Ана тілі сабақтарында оқушылардың өздіктерінен орындайтын жұмыстарының түрлеріне тоқтала кетсек: ертегілерге байланысты салынған суреттермен жұмыс, қима қағаздар түрінде жасалған шағын әңгімелерді өз беттерінше оқып мазмұнын айту, тақырыптардың авторлары (ақын, жазушылар) және олардың өмірбаяны туралы қосымша деректер, сюжетті суреттермен жұмыс, оқыған әңгімелері бойынша сурет салу, мазмұндама немесе шығарма жазу, тақырыптаы өз бетінше аяқтау, бөлімдерге бөлу, ат қою, сұрақтарға жауап әзірлеу, газет, журнал материалдарымен жұмыс, сахналық көріністер әзірлеу сияқты жұмыс түрлерін тапсыруға болады.
Әр сыныпта өткізілетін сабаққа тиісінше уақыт бөлінуі оқушылардың өзіндік тапсырмаларды ұқыпты орындауына көмектеседі. Оқушыларға өздіктерінен жұмыс істету тек білімді бекіту үшін ғана емес, жаңа материалды түсіндіруде де қолданылады. Мысалы, мұғалім оқулықтан тиісті материалды оқытады, онда не айтылғанын, қалай қорытылуға болатынын ойлануды тапсырады немесе белгілі бір ережені оқытып, мысалдарды талдауға осы ережені қолдануды тапсырады. Ал, оқушылардың тапсырманы сыныпта, үйде өздігінен орындай білуі – оның бойында қалыптасқан білім, білік пен дағдылар сапасының сенімді көрсеткіші.
ШАҒЫН ЖИНАҚТАЛҒАН БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕТЕГІ САБАҚ ЖОСПАРЛАРЫНЫҢ ҮЛГІЛЕРІ
1-СЫНЫП
Әліппе
2-СЫНЫП
Қазақ тілі
3-СЫНЫП
Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы:
Өлең жолдарын баспа түрден жазба түрге аударып жазу
Зат есімнің көпше түрі
Зат есімнің барыс септігінде септелуі
Сабақта көзделген мақсат:
Оқушыларды жазуға үйрету; тілін дамыту, сауаттылығын арттыру
1)Оқушылардың зат есім туралы білімдерін толықтыру;
2) Көптік мағынасын білдіретін жалғауларды түсіндіру.
Барыс септігінің сұраулары мен жалғаулары, жай және тәуелді түрі, түбір сөздің соңғы буынына орай жалғаулардың түрлері
Сабақтың көрнекілігі:
Түрлі заттардың суреттеі, көрсеткіш сигналдық карточкалар, «Мақтақыз бен мысық» ертегісінің күйтабағы
Жеке және көп затты бейнелейтін суреттер, әр оқушыға арналған тапсырмасы бар конверт, кесте
Барыс септігінің кестесі, зат есімді септеуге арналған перфокарта-лар, барыс септігінің сұрақтары
Сабақтың барысы:
Оқушылардың өздігінен орындайтын жұмысы. 1) жеке заттардың доп, шар, гүл, балық, бала және т.б. суреттер бойынша диктант жазуы
Мұғалімнің басшылығымен орындалатын жұмыстар.
(2-3- сыныптарға ортақ қайталау)
Зат есім туралы өткен ұғымдар сұрақ-жауап әдісі арқылы пысықталады. Сұрақ екі сыныпқа ортақ қойылады:
Зат есім дегеніміз не?
Зат есім қандай сұрақтарға жауап береді? Оқушылар зат есімнің анықтамасын айтып, сигналдық карточкаларынан сұрақтарын көрсетті. Содан соң екінші сынып оқушыларына өздігінен орындайтын жұмыс тапсырылды, ал үшінші сынып оқушыларына ауысып, сұрақтар жалғастырылды.
2) «Қай буынды жоғалттым?» ойыны. Тақтаға сурет ілініп, суреттегі заттың бір буынын оқушының өзі тауып жазуы керек. М: торғай суретінің астына: Тор... деп, бақа суретінің астына ..қа деп жазылған. Көп нүктенің орнына керекті буында оқушылар өздері жазады.
Зат есім сөзді қатыстырып, үш сөйлем ойлап жазыңдар да, зат есімнің астын сызыңдар.
Оқушылар жаңа сабаққа даярлық ретінде жеке және көптік мағынаны білдіретін сурет бойынша жұмыс жасады. Сол суретте бойынша оқушылар үстел-үстелдер, ешкі-ешкілер, әтеш-әтештер, бала-балалар, т.б. сөзде-рін жазды. Қосымша заттың көпше түрін қандай жалғау арқылы білетіндігін анықтау да тапсырылды.
Зат есімнің қандай жалғаулары бар? Қан-дай септіктерді өттік? Қазақ тілінде неше септік бар? Сұрақтар-ына жауап алып, өткен материал пысықталды. Жаңа материалды түсін-діру.
Барыс септігінің кесте-сіндегі сөйлемдерді оқытып, оқушыларға бір септіктің жалғауын жабу тапсырылды. Осындай жұмыс арқа-сында оқушылардың өз-деріне «Барыс септігі қандай сұраққа жауап береді және қандай жалғау жалғанып тұр? деп сұралды. Оқулық-тан барыс септігінің ережесін оқытып, өздік-терінен орындайтын жұ-мысқа 237-жаттығу бе-рілді.
3) Мұғалім басшылығы-мен орындалатын жұ-мыс.
1.Суретті диктантты тексеріп, кейбір сөз-дердегі дауысты дыбыс-тарды сигналдық кар-точкалар арқылы қай-талату. М: доп сөзіндегі дауысты дыбыс қайсы?
2. «Қай буынды жо-ғалттым?» тапсырмасы бойынша бір оқушы сөздің бір буынын оқыса, екінші оқушы екінші буынын оқиды. Оны тексерген соң, Әліппедегі өлең оқыл-ды.
Өз бетімен орындала-тын жұмыс.
Өлеңді дәптерлеріне қа-тесіз көшіріп жазу.
Өз бетімен орындала-тын жұмыс.
Кестеде жазылған зат есім (жеке және көпше түрін) сөздерін, сұрақ-тарын оқып, танысып, өздеріне мысалдар жазу тапсырылды.
Мұғалім басшылығымен орындалатын жұмыс
а) сурет бойынша жа-зылған сөздерді оқытып, «бұл көп пе, әлде аз ба? екені сұралды.
ә) қалған тапсырмалар да осындай ретпен тек-серілді.
б) кестеде жазылған сөз-дерді оқытып, зат есім-нің жеке түріне –лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер жалғаулары жалғануы арқылы көпше түрі жасалатыныныа көздері жеткізілді. Оқулықтан ережені оқытып, ауызша мысал айтылды.
Өз бетімен орындала-тын жұмыс. Дайын тұрған конверттен кар-точкаларды алып, бе-рілген тапсырмаларды орындату (онда жеке заттарды көпше түрде және керісінше, сөз құ-растыру.
Өз бетімен орындала-тын жұмыс.
Әр оқушы күні бұрын алдарына қойылған конверттен перфокарта алып, берілген сөздерді өздері білетін септікке дейін септейді.
Мұғалім басшылы-ғымен орындалатын жұ-мыс.
Орындалған жұмыстар тексерілді. Жаттығу жә-не перфокарта бойынша жазғандарын кезек-тестіріп оқытылды.
Мұғалім басшылығымен орындалатын жұмыс.
Күйтабақтан «Мақтақыз бен мысық» ертегісін тыңдату арқылы оқушыларды сергітіп алып, ертегі үш түрлі мақсатта пайдаланылды.
Бірінші сынып оқушы-лары өздерінің түсін-гендерін айтты.
Екінші сынып оқушы-лары зат есімдерді теріп жазып, оны көпше түрге айналдырылды.
Үшінші сынып оқушы-лары барыс септігінде айтылған сөздері бар сөйлемдерді жазды.
Осылайша сабақ соңында бірінші сыныпта тіл дамыту жұмысы жүргізілсе, екіші және үшінші сыныптарда жаңа материалға қорытынды жасалды.
Орал қаласындағы педагогикалық колледжінің аға оқытушысы Н.Мусинаның 2-3-4-сыныптарды біріктіре өткізген сабағының үлгісі
2-СЫНЫП
3-СЫНЫП
4-СЫНЫП
Сабақтың тақырыбы:
Жіңішке дауысты дыбыстар, олардың айтылуы мен жазылуы
Буындардың екі түрлі айтылуы мен жазылуы
Қос сөздердің күшейткіш буын арқылы айтылуы.
Сабақ мақсаты:
Жіңішке дауысты дыбыстарды игерту, олардың айтылуына қарай жазылатынын есте қалдыру.
Буын туралы білімдерін тиянақтау, дыбыстың әсерінен буынның екі түрлі айтылып, жазыла-тындығын меңгерту.
Қос сөз туралы түсі-ніктерін толықтыру, сөздің алдынан кү-шейткіш буын қосу ар-қылы жаңа мағыналы сөз жасауға болатын-дығын меңгерту.
ә) Тәрбиелік мәні:
Отанды сүюге, табиғатты аялауға тәрбиелеу, эстетикалық сезімін қалыптастыруға, ізгілікке баулу.
б) Ой-өрісін дамыту
Әр сынып оқушыларынан сұраққа жауап алып, талдау-жинақтау әдісі арқылы оқушылардың ой-өрісін арттыру.
С а б а қ к ө р н е к і л і г і:
Сурет: (Алма, әтеш, қарбыз, көгершін, орақ, ұя, құс, түйе)
Перфокарта
«Қай дыбысты жоғалт-тым?»
Бар-бер
«Тез тап!»
Асылан-Ерлан
1.Қос сөзге сөйлем жаз.
Сан-сән
Күн-құн
ОР-өр
Ыс-іс
Асан-Әсет
Үміт-Ұлдай
Омар-Өркен
Ыбырай-Іңкәр
2. мына сөздерге (үйрек-қаз, тау-тас) сөйлем құра, жасалуын түсіндір.
3. мына қос сөздерге (айта-айта, бара-бара) сөйлем құра, жасалуын түсіндір.
Кесте
Жуан дауыстылар:
а, о, ы, ұ;
Жіңішке дауыстылар:
ә, е, ө, і, ү.
Жуан буынды сөздер: орман, ыдыс, құлын.
Жіңішке буынды сөздер:
бәйшешек, өріс, үлкен.
а)Күйтабақ.
ә) Жұмбақ жазылған плакат. Кіп-кішкене қараша,
Тұрған жері тамаша.
Бірақ сәтте жер-көкті,
Алады шарлап қараса. (Көз)
б) магнитофон. «Отан». (Ө.Тұрманжановтың өлеңіне жазылған).
в) мазмұнды сурет (көктемгі табиғат көрінісі).
г) тақтамен жұмыс. «Отан». Ө.Тұрманжанов.
Отан дейміз от жаққан жерімізді,
Отан дейміз өсірген елімізді,
Отан дейміз туған жер, атамекен.
Биік тау, орман, тоғай, көлімізді.
Отан дейміз кең байтақ астананы,
Жасыл жайлау, жаңа жол, тас қаланы.
Отанның шеті де жоқ, шегі де жоқ,
Ол бірақ өз үйіңнен басталады.
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, талдау-жинақтау, әңгіме.
Пәнаралық байланыс: Ана тілі, дүниетану, бейнелеу өнері.
