Әсет мұҚашбеков

 
161 
“Аштыќ  пен  емдеу  орталыѓындаѓы”  меніњ  көріп  білгендерімменен  Шалќар 
Єбіш±лы  екеуміз  өз-ара  пікір  алысып  с±хбаттасып,  үнтаспаға  жазып  алѓан 
әњгімелерім жөнінде Сіздерді ќысќаша хабардар етейін деп отырмын... 
 
Сұрақ: – Шалқар аға, өзіңіз негізін қалаған «Аштықпен емдеу орталығы» 
туралы қысқаша айта кетсеңіз? 
Жауап:  –  Әсет  бауырым,  “Аштыќпен  емдеу  орталыѓы”  Ќазаќстан 
Республикасыныњ  денсаулыќ  саќтау  министрлігінен  арнайы  р±ќсатын  алып, 
Облыстыќ  денсаулыќ  саќтау  басќармасында  (департаментінде)  есепте 
т±рѓандыќтан, б±л ауруханада барлыќ медициналыќ тєртіптер ќатањ саќталѓан. 
Ауруларѓа  барлыќ  жаѓдайлар  жасалѓан.  Кез-келген  сырќат  адамдар  өздерініњ 
ауруларыныњ т‰рлеріне ќарай, орталыќтыњ жоѓарѓы дєрежелі дєрігерлері мен 
тєжірибиелі  мейірбикелерініњ  к‰нделікті  баќылауларымен,  б±л  жерде  3-5-7-
10-15-
21 тєулікке дейін аштыќ ±стап жата алады.  
Сұрақ:  –  Шалқар  Әбішұлы,  сіздің  емханаңызға  қандай  науқастар  келуге 
болады? Оларды қандай әдіспен емдейді? 
Жауап:  –  Ешќандай  дєрі-дєрмексіз,  орталыќта  аштыќпен  емдеуменен 
ќатар,  көптеген  жылдар  бойы  созылып  келе  жатќан  созылмалы  ауыр 
науќастардыњ, сусамыр (сахарный диабет) ќан ќысымы (давление), ќан аздыѓы 
(малокровие)  т.б.  көптеген  аурулардыњ  т‰рлерін  халыќтыќ  басќадай  емдеу 
єдістеріменен  емдеп,  б‰йректегі,  ќуыќтаѓы,  өттегі  ќ±мдар  менен  тастарды, 
пышаќсыз  (операциясыз)  т‰сіріп,  денедегі  барлыќ  ісіктерді,  жараларды, 
к‰йіктерді  жазады.  Осы  жерде,  бір  айта  кететіні,  неше  т‰рлі  дєрі-дєрмектер 
мен  тєуіп-балгерлерден  жылдар  бойы  ем  ќонбаѓан  ауыр  науќастардыњ  осы 
орталыќќа келіп емделіп, өз ауруларынан жазылып кеткендері жөніндегі жазѓан 
алѓыс  хаттары  б±л  жерде  өте  көп.  ‡зілген  ‰міттері  жалѓанып,  өмірге  ќайта 
келгендеріне  ќуанып  жазѓан  осындай  хаттарды  оќып  отырып,  орталыќтыњ 
жасап  отырѓан  м±ндай  сауапты  істеріне,  шектен  тыс  риза  болып,  еріксіз 
жанарыњ  ќуанышты  жасќа  толып,  шаттанасын.  Реті  келіп  т±рѓанда,  жарнама 
(реклама)  ‰шін  емес,  “Аштыќпен  емдеу  орталыѓыныњ”  ќай  жерде  екенін 
білгілері  келген  адамдарѓа.  Орталыќтыњ  мекен-жайын  айта  кетейін.  Ол, 
Қазақстан  Республикасы,  Оњт‰стік  Ќазаќстан  облысы,  пошталыќ 
индексі: 160002, Шымкент ќаласы, Гагарина көшесі, №56 үй. 
(
Х.Е.О.)  Халықтық  емдеу  орталығы  (Ж.Ш.С.)  жауапкерлігі  шектеулі 
серіктестіктің  “Аштыќпен  емдеу  орталыѓы”  бас  дєрігерініњ  ж±мыс 
телефоны: (83252) 56-57-04,  орынбасарыныњ  телефоны: (83252) 56-05-95, 
аныќтама  телефондары:  56-10-06, 56-23-21.  Осы  дәрі-дәрмексіз  емдеу 
орталығы  бұрынғы  «Түркстан»  қонақ  үйінде  орналасқан.  Орталыќтағы
аурулардыњ  жататын  орындарыныњ  бєрі  де,  2-кісілік  орын.  К‰нделікті 
төлем  аќысы  бір  орынѓа  1500  тењге,  (люксте  –  3000),  б±л  баѓаныњ 
нарыќтыќ  ќатынастыњ  өзгеруіне  байланысты,  өзгеріп  т±руы  м‰мкін. 
Орталыќта жатып емделген адамдарѓа, ењбекке уаќытша жарамсыздыѓы 
туралы аныќтама (бюллетень) беріледі. 

