КЕРШ ІЛУ - Шыгыс Қазақстанмен көршілес Таулы-  Алтайдагы кезең аты. Осында экспедицияда болган Ж. Бола- 121

товқа жергілікті қазақтар бүл монғолдың «үй тас» деген сөзі 
деп түсіндірген. Ж. Болатовтың пікірінше бүл монғолдың гэр- 
үй, чулу-тас сөздерінен жасалған топоним. («Қазақ тілі тарихы 
мен диалектологиясының мәселелері», жинақ, Алматы, 1962, 69 
беті). Герчулуу формасын қазактар өз тіліне лайыктан Кершілу 
деп бүрмалап кеткен. Чул//чулуу сөзі тас ретінде монгол жэне 
чуваш тілдерінде бар. Бүндағы басқа түркі тілдеріндегі ш/ 
таш/ дыбысының якут, чуваш тілдерінде л-фонемасына ауы- 
суын лабдаизм заңы деп аталатыны белгілі. Түркі тілдеріндегі 
л//ш 
дыбыстарының 
сәйкестігі 
жөнінде 
белгілі. 
Түркі 
тілдеріндегі л//ш дыбыстарының сәйкестігі жөнінде белгілі 
тюрколог Н. К. Дмитриевтің бір мақаласында жақсы айтылган 
(Н. К. Дмитриев. Соответствия л//ш, ИСГТЯ, 1, фонетика, М., 
1955, стр. 320-321). Монгол тілінен қойылғанГэрчулуу>Кершілу 
(Үйтас) атауын қазақша Қойтас атауымен салыстыруга әбден 
болады.
КӨКДАБА - Онтүстік Алтайдағы тау аты. Ғ. Қоңқапшаев- 
тың пікірі бойынша бүл монголдың «көк бел», «көк асу» деген 
сөзі (Г. Конкашпаев. Географические названия монгольского 
происхождения... Известия АН КазССР. Серия филологии и ис­
кусствоведения. Вып. 1 (11), 1959, 92 беті). Монғолша-қазақша 
сөздікте даваа сөзі қазақша асу деп аударылган (С. Хабшай, 
Ә. Мініс. Монголша-қазақша сөздік. Уланбатор, 1954, 71-беті). 
Ал топонимнің бірінші компоненті көк сөзі - монгол тілінде 
де «хөх». Көк//хөх сөздері түркі-монгол тілдерінің ортақтыгын 
көрсетеді. Сол сияқты атаудың екінші компоненті даваа сөзі 
де, біздіңше, түркі тілдеріндегі төбө//төбе сөзімен туыстас. 
Сол себептен бұл атау тұтасымен түркі-монғол тіл туыстығын 
көрсетеді.
ҚАҒЫЛ - Қарағанды облысында Бас Қағыл, Орта Қагыл, 
Аяқ Қагыл деген тау аттары бар.
Қағыл т.б. атаулардың этимологиясы турал: Ғ. Қоңқашпаев 
былай деп жазды:
122

«В Казахстане имеется несколько топонимов тип Урал. Ср. 
названия рек в Уральской области: Оил (на карте Уил) и Киил:, 
названия небольших гор в Қарагандинской области Бас-Кагыл, 
Орта-Кагыл, Аяк-кагыл; казахское название реки Ишима Есил. 
Все они, по нашему мнению, являются формой повелительно­
го наклонения единственного числа будущего времени страда­
тельного (или возвратного) залога от глаголов ою (оймақ) - вы­
резать, вырыть»; кию (кимак) - «прорезать, прорывать»; кагу 
(какпак) - «сдувать»; есу (еспек) - «вить». Буквальное значение 
слов киил - «прорезайся», оил - «вырезайся, прорывайся; ка- 

жүктеу/скачать 7,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: