымен қатар, спорт сайыстарына қатысу ықпал етті. Сонымен, ежелгі уақыттарда (б.з.б. кезең) адамзат педагогикалық қызметтің, өскелең ұрпақты тәрбиелеудің бай тәжірибесін жинақтады. Ежелгі ұлы ойшылдар, философтар, атап айтқанда, Демокрит (б.з.б. 470 немесе б.з.б. 460 шамасында), Сократ (б.з.б. 469 — 399), Платон (4 б.з.б. 27 — 348), Аристотель (б.з.б. 384—322) және т.б. адам табиғаты, оны жетілдіру жолдары туралы ойлана отырып, оларға заманауи болып табылған қоғамда адамгершіліктің төмендеуіне наздана отырып, балалар мен бозбалаларды тәрбиелеу және оқыту туралы алғашқы педагогикалық идеяларды, ережелерді, ұсыныстарды қалыптастырды. Ежелгі философтардың біз үшін тарих сақтап қалған нақыл сөздері, біздің уақытқа дейін жеткен олардың еңбектерін педагогикалық теориялар деп әлі айтуға, ғылымның саласына жатқызуға болмайды. Философтардың өзі педагогикаға баланы өмір бойына жүргізу өнері ретінде қарады. Соған қарамастан, алғашқы педагогикалық көзқарастар философия қойынауында пайда болып, педагогика мен ғылымның бастамашылары болғанын атап өту керек. Орта ғасыр шіркеудің озбырлығымен, рухани өмірдің барлық салаларында, соның ішінде білім мен тәрбие беруде, тәрбиелеудің антикалық идеалдарынан алшақтаументарихқа енді. Алайда Орта ғасырлар – он екі жүзжылдықтан астам уақытты қамтитын қомақты тарихи қабат болып табылады, ол кезең бойында педагогикалық тәжірибеде көптеген құнды заттар болды. Орта ғасырларда білім беру, мәдениет орталықтарының рөлін
атқаратын жүктеу/скачать 4,62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|