 
162 
¤мірдіњ  неше  т‰рлі  соќпаќтарынан  аман-есен  с‰рінбей  өтіп,  ќазіргі  кезде 
Пайѓамбар жасына жетіп отырѓан Шєкењ аѓамыз, өзініњ тіршілігіндегі көрген-
білгендері мен ойѓа т‰йгендерін, т‰йіндей келіп, елу жасынан бастап, б‰гінгі 
жастарымыз  бен  келешектегі  ±рпаќтарымызѓа  тєлім-тєрбиелік  маѓанасы  зор, 
өсиетті  өлењдерімен  де,  1992  жылдан  бастап  ашќан  өзініњ  денсаулыќты 
сауыќтыру орныменен де, жалпы адам баласыныњ жаны мен тєнін бірдей етіп 
сауыќтыруѓа бір адамдай ат салысып, өзі де 37 жасынан бастап аштыќты ‰збей 
мезгілімен ±стап ж‰рген өнегелі ењбектері, єрбір адамѓа рухани к‰ш беретін, 
денсаулыќтыњ терењ байлыѓына жеткізетін, ел-ж±ртќа өте пайдалы, кез келген 
адам ќызыѓарлыќтай, халќымызѓа керекті, аса бір мањызы зор, игілікті іс екен... 
Шєкење  от  басыныњ  амандыѓы  мен  Жаратушы  Алладан  ±заќ  ѓ±мыр  тілей 
отырып, енді Шалќар аѓаныњ жарыќ көрген 5 кітабы мен баспаханадан басып 
шыѓаруѓа даярлап ќойѓан 3 кітабыныњ ішінен аштыќты ±стау менен одан шыѓу 
жолындаѓы болатын ќиыншылыќтарды айтып, жастарѓа арнап жазѓан бірнеше 
өсиетті өлењдеріне кезек берейін: 
 
Көњіл к‰ймен денсаулыќ 
(немесе жан мен тєнніњ саулыѓы) 
...Сау боп ж‰рсе, жєн мен тєн, 
Тірлігіњде сєн мен мєн, 
Болып онда ж‰ресін, 
Жаќсы өмір с‰ресін! 
Автор.  
– 1 – 
Дені саудыњ тєні сау, 
Көњлі саудыњ жєні сау. 
Жєн менен тєн саулыѓыњ, 
Тењдесі жоќ байлыѓыњ. 
М±ндай байлыќ т±рѓанда, 
Басќа байлыќ байлыќ па? 
Табылады бєрі де
Тєн мен жєніњ сау болса! 
Көрем десењ тірлікте, 
Мєнді ќызыќ өмірді. 
Көњілге кір келтірмей, 
Саулыѓыњды кетірмей. 
Ќорѓаушы боп оларѓа, 
‡мітіњді өшірмей. 
Көњіліњді баспаѓын, 
Саулыѓыњды саќтаѓын! 
‡міт өшсе саулыќта, 
Көњіл к‰й де ауруѓа, 

 
163 
Ќалады да ±шырап, 
Кетер ісіњ пышырап. 
¦шырасањ кеселге, 
¤міріњніњ мєні де, 
Бола ќоймас сєні де, 
Ондай өмір өмір ме? 
...Сондыќтан да ќараѓым, 
Жєн, тєніње ќараѓын?!  
– 2 – 
Керегі не байлыќтыњ, 
Денсаулыѓыњ болмаса, 
Керегі не саулыќтыњ, 
Көњіл-к‰йіњ болмаса. 
Денсаулыќ та, байлыќ та, 
Көњіл, к‰й де ќолыњда. 
Тєрбиелі болсањдар, 
Бєрі жатыр жолыњда, 
¤з-өзіње ќараќты, 
Болып ж‰рсењ жауапты. 
Байлыѓыњ да болады, 
Саулыѓыњ да болады. 
¤мір бойы тірлікте, 
Көњіліњ де,  толады! 
Осындай боп егерде, 
Мєнді өмір с‰руге, 
...Талпынсањдар, саулыќпен, 
Ќара көњіл-к‰йіње?! 
 
ДЕНСАУЛЫЌ – ТЕРЕЊ БАЙЛЫЌ
  
...Ретсіз тамаќ ішіп, 
Ауырып емделгенше, 
Жолына аштыќ т‰сіп, 
Ауырмас тірлік істе! 
Автор.  
– I – 
¤мір кешкен жаѓымды,  
Америка ѓалымы,  
Айтќан екен Поль Брэгг, 
«Аштыќпенен тєніњді,  
Аптасына бір ірет,  
Тазалатып т±рѓын», – деп, 
«Ќоюлатпай ќаныњды,  

 
164 
Саќта!» - депті жаныњды. 
«Спирт, араќ, виноны,  
Коньяк, шампан, пивоны,  
Залалы бар т±нбаны,  
Минералды суларды,  
Ішпе», – депті ќайдаѓы.  
«Бар денсаулыќ, ќуатты  
Алдырмастан бойдаѓы,  
Саќ бол!» – депті жан-жаќты. 
«Наша, көкнар, темекі,  
Ж±мсаќ нан, с‰т, с‰р етті.  
Жай су, май, шай, кофені,  
Ќ±рт, т±з, ќант, конфетті,  
Ќалбырдаѓы көп дємді,  
Же, іш, шек», – деп айтпаѓын.  
«Ќайта оны жеп, ішпе.  
Шекпегін!» – деп тойтарѓан. 
«Ањ, ќ±с, малдыњ етінен,  
Кесіп майлы жерінен,  
Тамаќ жасап к‰ніге,  
Жей бермегін көп» деген.  
«Кепкен балыќ саќталѓан,  
Көкөністі т±здалѓан,  
Ќуырѓан ас, дємдерді,  
Еш жемегін!» - деп айтќан.  
– 
IІ– 
«Жасамайтын апатты, 
 
Ішіп-жегін тамаќты,  
Жерден шыќќан өнімді,  
Денсаулыќќа сенімді, 
Ішкін суды ќайнаѓан,  
Кепкен нан же аздаѓан»  
«Сонда, - деген,- денсаулыќ  
Мыќты болар саќталѓан».  
«Денсаулыѓым мыќты» деп,  
Жалќауланып жатпастан,  
Ќимыл жасап, ж‰ргін көп,  
Желеу, сылтау айтпастан»,  
– 
Деп жазыпты Поль Брэгг,  
Адамзатќа зор көмек,  
Аќ пейілді ж‰ректен,  
Берсем деген ниетпен.  

 
165 
– 
IІІ– 
Ќолѓа кітап тигеннен,  
Көп ауырып к‰йгеннен,  
Поль Брэггтіњ айтќанын,  
Көріп, біліп жазѓанын,  
Оќып, бірден мойындап,  
Б±лжытпастан орындап,  
Нашарлаѓан саулыќты,  
Жөндеп алдым д±рыстап. 
Пенде деген ±мытшаќ,  
Не болмаса ±рыншаќ,  
Денсаулыќты жаќсартќан,  
Ќанша ењбек, к‰шті сап,  
Бір к‰ндері ±мытып,  
¤з-өзіме болмай саќ,  
«Жазылдым ѓой енді», - деп, 
¤з-өзімнен мастанып. 
Отырѓанда достар көп,  
Лепіріп кеп маќтанып,  
Ішіп салдым араќты,  
Бєле содан басталды.  
Сол сол екен, кєніки,  
Жење алмай өзімді,  
Поль Брэггті тастадым,  
Ішіп, жеуді бастадым. 
 
“Көп ас жеуді ќоям!” - деп,  
К‰нде ертењ деуменен,  
¤з-өзімді алдадым.  
Сылтауларым болып көп,  
К‰нде ішіп, көп жеуден,  
¤зім тоќтай алмадым, 
Сөйтіп ауру ќоздырдым,  
Ж‰йкемді де тоздырдым. 
Зор кінє бар өзімде,  
Бой берместен ешкімге,  
Денсаулыќќа ќарамай,  
Біреулерді ж±мыста,  
Отырѓанда ќаламай,  
Бас айналып табанда,  
Зорѓадаман ќозѓалдым,  
Ќ±лап ќала жаздадым. 
Тілім жања шыќќандай,  

 
166 
Сөйлей алмай ќиналдым,  
Аяќтарым сынѓандай,  
Тобан аяќ боп ќалдым.  
Єупіріммен ќ±ламай,  
Далбасалап сандалдым,  
Жєрдем етіп бір Ќ±дай,  
Есті зорѓа жинадым.  
– IV – 
‡йге келіп өлшесем,  
¤зім көрмей сенбес ем,  
Ќан ќысымы толыпты,  
Ж‰з тоќсан да ж‰з отыз,  
Асты, ‰сті болыпты.  
Шындыќты тек айтќанда,  
Соќќы алѓаш ұрѓанда,  
Ќ±ламай жан ќалыпты. 
Ешкім де жоќ жазыќты,  
Ќолдан жасап шатаќты,  
¤зім тапќан аурудан,  
Көріп жаман азапты,  
Емделумен жатырмын,  
Жаќсы болсам осыдан,  
«Бастаймын», – деп отырмын, 
 
Поль Брэггті ќайтадан.  
– V – 
Баз біреулер ойлайды,  
«Ќ±дай өзі бергеннен,  
Артыќ өмір болмайды»,  
– 
Деп дєлелдеп ќоймайды.  
Дауласпайды ешкім де, 
Ќ±дай білер дегенге.  
Біраќ «пендем, саќтансањ,  
Саќтаймын мен», – деген де. 
Ќ±дай сөзі емес пе?  
Соны білген, жамаѓат, 
Тєњірден көп шапаѓат, 
Тілеп, Польдіњ айтќанын, 
Істеп ж‰рсењ ќанаѓат, 
¦заќ өмір тірлікте, 
Болар еді аманат, 
Біраќ соны ойламай. 
¤зін-өзі аямай,  

 
167 
Ќу ќ±лќынныњ ќ±лы боп, 
Денсаулыќќа ќарамай, 
Ішіп, жейді тоя кеп, 
Кейбір адам байќамай. 
Содан бір к‰н ауырса, 
Зар ќаѓады ойбайлай, 
“Жазыѓым жоќ!” – деп, Ќ±дай.  
– VI – 
Єњгімені бастадым,  
Тањдап алѓын д±рысын,  
Артыќ кетсем тастаѓын,  
Алып сөздіњ б±рысын,  
Айтпасам да білесіњ,  
Кейде көріп ж‰ресіњ,  
Ќалсањ ±заќ ауырып,  
Айтшы, кімге керексіњ? 
Туыс т‰гіл, дос т‰гіл,  
Жора, жолдас, ќас б‰кіл,  
Ќарамайды ауырсањ,  
Керек десењ деп ш‰кір. 
 
Жатќаныњда өлместен,  
Жарыњ, балањ, келініњ,  
Ќашќаќтайды келместен,  
Д±рыс м±ны білгеніњ. 
Біліп ќам жеп ж‰ргеніњ, 
Айтамын мен сол ‰шін,  
Бар кезінде ой-к‰шіњ,  
Денсаулыќты саќтаѓын,  
Жарымжан боп ќалмаѓын.  
Шал мен кемпір боп жатсањ,  
Оныњ жөні бір бөлек 
М‰гедек боп жас ќалсањ. 
Оныњ болар біл єлек,  
¤мірді сен ќимастан,  
Ешкімге де сыймастан  
Жєутењдеп тек ќаласыњ,  
Ар, намысты сатасыњ.  
Басќа Ќ±дай салмасын,  
Тынып іштен жатасыњ!  
– VII – 
Ау! Жарандар, жарандар.  
Денсаулыќќа ќарањдар,  

 
168 
¤з байлыѓыњ ќолыњда,  
Содан бекер ќалмањдар.  
¤мірге еш тоймањдар,  
Денсаулыќты ойлањдар.  
Жазѓанымды оќып ап,  
К‰ліп ќана ќоймањдар,  
Не ж‰рмењдер тосырќап. 
Ќайта оныњ орнына, 
Келіп жөнді аќылѓа, 
Поль Брэгтті оќыњдар,  
Оќыѓанды көњілге, 
Зейін ќойып тоќыњдар. 
Сөйтіп ±стап аштыќты, 
...Жењетін көп ауруды,  
Аштыќпен дос болыњдар! 
 
Шалќар  Єбіш±лыныњ  мына  өлењдері  Шымкент  қаласының    “Аштыќпен 
емдеу орталыѓында” айшықталып, әдеміленіп, ±рандатылып жазылып ќойылѓан 
екен;
  
Аштан – өлмейсіњ, 
Астан – өлесіњ!  
 
Тоќтатып тамаќ жегенді, 
Төзімді болып шыдасањ. 
Тазартып удан денењді, 
Аштыќты жиі ±стасањ. 
Саулыѓыњ к‰шті, мыќты боп, 
Тірлікте жаќсы ж‰ресін. 
...Мєнді де сєнді талай көп, 
Ќызыќты өмір с‰ресін!  
 
Тазалыѓы дененіњ, 
Денсаулыќтыњ дєл өзі. 
...Ал денсаулыќ дегеніњ, 
Тіршіліктіњ мол көзі!  
 
Семіздік – ќасірет, 
Семірмей – сабыр ет!  
 
Аштыќты – ±стаѓаныњ, 
Ауруды – т±саѓаныњ!  

 
169 
 
¤зін-өзі жењген адам, 
Батыл адам, батыр адам!  
 
Семірсењ шектен тыс, 
Жолына аштыќ т‰с. 
...Ауырсањ аштыќты, 
¦стап ќ±рт ауруды!  
*** 
Баѓасы ќ±нды ескірмей, 
Саулыќты ж‰ріп ескермей, 
Бір к‰ні, ќ±ртып алмаѓын, 
Аса көп оѓан мєн бермей. 
Егерде өйтсењ саулыѓыњ, 
Б±зылып саѓан бой бермей, 
...Жібермей ќойып ауруыњ,
Ќалуыњ м‰мкін той көрмей! 
 
Оу! Ашыќќан аѓайын! 
...Д±рыс жеген ас арќау, 
Жөнсіз жеген ас «маќау». 
Маќаулыѓы сол оныњ, 
Ауыртады денді сау!  Автор. 
 
Аштыќ ±стап алѓан соњ, 
Денсаулыќты т‰зетіп, 
Алдын ала айтайын, 
Бір жаѓдайды ескертіп, 
Соны ж‰ргін ескеріп. 
Шыѓа салып аштыќтан, 
Апыл-ѓ±пыл асыќќан, 
К‰йде тамаќ талѓамай, 
Болып кетіп ќомаѓай, 
Тамаќ көп жеп ќоймаѓын, 
Бір айѓа да шыдамай! 
¤йтсењ егер абайла, 
Емніњ бєрін ќ±ртып ап, 
Ж‰ріп ќалма ойбайлап, 
Ауырып ќап ќайталап! 
Дєрігердіњ сондыќтан, 
Шыќќаннан соњ аштыќтан, 
Жазып берген жеп, ішсін, 

 
170 
Деген тамаќ кестесін, 
Б±лж±тпастан орында! 
Орындасањ кестені, 
Сонда ѓана кеселді, 
Жойып ќой бір жолата, 
Жетерсіњ денсаулыќќа! 
Егер олай етпесењ, 
Айтќанѓа мєн бермесењ, 
Дєрігерді тыњдамай, 
Соѓып тамаќ жей берсењ, 
¤кпелеме ешкімге, 
Жол бересіњ кеселге! 
Кесел деген батпандап, 
Кіріп алып бойыња, 
Шыѓатынымысќалдап,
Алып ж‰ріп ойыња, 
Ќ±рту ‰шін кеселді, 
Салып барлыќ к‰шіњді, 
К‰ресе біл аянбай, 
Шыдамды боп, төзімді! 
...Бєріње де тілеймін, 
Саулыќпен, шат көњілді! 
 
Шалќар Єбіш±лыныњ аштыќты ±стау мен одан шыѓу жөніндегі жазѓан өлењі 
болмасада,  сайып  келгенде  адам  баласыныњ  өмір  жолындаѓы  т‰пкі 
маќсатыныњ  орындалуы  жөніндегі  жазѓан  мына  өлењіне  де,  зер  салып,  көњіл 
бөліп көріњіздер; 
 
Өмірдіњ ќортындысы неде? 
...¤мірдіњ ќортындысы, 
Жасаѓан жаќсы ісі. 
Боп сөзсіз табылады, 
Єр жанныњ етіп жаќсы, 
¤сірген ±л мен ќызы!   
Автор. 
 
Адамныњ тірліктегі өмірінде, 
Айналып келгенінде не көрсе де, 
Жиынтыќ өмірініњ ќортындысы, 
Кім ќандай тірлік жасап ж‰рсе даѓы, 
¤сірген тєрбиелеп ±л мен ќызы, 
¤зініњ ±рпаѓы боп табылады. 
Б±л өзі екенін біл, кєйтсењ даѓы, 

 
171 
Ешќандай өзгермейтін өмір зањы. 
Осындай өмір зањын білген адам, 
Ќызыќпай көп нєрсеге ќалдырады. 
Тірлікте ќызыќ көріп ±рпаѓынан, 
¤сіріп жаќсы ±л, ќыз өз соњынан. 
Осыѓан көп адамдар мєн берместен, 
Єттењ-ай «билік, атаќ, байлыќ!» – деумен, 
К‰ніге жанталасып тірлігінде, 
Шапќылап алас±рып ж‰руменен, 
Көп көњіл бөле бермей дер кезінде, 
Беруге ±л-ќызына жөн тєрбие. 
Атаќ пен биліктіњ де, байлыќтыњ да, 
Септігі ешбір тимей ондайларѓа. 
Ќ±ртып ап, өмірініњ ќортындысын, 
Ќор болып ж‰р емес пе зарлауменен. 
Жетесіз ќисыќ өскен ±л-ќыздары 
 
Жөнге сап т‰зей алмай сорлауменен. 
Осындай жаман єдет басќаларѓа, 
¤мірде ‰лкен сабаќ болмайды ма? 
Сондыќтан ќуат, ќайрат, к‰ш кеткенде, 
Жеткізсе Алла жар боп, ќартайѓанда, 
¤мірді ќортындылар кез келгенде, 
Ќызыѓын ±л-ќызыњныњ келешекте, 
Көремін десењ егер тіршілікте. 
Ќарамай ешнєрсеге ешкімге де, 
Келгенше ±л мен ќызыњ он сегізге, 
Жас єке, шеше к‰нде ќадаѓалап, 
¦л, ќызды тєрбиелеп салып жөнге, 
¤сіргін, аянбастан барыњды сап. 
Келген соњ он сегізге ±л мен ќызыњ, 
Жас кезден өнегелі тєрбие ап, 
Єйтеуір боп кетпесе кейін «мыжыњ», 
Б±зылып кете ќоймас өздері де. 
Адамдыќ ќасиеті жас кезінде, 
Орныќты болып єбден ќалыптасќан. 
Єдепті, білімді боп өскен ±л, ќыз, 
Болса да, ќандай жаѓдай жамандыќтан, 
Аулаќ боп, ќолдарынан келгенінше, 
Єрекет жасап ж‰ріп өздерінше. 
Мол болып адамшылыќ парасаты, 
Ж‰реді елдіњ болып азаматы. 

