Емтихан сұрақтары Жаратылыстанудың құрылымдық сипаттамасы және оның даму кезеңдері
жүктеу/скачать 37,9 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ҮлкенжарылысмоделіжәнеӘлемніңкеңеюі.
|
Емтихан сұрақтары 1. Жаратылыстанудың құрылымдық сипаттамасы және оның даму кезеңдері. 2. ХХ ғасырдағыжаратылыстануғылымыныңмаңыздыжетістіктері. ҮлкенжарылысмоделіжәнеӘлемніңкеңеюі. Жаратылыстану ғылымдары (ағылш. Natural science) — табиғатты зерттеумен айналысатын ғылымдардың жиынтық атауы; табиғат феномендері мен олар дамуының жалпы заңдарын танумен шұғылданатын ғылымдар жүйесі. Тарихта мәдениеттің бір сферасының екіншісіне зиянын тигізе отырып ерекше бөлініп шығуының мысалдары көп. Ең алдымен бұл орта ғасыр мен жаңа уақыттағы ғылымның, философияның және діннің арақатынасына байланысты. Ортағасырлық ғылым діннің билігінде болғандықтан, антикалық ғылымның жетістіктері ұмытылуға айналып, ғылым бірнеше қадам артқа шегінгені белгілі. Тек қана XIX ғасырда жаратылыстанудың жетістіктеріне байланысты ғылым адамзат пен қоғам дүниетанымында, мәдениетінде басымдылыққа ие болды. ХХ ғасыр адамзат тарихындағы ең серпінді жүзжылдыққа айналды: әлеуметтік толқулар мен дүрбелеңдер мемлекеттердің саяси құрылысын күрт өзгертіп, қоғамдық тәртіптер, адам санасы мен өмір салты, тұрмысы жаңарды. Өз кезегінде ғылым мен мәдениеттегі, әдебиет пен өнердегі сан алуан процестер адам баласы зияткерлігінің толық ашылуына әкелді. Техниканың қарқынды дамуы, алдыңғы қатарлы технологиялардың жасалуы, дүниежүзілік кеңістікті белсенді игеру және т.б. ғылымның өндірістегі негізгі күшке айналуына жағдай жасады. Ғылыми үлгілердің өзара алмасу үдерістері өтіп, дүниеге жаңа көзқарас қалыптасты. Жойқын жарылыс (ағылш. Big Bang) — Әлемнің бұдан 13.7 миллиард жыл бұрын жойқын ғарыштық жарылыс нәтижесінде пайда болғанын және өзгеріп бүгінге жеткенін сипаттайтын ортақ космологиялық модел.. Бұл модел қазіргі ғылыми зерттеу мен өлшеулер арқылы белгілі бір деңгейге дейін расталып отыр. Космологтар дәріптейтін бұл теория бойынша, әлем бұрын шекті уақыттың алдында айырықша тығыз, ерекше жоғары темпратураға ие алғашқы күйден өзгеріп келген. 2013 жылғы Планк спутнигі қол жеткізген ең жоғары өлшеулер арқылы аталмыш жойқын жарылыс бұдан 13.798 (± 0.37) миллиард жыл бұрын болған көрінеді. Осы үлкен жарылыстан кейін материя, уақыт және кеңістік пайда болды, олар кейінірек галактикалар мен жұлдыз жүйелеріне айналды, соның ішінде біздің Құс Жолымыз, Күн жүйесі және ақыр соңында өзіміз. Теория 1915 жылы пайда болды, Альберт Эйнштейннің салыстырмалық теңдеулерімен, ол басқалармен қатар ғаламның кеңеюін болжайды, бұл факт неміс ғалымы ешқашан жайлы болмады. Алайда, бельгиялық астроном Джордж Лемайтр салыстырмалылықты зерттей отырып, егер кеңею шын болса, ғаламның бастапқы нүктесі болуы керек деген болжам жасады. 1927 жылы Лемайтр «алғашқы атом» деп атаған ғаламның пайда болуы туралы өз идеяларын ұсынған мақала жариялады. Америкалық астроном Эдвин Хаббл жаңа теорияны алға тартып, 1929 жылы галактикалардың бір-бірінен, сонымен қатар бізден алыстап бара жатқанын растады. Артқа шегініс жасасақ, галактикалар қазіргіден әлдеқайда жақын болған болуы керек. Сондықтан барлық материя керемет қысылып, шексіз кішігірім кеңістікті иемденген сәтте болуы керек еді: сингулярлық. Бүкіл Әлем бастапқыда керемет ыстық және тығыз күйде болды, содан кейін ол баяу салқындаған кезде кенеттен кеңейе түсті. Бұл кеңейту бүгін де жалғасуда. Әлемнің ұлғаюы. Доплер эффектісіне сәйкес ғарышта қозғалатын барлық денелер жарық шығарады. Бұл заңды галактикаға қолдана отырып, астрономдар бізге жақындап келе жатқан ғаламдар жасыл, ал қашықтап бара жатқандар қызыл тәрізді болып көрінетінін анықтады. 1923 жылдан бастап 1950 жылдың орта кезіне дейін астрономдар галактикадан тыс денелерді зерттеу нәтижесінде галактикалардың бір-бірінен алшақтау процесін растады. Алынған мәліметтер негізінде Xaббл өз заңын тұжырымдады: галактика неғұрлым алыс қашықтықта болса, соғұрлым тезірек алшақтайды және соғұрлым оның спектрі қызылырақ болады: v=HD Хаббл заңы: қызыл ығысу бойынша анықталған галактиканың алыстау жылдамдығы оған дейінгі қашықтықтың өсуіне пропорционал. Мұндағы v — галактиканың алыстау жылдамдығы, D — оған дейінгі қашықтық, Н — Хаббл тұрақтысы (оның мәнін көп жағдайда 75 км/(с • Мпк) деп алады). Хаббл заңы тек алыс галактикалар үшін ғана қолданылады. Әлемде центр жоқ болғандықтан, жақын қашықтықтағы кейбір галактикалар біздің галактикаға жакындауы мүмкін. Ұлғайған Әлемнің ауа шары түріндегі екі өлшемді моделі жасалған. Бұл модель бойынша галактикалар шардың бетіне салынған нүктелер рөлін атқарады. Хаббл заңы Әлемнің ұлғаюын, яғни Үлкен жарылыс нәтижесінде Әлемнің пайда болғанын растайды. Қазіргі байқалатын ғарыштық сәулелер аясы Әлемнің Үлкен Жарылыстан кейін пайда болғанының куәсі. Бұл сәуле шығару кеңеюдің алғашқы мезетінде шығарылған сәуле эволюциясының нәтижесі, сондыктан оны реликтивтік деп атайды. Реликтивтік сәуле шығаруды 40-жылдары Дж. Гамов теория жүзінде болжаған. Есептеулер бойынша бұл сәуле шығарудың эквивалентті температурасы 10 млрд жыл өткеннен кейін бірнеше Кельвинге тең болуы керек. жүктеу/скачать 37,9 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|