Сабақтың түрі: шеберлік пен дағдыны қалыптастыру, жаңа білімді хабарлау.
Сабақтың барысы: Тақтаға ілінген суреттер бойынша сөздік диктант жазу.
Жазылған сөздерді шартты белгісімен буынға бөліп, буындардың жуан және жіңішке болып келетінін ажырату.
Перфокартамен жұмыс.
1.Қос сөз деген не?
2.Жазуда қос сөздің арасына қандай белгі қойылады?
3. Қос сөздер қалай жасалады?
4.Қос сөзге екі сөйлем жаз.
5.Мына қос сөздерге (үйрек-қаз, тау-тас) сөйлем құра.
6. Мына қос сөздерге (айта-айта, бара-бара) сөйлем құра, жасалуын түсіндір.
Ескерту: ...- Мұғалімнің басшылығымен орындалатын жұмыс. ..- Оқушылың өздігінен орындайтын жұмысы.
Тапсырманы қалай орындағандарын бір-біріне тексерттіру. Осы кезде дайындалған кестені пайдалануға болады.
Перфокарта бойынша берілген тапсырманы қалай орындағандарын тексеру, бағалау. Көрнекілігіне дайындалған кестені пайдаланып, күшейткіш
буын арқылы да қос сөз жасалатынын түсіндіру.
...Тапсырманы қалай орындағандарын тез қарап шығу.
«Қай дыбысты жоғалттым?», «Тез тап» ойынын ойнату.
Тақтадағы суреттерді пайдаланып, күшейткіш буынды қос сөзі бар сөйлемдер жазуды тапсыру.
Көрнекіліктегі жазылмаған дауысты дыбысты таптырып, оның жуан не жіңішке дауысты дыдыбыс екенін анықтау және сөз мағынасына көңіл бөлу. Әр сөзді мұғалім оқып тұруы керек: Сан-сән,
күн-құн, ор-өр, ыс-іс.
Бірінші дыбысы аталған дауысты дыбыстан басталатын кісі аттарын айту. Айтылған кісі аттарының жуан не жіңішке буынды сөз екенін анықтау. Асан-Әсет; Үміт-Ұлдай;
Омар-Өркен; Ыбырай-Іңкәр.
Мысалы: Ағашта қып-қызыл алма өсіп тұр. Біздің үйде әп-әдемі әтеш бар және т.б.
Оқулықпен жұмыс.
68-жаттығу.
169-жаттығу.
... Сурет бойынша жазған сөйлемдерін тексеру, ондағы қос сөздің жазылуына көңіл бөлу.
...Жаттығуды қалай орындағандарын тексеріп, бір-бірінің білімдерін толықтыруға мүмкіндік беру.
.. Оқулықпен жұмыс.159-жаттығу.
...Жаттығудың қалай орындалғанын тексеріп шығу.
...Сергіту. Музыкамен қозғалыс жасау. (Күйтабақ).
...Жұмбақ жазылған плакат. Шешуін тапқан соң, асты сызылған сөздерге тақырыпқа байланысты талдау жасау. Үш сынып оқушыларын қатар қатыстыруға болады.
«Көз» сөзінде неше буын бар, ол қандай буын, себебін түсіндір.
Жұмбақта қос сөз бар ма?
Кіп-кішкене (күшейткіш буын), жер-көкті (әр түрлі сөз). Қос сөздер қалай жасалған?
Сабақты қорытындылау. «Отан» (Ө.Тұрманжанов). ...Өлеңді магнитофоннан тыңдату, мәтін мазмұнына сай сурет пайдалану, өлеңді қалай түсінгендерін сұрау.
Тақтаға осы өлеңнің бірінші шумағын бұрын жазып қойып, мәтінді қалай түсінгендерін байқаған соң:
Өлеңнің 1-2 тармағынан дауысты дыбыстарды таптыру, астын жаздыру. Отан дейміз от жаққан жерімізді,