 
172 
Осылай жаќсы болып ±л, ќыз ж‰рсе, 
Маќтаныш емес пе б±л, өзіње де. 
¤зіњнен ‰лгі алар б±л дегеніњ, 
Көрсетер жол емес пе өзгеге де. 
Осындай ќортындысы өміріњніњ, 
Егерде жаќсы болсын десењ онда, 
Байлыќтыњ, билік атаќ көп соњына, 
Ќызыѓып тойымсыз боп, кетпей т‰сіп, 
¤зіњше болып-толып, ж‰рмей ісіп. 
Тєрбие беріп жаќсы ата, ана, 
Ќараѓын жөндеп жастай ±л-ќызыња, 
Ж‰р сөйтіп, тоймай ±л-ќыз ќызыѓына! 
...Мєн бермей, ата, ана айтќан сөзге, 
Тєрбие жөндеп бермей жас кезінде, 
Єйтеуір абайлаѓын ±л, ќызыњна 
Көп ќорлыќ көріп кейін сорлап ж‰рме?! 
 
 
Енді  Шалқар  ағамыздың  өзінің  жары  Мәрия  жеңгейге  арнаған  толғауын 
оқырмандарға  ұсынып  отырмын,  бағасын  өздеріңіз  бере  жатарсыздар.  Осы 
толғау  қырықта  қамал  алып,  елуде  ердің  жасына  жеткен,  алпысты  аршындап, 
жетпісті  желкелеп  мінген,  сексеннің  сеңгіріне  шығып,  тоқсанында  тоңқаяйын 
деп жүрген, бірақта фәни жалғандағы өз өмірлерін бақытты өтті деп есептейтін 
әрбір  ер-азаматтың  –  өздерінің  Құдай  қосқан  қосақтарына  айта  алмай  жүрген 
сырлары мен жырларын: ақын  Шалқар Әбішұлы дөп басып, жанартаудай бұрқ 
еткізіп,  маздатып-жалындатып,  нөсерлетіп-жаңбырлатып,  термелеп-төкпелеп 
айта  білгенін  –  көкірегі  ояу,  көңілі  қаяу,  жүрісі  жаяу,  о  дүниеге  таяу  пенде 
жоққа шығара алмас.  
 
ҚУАТ БЕРШІ, МӘРИЯ  
 
(Толғау) 
 
 
 
 
- 1- 
Бұйырық болып тәңірден, 
 
 
 
Көп қыздардың ішінен, 
 
 
 
Молынан боп несібем, 
 
 
 
Тағдыр қосты сенімен, 
 
 
 
Содан бері өмірлік, 
 
 
 
Досымдай боп силайтын, 
Құдай қосқан мәңгілік, 
Жарым болдың қимайтын. 
 
Өмірдегі жан жарым, 

 
173 
Үйленген соң өзіңе, 
Түгелденіп жан-жағым, 
Қызық көрдім өмірде. 
Сол өмірдің ішінде, 
Ерекше бір айтарым, 
Жақсы көріп анамды, 
Ризалығын алғаның. 
 
Болмадың сен басынан, 
Кейбір нашар келіндей, 
Қас дұшпандай көретін, 
Күйеуінің анасын. 
Көңілін тауып, күлімдей, 
Келген күннен анамның, 
Орын тауып қасынан, 
Алдың ене батасын. 
 
Баласының серігін, 
Жақсы көрген келінін, 
Дүниеден өтерде, 
Қимай айтып, кетерде, 
Апам мені шақырып, 
Кеткен еді тапсырып, 
«Көзім жоқта келінге, 
Тие берме, Шалқар», – деп, 
 
Талай жылдар өтсе де, 
Қанша нәрсе көрсек те, 
Жаңбырлы түн, көктемгі, 
Тағдыр қосқан біздерді. 
Содан кейін анамның, 
Өтердегі өмірден, 
Ойлап сенің қамыңды, 
Айтқан маған тілегі, 
Аяулы боп сақталып, 
Естен кетпей жатталып, 
Шықпай қалды көңілден. 
 
 
 
-2- 
Сабыр сақтап бір сәтке, 
Өткен күнге көз салсақ, 
Бастан кешкен тірлікке, 

 
174 
Мән беріп бір қарасақ 
Ащы, тұщы өмірді, 
Талай, Мәке, көріппіз, 
Жоғалтпастан сезімді, 
Қиындыққа төзіппіз. 
 
Аш, тоқтыққа мән бермей, 
Жамандыққа біз көнбей, 
Бір адамдай бірігіп, 
Тірлік жасап келіппіз, 
Не көрсек те тірлікте, 
Жеңіп шығып бәрін де, 
Үш қыз, екі балаға, 
Мол тәрбие беріппіз. 
 
Қалап жүріп өмірден, 
Ынтымақтың тірегін, 
Орындадық өсірген, 
Ата, ана тілегін. 
Шүкір дейін Аллаға, 
Жеткізген бұл жағдайға, 
Екеумізді бір құрап, 
Жәрдем еткен Құдайға! 
 
 
 
-3- 
Бала, шаға алдында, 
Қызғалдақтай құлпырып, 
Жайнап көңілі толатын, 
Үй, ішінде жоқ ойда, 
Іренжісіп қалғанда, 
Қарлығаштай шырылдап, 
Өртке қарсы тұмсықпен, 
Су сепкендей болатын. 
Қысылса да қаншама, 
Өтірікті айтпайтын, 
Егер сөзді жөн айтса, 
Сол сөзінен қайтпайтын, 
Ашуланып қалғанда 
Қарғап, сілеп жатпайтын, 
Итке тасты атпайтын, 
Жаман сөзді айтпайтын. 
Әзіл сөзге күлмейтін, 

 
175 
Өсек сөзді білмейтін, 
Жаны таза мөлдірдей, 
Арамдыққа жүрмейтін, 
Ары таза, күймейтін, 
Басқа жанды сүймейтін, 
Бағасы жоқ арзанға 
Жоламайтын, көнбейтін. 
 
Адалдықты қолдайтын, 
Ынтымақты қорғайтын, 
Жалған сөздер қонбайтын, 
Ойға алған жұмысын, 
Тындырғанша қоймайтын, 
Бала-шаға жағдайын, 
Жатпай, тұрмай, күндіз, түн 
Жаны қалмай ойлайтын. 
 
Жолда алтын жатса да, 
Қызықпайтын, алмайтын, 
Айдалада зат жатса, 
Көздің қырын салмайтын, 
Қапа болса біреуге, 
Оған қайтып бармайтын, 
Қиын, қыстау кез келсе, 
Үмітіңді жалғайтын. 
 
Жамандыққа адамды, 
Бір сәтке де қимайтын, 
Жаны абзал жандарды, 
Өмір-бақи силайтын, 
Жарым болдың асылдан, 
Таза соққан алтыннан, 
Мәке, шыққым келмейді, 
Қартайсам да қасыңнан! 
 
-
 
4 - 
Созсаң қолың жетпейтін, 
Биік шың, тау, құз, қия, 
Секілдісің, Мәрия! 
Ақса суы бітпейтін 
Ұшан-теңіз дария 
Сияқтысың, Мәрия! 

 
176 
Ойдан ешбір кетпейтін, 
Жырым болдың, Мәрия! 
 
Сәл мақтаса мәз болып, 
Жас баладай күлетін, 
Қалсам егер ауырып, 
Дегбірсіз боп жүретін, 
Жарым болдың, Мәрия! 
Жаман жерді баспайтын, 
Қас, қабаққа, қарайтын, 
Жаным болдың, Мәрия! 
 
Қиналған бір кездерде, 
Басшым болдың, Мәрия! 
Қатардағы күндерде, 
Қосшым болдың, Мәрия! 
Көңілге күй келгенде 
Әнім болдың, Мәрия! 
Қатарласып жүргенде 
Сәнім болдың, Мәрия! 
 
Бір-ақ сөзбен айтқанда, 
Шал мен кемпір, қарттарға, 
Ұл, қыз, келін, жастарға, 
Мейірім, төккен, шапағат, 
Ана болдың, Мәрия! 
Адалдықты жөн көрген, 
Көпті білген, көреген, 
Дана болдың, Мәрия! 
 
- 5 - 
Көріп біраз өмірді, 
Ата, әже болсақ та, 
Жақсы көрем өзіңді, 
Шал, кемпір боп қалсақ та, 
Естен шықпай сол бір кез, 
Жаңбырлы түн, өткен тез, 
Көрген сайын өзіңді, 
Мәз боламын, соны сез. 
 
 
Қайта келсе сол бір шақ, 

 
177 
Ойланбастан берер ем, 
Қолымдағы барымды, 
Арасында бау мен бақ 
Аралатып қояр ем, 
Әттең, қолдан келмейді, 
Келсе егер сол бір шақ, 
Сен де риза болар ең. 
 
Білмес ешкім алдағын, 
Алла бізді қорғаса, 
Құдай жар боп қолдаса 
Болмас еді арманым, 
Жүре берсем алаңсыз 
Жас баладай қасыңда 
Жүзге жетіп, армансыз 
Кетсем екен алдыңда. 
 
 
- 6 - 
Шама келді осыған, 
Мәке, қапа болмағын, 
Жыр шықпапты тасыған, 
«Әттең-ай» деп қалмағын. 
Алда талай өмір бар, 
Өткен сайын көп жылдар, 
Әлі қанша жазармын, 
Арнап саған сан жырлар. 
 
Айналайын ардағым, 
Бар ма сенің арманың, 
Сөздің салдым салмағын, 
Жасап жүріп амалын, 
Асқанша жер ортадан, 
Күндіз-түні шаршамай, 
Нардай мықты жігіттің, 
Шығардың-ау дал-далын. 
 
 
- 7 - 
Бала, келін алдында, 
Қабақ шытпа бекерге, 
Немеренің қасында 
Бостан-босқа жекірме, 
Алыпқашты сөз болса, 

 
178 
Оңайлықпен берілме, 
Жаманшылық көрмейік, 
Енді қалған өмірде. 
 
Жақсы көріп өзіңді, 
Әзіл айтсам, ойланбай, 
Ойда жоқта мен сені, 
Қапа етсем, байқамай, 
Тиіп кетіп өзіңе, 
Қаяу салсам көңіліңе, 
Ұзақ созбй өкпені, 
Іренжімей кеш мені. 
 
Не болса да, жарқыным, 
Аман болшы алтыным, 
Ойға келсе қорқамын, 
Жалғыз саған айтамын. 
Қайтер едім егерде, 
Кездеспесем өзіңе, 
Кетер ме ем сандалып, 
Жүнжіп кетіп, қор болып. 
 
 
- 8 - 
 
 
 
Керек болып алыстан, 
 
 
 
«Әй, кім бар!» – деп шақырсаң, 
Бәрін тастап асыға, 
Жетіп келер қасыңа, 
Мен бар саған табылар, 
Арнап жазған жырымды, 
Айтылған көп сырымды, 
Жаным, дұрыс қабыл ал. 
Елу үшке келгенше, 
Еркелеттім өзіңді. 
Енді кезек келгенде, 
Менен қайрат кеткенде, 
Асыл жарым, Мәрия, 
Еркелетші мені де. 
 
Қартайғанда бүлінбей, 
Баяғы жас күніңдей, 
Көңіл, күйге бөленіп 
Тола берші, Мәрия! 

 
179 
Жарық болған айымдай, 
Жарқыраған күнімдей, 
Исі жұпар гүлімдей, 
Бола берші, Мәрия! 
 
Арасынан немере, 
Шатастырып мені де, 
Таппай қалып өзің де, 
Күле берші, Мәрия! 
Ешкімге де сыр бермей, 
Баяғы жас күніңдей, 
Қуат беріп, күш беріп, 
Жүре берші, Мәрия! 
 
 
 
АЛЛАҒА ШҮКІР 
 
Алдай-ай, алдай, алдай-ай, 
Тіршілік түбі балдай-ай, 
Болмаса жарым Мәрия, 
Жасар ем тірлік қандай-ай? 
 
Бір жаста Әкем өліп-ай, 
Жетімдік жастай көріп-ай, 
Қиындық көріп өсіп ем, 
Азапты күндер кешіп-ай. 
 
Бар-жоққа ешбір қарамай, 
Жасымнан апам шаршамай, 
Жетелеп жүріп өсірді 
Батбагүл анам аялай. 
 
Мәрия келіп күй толып, 
Есімді жинап, бақ қонып, 
Анамның тілек арманын, 
Толтырдым мен де үй болып. 
 
Күткенім болып көз, тіл-ай, 
Тимесін деймін, түкір-ай, 
Ұл-қызым болды азамат, 
Құдайға тоба, шүкір-ай. 

 
180 
 
Бес ұл мен қызым үйдегі, 
Тұрмысын құрып өрледі, 
Соңдарынан ұл, қыздың, 
20 немере, төрт шөбере ергені….. 
 
Гүлмира қызым үлкенім, 
Алғашқы қызық көргенім, 
Айнымай тартқан өзіме, 
Сүйініп соған жүремін. 
 
Айтамын сөзді теріп-ай, 
Ісіне мекем, берік-ай, 
Жаныма сая, бірге жүр, 
Ұлдарым Бақыт, Серік-ай. 
 
Гүлнара және Гүлзадам – 
Мақтанып іштей қуанам, 
Қыздарым үйге келгенде, 
Қуанып өзім мәз болам. 
 
Жарқырап шыққан шолпандай, 
Кіршіксіз таза маржандай, 
Келіндер түсті үйіме 
Клара мен Айжандай. 
 
Жұмыстан шаршап келсем-ай, 
Алайын демді десем-ай, 
Немерем келіп, «Ата» деп, 
Асылса еріп кетем-ай. 
 
Алдай-ай, алдай, алдай-ай, 
Немере тілі балдай-ай, 
Болмаса жаным Мәрияш, 
Көрер ем өмір қандай-ай? 
 
Жасадым мен де көп байлам, 
Өмірден көріп деп айтсам, 
Құдайдың күші бәрі де, 
«Аллаға шүкір!» – деп айтам. 
 

жүктеу/скачать 1,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: