Еуразия гуманитарлық институтының хабаршысы тоқсандық журнал 2001 ж шыға бастаған 2016

 
29 
 
ТҮЙІН 
 
Мақалада  Қазақстандағы  кооперативтердің  құрылуындағы  шетелдік  капиталдың  қатысуы, 
үлесі  қарастырылған.  XIX  ғ.  аяғы  –  XX  ғ.  басы  Қазақстанның  көп  салалы  экономикасында 
кооператив түрлерінің дамыған кезі деген тұжырым жасалған.  
  
RESUME 
 
In  this  article  the  author  examines  the  issues  of  involving  the  foreign  capital  in  forming  the 
cooperative movement of Kazakhstan. The end of the 19
th
 and the beginning of the 20
th
 centuries are the 
time of developing different Kinds of cooperatives of the multi-sectional economy.  
 

 
30 
УДК 94 (100-87) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ш.Б. Кунанбаева  
Евразийский национальный 
университет им. Л.Н.Гумилева,  
докторант PhD 
 
Раритеты  
из музейных 
коллекций  
Санкт-Петербурга 
по материальной 
культуре 
традиционного 
казахского  
общества  
Аннотация 
В  статье  рассматриваются  уникальные 
экспонаты  из  музейных  коллекций  Санкт-
Петербурга  по  материальной  культуре  тради-
ционного  казахского  общества.  В  частности, 
изучены 
раритеты 
из 
собраний 
Музея 
антропологии  и  этнографии  им.  Петра  Великого 
и  Российского  этнографического  музея.  В 
результате 
анализа 
музейных 
коллекций 
выделена 
группа 
предметов, 
создание 
качественных  реплик  которых,  необходимо  в 
интересах исторической науки и музейного дела 
Казахстана. 
Ключевые 
слова: 
казахи, 
культура, 
экспонат,  исторический  источник,  музейное 
собрание. 
 
 
Подробное  изучение  истории  Казахстана  и 
культурного  наследия  казахского  народа  стало 
возможным 
с 
обретением 
Казахстаном 
государственной  независимости.  За  25  лет 
Независимости  Республики  Казахстан,  развитие 
и  поддержка  исторической  науки  было  и 
остается в числе приоритетных государственных 
задач. 
Именно 
поиском 
национальной 
идентичности, 
истоков 
государственности, 
обусловлено  особое  внимание,  которое  было 
уделено  широкомасштабному  празднованию 
юбилея Казахского ханства в 2015 году.  
Слова  Первого  Президента  Республики 
Казахстан,  Лидера  Нации  –  Н.А.Назарбаева, 
прозвучавшие  в  послании  народу  Казахстана 
«Стратегия Казахстан-2050: новый политический 
курс 
состоявшегося 
государства» 
следует 
воспринять как руководство к действию: «…Нам 
следует оберегать нашу национальную культуру 
и  традиции  во  всем  их  многообразии  и  величии, 
собирать  по  крупицам  наше  культурное 
достояние…» [1, с. 28]. 
Многие 
музейные 
собрания 
по 
традиционной  материальной  культуре  казахов 
находятся  в  российских  музеях,  а  самые 
представительные коллекции, в музеях г. Санкт-
Петербурга, - Музее антропологии и этнографии 
им. Петра Великого (Кунсткамера, МАЭ РАН) и 
Российском  этнографическом  музее  (РЭМ).  В 
настоящее время вещевые фонды отдела Средней 
Азии  и  Казахстана  МАЭ  РАН  насчитывают 
около 10 тысяч предметов. 

 
31 
Среди них есть и разрозненные предметы, и коллекции по культуре и быту, а также 
иллюстративные  коллекции,  являющиеся  одним  из  основных  источников  для 
восстановления  (реконструкции)  прежнего  уклада  жизни.  Российский  этнографический 
музей  располагает  самым  уникальным  и  большим  собранием  вещевых  памятников 
культуры  традиционного  казахского  общества  в  Российской  Федерации.  В  его  фондах 
насчитывается 6 450 единиц хранения, это подлинные вещи, широко использовавшиеся в 
повседневности и праздничном обиходе казахов в разное время. В числе этих предметов - 
традиционная  одежда  и  домашняя  утварь,  оружие  и  охотничьи  атрибуты,  украшения  и 
предметы  ритуального  значения,  уникальные  фотоиллюстративные  материалы  и  многое 
другое.  Музейные  коллекции  Санкт-Петербурга  были  тщательно  изучены  и  введены  в 
научный оборот еще А.Х.Маргуланом, однако по сей день привлекают историков [2, С.5-
327]. 
Ряд  уникальных  предметов  из  музейных  собраний  г.  Санкт-Петербурга  не  имеют 
аналогов  в  Казахстане.  История  формирования  каждой  коллекции,  судьбы  дарителей  и 
собирателей  этих  бесценных  раритетов,  заслуживают  самого  пристального  внимания.  В 
ходе изучения музейных собраний Музея антропологии и этнографии им. Петра Великого 
и  Российского  этнографического  музея  нами  был  выделен  целый  ряд  уникальных 
экспонатов,  создание  качественных  копий  которых  представляется  актуальным  для 
исторической науки Казахстана в целом и пополнения музейных коллекций Казахстана в 
частности. 
Из богатой коллекции Музея антропологии и этнографии им. Петра Великого (МАЭ 
РАН)  уникальная  коллекция  №  313,  состоящая  из  нескольких предметов  быта  и  оружия 
казахов  [3].  Уникальность  этих  предметов  неоспорима,  так  как  они  были  подарены 
цесаревичу Николаю Александровичу Романову (впоследствии император Николай  II) во 
время  его  знаменитого  путешествия  по  Востоку  в  1890-1891  гг.  Исследователи  В.А. 
Прищепова и В.П.Курылев пишут о том, что богатая коллекция оружия и предметов быта 
поступила  в  фонды  Кунсткамеры  в  1896  году  от  императора  Николая  II  Романова: 
«…Всего  в  МАЭ  было  передано  937  экспонатов,  из  них  13  номеров  (20  предметов) 
казахских.  В  основном  это  были  образцы  традиционного  оружия  казахов  и  некоторые 
предметы их быта…» [4, с. 131]. 
Большая часть коллекции, а именно девять предметов относятся к оружию: нагайка 
(камшы),  одноствольное  ружье,  пять  боевых  топоров  и  два  ножа.  Нагайка,  подаренная 
цесаревичу Николаю Александровичу, отличается от стандартных камшы. Она состоит из 
деревянной  рукояти,  плети  из  плотно  сплетенных  кожаных  ремешков  и  кожаной 
соединительной  части.  Рукоять,  длиной  40  см,  с  обеих  сторон  обложена  серебряными 
оправами, а в середине - двумя медными пластинами. На одной из них нанесена надпись 
«Чокпе Торпаковъ». По мнению В.П.Курылева, это имя и фамилия мастера [5, с. 133]. К 
нагайке  прилагается  ножичек.  В  собранном  виде  он  вложен  в  чехол  –  ножны.  Чехол 
вкладывается  в  полое  углубление  в  торце  рукояти  и  закрывается  крышкой.  Ножичек 
может навинчиваться на чехол, который, в этом случае служит как ручка. 
Большой  интерес  представляют  собой  топоры.  Все,  кроме  одного  из  них,  были 
определены  В.П.Курылевым  как  боевые  –  айбалталар.  Один  топор,  по  мнению 
А.Х.Маргулана и В.П.Курылева, является плотницким [5, с. 134]: длина топорища 27 см., 
высота лопасти – 14 см., а его слегка закругленного лезвия – 10 см. Почти вся лопасть и ее 
обух украшены растительным орнаментом методом серебряной насечки. По обоим краям 
лопасти нанесены фигурные вырезы разной формы. На обухе нанесены буквы «Н.А.». Как 
пишет  В.П.Курылев,  -  «…Буквы,  без  сомнения,  инициалы  цесаревича  Николая 
Александровича.  Это,  в  свою  очередь,  свидетельствует,  что  топор  был  специально 
сделан для подарка…» [5, с. 134].  
Еще одним уникальным предметом из числа коллекции оружия МАЭ РАН является 
ружье. Оно одноствольное, капсульное, с шомполом и ложем из грушевого дерева. Общая 

 
32 
длина  ружья  115  см.,  длина  ствола  –  83  см.,  длина  ложа  –  71  см.  Ружье  богато 
орнаментировано методом серебряной насечки и резьбой на металлической и деревянной 
частях.  Орнамент  растительный  и  геометрический.  На  верхнюю  грань  ствола  нанесены 
инициалы «Н.А.» [5, с. 135]. Два ножа, состоящие из стальных лезвий и рукоятей, также 
имеют  дарственные  знаки,  в  данном  случае  буквы  «Н»  и  изображение  царской  короны. 
Рукоять одного ножа – из белой кости, другого – из дерева, покрытого черным лаком [5, с. 
136]. 
Обстоятельства  передачи  этих  предметов  в  дар  цесаревичу  Николаю 
Александровичу  широко  известны  и  связаны  с  именами  ханши  Среднего  жуза  Айганым 
(супруги  Уали  хана)  и  ее  сына  Чингиза  Уалиханова,  который  оказывал  активное 
содействие  Русскому  географическому  обществу.  В  процессе  комплектования  собраний 
Музея антропологии и этнографии им. Петра Великого большую роль сыграли дарители: 
«В  МАЭ  хранятся  переданные  в  1865  году  А.К.  Гейнсу  Чингисом  Валихановым  мужские 
пояса,  которые  принадлежали  еще  его  предкам.»  [2,  с.  17-19];  «От  сына  Муссы 
Садвакасова Чорманова музей получил в дар веретено уршук для прядения тонких нитей, 
ложку  ожау  для  кумыса,  сделанную  из  единого  куска  дерева,  и  деревянную  ложку, 
повторяющую форму русской» [2, с.93]. 
Одним из ярких событий в истории этнографической науки России является первая 
этнографическая  выставка  1867  г.  в  Москве.  Главной  целью  этой  выставки  был  показ 
всего  этнического  многообразия  населения  Российской  империи,  представление  разных 
этносов  и  культур  в  их  традиционном  проявлении.  Открытию  выставки  предшествовала 
длительная  работа  по  сбору  необходимого  материала.  Большая  заслуга  в  подготовке 
казахских  материалов  для  экспозиции  принадлежит  старшему  султану  Кокшетауского 
округа  Сибирского  генерал-губернаторства  Чингизу  Уалиханову,  который  передал  для 
выставки традиционные казахские предметы быта и одежды. 
23  апреля  1867  года  в  московском  Манеже  открылась  первая  этнографическая 
выставка  России.  Материалы  по  Казахстану  включали  юрту  и  комплекс  предметов 
кочевого быта. Одна из сцен  изображала проводы казахской невесты.  «...Обстановочная 
сцена,  характеризующая  быт  казахов  Кокчетавского  уезда  Сибирского  генерал-
губернаторства,  отображала  обряд  проводов  невесты  из  родительского  дома  в  аул 
жениха: рядом с юртой располагалась женская фигура в свадебном костюме, девичий и 
два  мужских  манекена,  а  так  же  конь  невесты  в  праздничном  убранстве.  Конская 
экипировка включала вышитые попоны из красного сукна, тебеньки из тисненной кожи, 
бархатные  седельные  подушки  и  седло  с  богатым  декором  из  шелковых  кистей…»,  - 
пишет  руководитель  отдела  Этнографии  народов  Кавказа,  Средней  Азии  и  Казахстана 
Российского этнографического музея Л.Ф.Попова [6, с. 221]. Другая часть обстановочной 
сцены  представляла  казахов  Семипалатинского  округа  Сибирского  генерал-
губернаторства (Восточный Казахстан), материалы для которой были предоставлены при 
участии  султана-сотника  Арынгазы  Хангожина.  В  частности,  была  представлена  юрта  с 
богатой  обстановкой,  предметы  убранства  коня,  украшения  и  несколько  комплектов 
женской и мужской парадной одежды.  
Дальнейшая  судьба  этой  коллекции  прослеживается  неотчетливо.  Вероятно, 
материалы  этой  выставки  хранились  в  Москве,  а  затем  были  переданы  в  фонды 
Этнографического отдела Русского музея (впоследствии РЭМ). В настоящее время многие 
предметы,  фигурировавшие  на  выставке  1867  г.  в  Москве,  представлены  в  постоянной 
экспозиции  Российского  этнографического  музея  в  Санкт-Петербурге.  Среди  богатого 
собрания  Российского  этнографического  музея  особый  интерес  представляет  коллекция 
№3329, состоящая из мужского пояса [7]. Согласно описанию в Книге поступлений: ксе – 
пояс  хана  Средней  Орды,  представляющий  собой  широкую  тесьму  (а)  из  ковровой 
цветной  бархатной  материи,  украшен  11  серебряными  бляхами,  орнаментированными 
чеканом и гравировкой и украшенными (некоторые) золоченными выпуклостями, в виде 

 
33 
полушарий,  и  кораллами  с  серебряной  чеканной  пряжкой,  украшенной  золочеными 
пластинами (каждая с 3 выпуклостями) и бирюзой. К поясу подвешены: в) кожаная сумка, 
орнаментирована  тиснением,  серебром  и  жемчугом,  с  набитыми  бляшками,  в  форме 
серебряных  резных  пластинок  с  замечательными  выпуклостями;  е)  и  d)  –  две  кожаные 
привести с кистями на концах, орнаментация и украшения того же характера, как сумка, 
привески  эти  соединены  серебряной  бляшкой  с  камнем,  напоминающим  пуговицу. 
Коллекция  №  3329  была  приобретена  от  Сейль-бек  Мейрамовича  Джанайдарова  в  1915 
году в Акмолинской области. Выяснение того, о каком именно хане шла речь, учитывая 
дату  фиксации  пояса  в  музейном  фонде,  -  увлекательная  задача  дальнейшего 
целенаправленного исследования. 
Приведен  лишь  небольшой  перечень  уникальных  артефактов  из  музейных 
коллекций Санкт-Петербурга. Отдельного внимания заслуживают предметы, связанные с 
личностью  Жангир-хана,  удивительные  по  своему  содержанию  и  качеству 
фотоиллюстративные материалы, предметы, связанные с шаманизмом, коллекции детских 
игрушек  и  многое  другое.  В  интересах  пополнения  музейных  коллекций  Казахстана 
представляется  важным  создание  качественных  копий  раритетных  экспонатов, 
находящихся  на  государственном  хранении  в  МАЭ  РАН  и  РЭМ  и  дальнейшее  их 
изучение.  Очевидно,  что  с  развитием  музейного  дела  Казахстана  возрастает 
необходимость  активного  сотрудничества  казахстанских  музеев  с  музеями  Санкт-
Петербурга.  Материалы  музейных  собраний  сохраняют  свою  исключительность  и 
являются  богатым  источником  как  для  региональных  краеведческих  узконаправленных 
исследований, так и для осмысления истории Казахстана в целом. 
 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
 
1
 
Послание  Президента  Республики  Казахстан-Лидера  Нации  Н.А.Назарбаева  народу 
Казахстана  «Стратегия  Казахстан-2050:  новый  политический  курс  состоявшегося 
государства». – Астана: Акорда, 2012. 
2
 
Маргулан. А.Х. Казахское народное прикладное искусство. – Алма-Ата: «Өнер», 1986. 
– Том 1. – С. 356. 
3
 
МАЭ РАН. Коллекция № 313. 
4
 
Прищепова  В.А.  Коллекции  заговорили.  История  формирования  МАЭ  по  Средней 
Азии и Казахстану (1870-1940). – СПб.: Наука, 2000. – С. 324. 
5
 
Курылев  В.П.  Казахские  подарки  цесаревичу  Николаю  Александровичу  в  собраниях 
Кунсткамеры // Материалы итоговой научной конференции МАЭ РАН, посвященной 
285-летию  Кунсткамеры.  Сборник  Музея  антропологии  и  этнографии  им.  Петра 
Великого (Кунсткамера РАН). Том XLVIII – СПб.: Наука, 2000. – С. 352. 
6
 
«Славяне Европы и народы России». К 140-летию первой этнографической выставки 
1876 года. Российский этнографический музей. – СПб.: Славия, 2008. – 255 с. 
7
 
Книга поступлений ЭО РМ, коллекция № 3329. 
 
 
 
ТҮЙІН 
 
Мақалада  дәстүрлі  қазақ  қоғамының  материалдық  мәдениеті  бойынша  Санкт-Петербург 
мұражайлық  жинақтарындағы  бірегей  жәдігерлер  қарастырылады.  Соның  ішінде  Ұлы  Петр 
атындағы  антропология  және  этнография  мұражайы  мен  Ресей  этнографиялық  мұражайы 
жинақтарындағы  раритеттер  зерттеледі.  Мұражайлық  коллекцияларға  талдама  нәтижесінде 
сапалы  көшірмелерін  жасау  қажеттілігі  –  Қазақстанның  тарих  ғылымы  мен  мұражайлық  ісінің 
мүддесіне бөліп көрсетіледі. 

 
34 
  
RESUME 
 
The  article  focuses  on  the  unique  exhibits  from  the  museum  collections  of  St.  Petersburg  on  the 
material  culture  of  traditional  Kazakh  society.  In  particular,  there  were  studied  rarities  from  the 
collections  of  Peter  the  Great  Museum  of  Anthropology  and  Ethnography  and  the  Russian  ethnography 
museum. As a result of the analysis of the museum collections there was separated the group of exhibits. 
It is necessary to make their qualitative copies for the historical science and 
museology
 of Kazakhstan.
 
 

 
35 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Саясаттану
 

 
36 
ӘОЖ 327 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
С.А. Мажинбеков 
М. Әуезов атындағы Оңтүстік 
Қазақстан мемлекеттік 
университеті,  
филос. ғыл. канд., доцент 
Сингапурдың 
сыртқы саясаты 
 
Аннотация 
Мақалада  Сингапур  Республикасының 
сыртқы  саясатының  басымдықтары  және 
негізгі  бағыттары  қарастырылған.  Сингапур-
дың  көршілес  мемлекеттер:  Индонезия  және 
Малайзия 
елдерімен, 
Қытай 
Халық 
Республикасымен  қарым-қатынасының  ерек-
шеліктері сипатталып, маңызды халықаралық 
мәселелер  бойынша  елдің  ұстанымдарына 
талдау жасалынады. 
Түйін  сөздер:  Сингапур,  АСЕАН, 
Оңтүстік-Шығыс Азия, сыртқы саясат.  
 
 
Сингапур  Республикасы  –  Оңтүстік 
Шығыс Азия аралдарында орналасқан қала  –
мемлекет. Сингапурдың тарихы 1819 жылдан, 
ағылшын  мемлекет  қайраткері  Стэмфорд 
Раффлз  аралда  британдық  порттың  негізін 
қалаған  кезден  бастау  алады.  1942-1945  жыл 
аралығына  дейін  ел  Жапонияның  үстем-
дігінде  болды.  Екінші  дүниежүзілік  соғыс 
аяқталғаннан  соң  Сингапур  жергілікті  өзін–
өзі  басқару  өкілдігін  кеңінен  алып,  ағылшын 
бақылауына  өтеді.  1963  жылы  Сингапур 
Малай  Федерациясымен  біріккенімен,  саяси 
мәселелер бойынша туындаған қайшылықтар 
нәтижесінде,  1965  жылы  9  тамыз  күні 
Сингапур тәуелсіз мемлекет атанады.  
Елдің  премьер-министрі  Ли  Куан  Ю 
өзінің тәуелсіз мемлекет басшысы ретінде 20 
шақты  мемлекеттерге  хат  жіберіп,  қала-
мемлекеттің  егемендігіне  қолдау  көрсетуге 
өтініш  жасайды.  Сингапур  БҰҰ  мүшелігіне 
өтуге  өтініш  жасап,  21  қыркүйек  күні  ел 
БҰҰ-дың 117 мүшесі болып ресми бекітілді. 
Кейіннен 
Сингапурдың 
тәуелсіздік 
жолына  бетбұрысын  Ли  Куан  Ю  өзінің 
«Сингапурлық  керемет»  атты  еңбегінде 
төмендегіше  баяндайды:  «Жапон  оккупа-
циясы  жылдары  менің  бойымда  Жапон-
дықтардың  басқа  да  азиялық  халықтарға 
істеген  зомбылықтарына  қарсылық  туғызып, 
елді азат етуге деген құштарлықты оятты, бұл 
құштарлық  британдық  отарлық  үстемдіктен 
де азат болу тілегіне ұласты. Мен Сингапурға  
1950  жылы келіп саяси партияны құрдым,  ал 

 
37 
35  жасымда  өзін-өзі  басқару  құқығы  берілген  Сингапурдың  демократиялық  жолмен 
сайланған үкіметінің тұңғыш пермьер-министрі болдым», - деп жазады [1, 28]. 
Жалпы  Сингапур  сырқы  саясатының  бағыттарын  екі  кезеңге  бөліп  қарастыруға 
болады: 

 
бірінші кезең (1965-1990 жж.) – ел тәуелсіздік алғаннан кейінгі елдің мемлекеттік 
құрылымын айқындау, Оңтүстік – Шығыс Азия елдерімен қарым қатынастарын жақсарту 
және АСЕАН мүшелігіне өтіп, ұйым шеңберінде сыртқы саяси бағыттарын жүзеге асыру 
кезеңі; 
Бірінші  кезең  аралығында  Сингапур  елі  1968  жылы  ең  алғашқы  сыртқы  саяси 
қауіптермен  бетпе-бет  келді.  Мұның  себебі  Сингапурда  екі  индонезиялық  әскеридің 
өлтірілуі  нәтижесінен  туындаған  Сингапур  және  Индонезия  арасындағы  қатынастардың 
шиеленісуі еді. Екі ел арасындағы қарым-қатынасты қалпына келтіріп, жақсарту тек қана 
Ли Куан Ю - дің 1973 жылы Джакартаға ресми сапарынан кейін ғана қолға алынды.  
Сингапур  Малайзия  құрамынан  бөлінгеннен  кейін  екі  елдің  ара-қатынасы  жақсару 
бағытына ауысты. 1966 жылы 20 наурыз күні Малайзиядан бөлінген мерзімнен бір айдан 
кейін  Малайзияның  премьер-министрі  Тунку  Абдул  Рахман  Сингапурге  ресми  сапармен 
келді.  Екі  ел  арасындағы  қатынастың  маңызды  факторы  Малайзия  территориясына  елге 
ауыз  су  берілетіндігіне  байланысты  1961  және  1962  жылы  Сингапур  Малайзиядан  ауыз 
суды  сатып  алуы  туралы  келісімге  қол  қойылған.  1971  жылы  Сингапур,  Малайзия, 
Ұлыбритания, Австралия, Жаңа Зеландия арасында бес жақты Қорғаныс туралы келісімге 
қол қойылған. 
Мемлекеттен  салмақты  дипломатиялық  шешімдерді  талап  еткен  мәселе  көрші 
мемлекеттер  (әсіресе  Малайзия  және  Индонезия)  алдында  Сингапур  «үшінші  Қытай» 
деген саясаттың қалыптасу қаупі еді. Себебі, егемендік алған Сингапурда қытай ұлтының 
қауымы әлеуметтік-экономикалық және саяси өмірде жетекшілік ұстанымда болды. 1965 
жылы  сингапурлық  этникалық  қоғам  құрылымының  құрамы  бойынша:  қытайлықтар  – 
76,2 %, малайлықтар – 14,6 %, үнділер – 7,1 %  құраған [2, 307]. 
Осыған  байланысты  елдің  ұлттық-мемлекеттік  құрылымына  «Сингапурлық  ұлт» 
атты  тұжырымдама  енгізіліп,  конституция  бойынша  ресми  тілдердің  біріншісі  ағылшын 
тілі  болып  бекітілді.  Аталған  тұжырымдама  –  конституцияда  бекітілген  көп  ұлтты 
мемлекет  және  этникалық  тегі,  әлеуметтік  мәртебесі  және  діни  сенімдеріне  қарамастан 
азаматтардың теңдігі қағидатына негізделді.   
1981  жылы  елдің  сыртқы  істер  министрі  С.  Данабалан  Сингапурдың  сыртқы 
саясатының негізгі қағидаттарын жариялады. Ол бойынша:  

 
Сингапур  барлық  елдермен  достық  қарым-қатынасты  ұстанып,  сауда  саясатын 
жүргізеді; 

 
АСЕАН елдерімен тығыз қарым-қатынас орнатуға ұмтылады; 

 
ешқандай әскери блоктарға қатыспайды [3]. 
Сингапур сыртқы саясатының басымдықтары: 

 
АСЕАН  мемлекеттерімен  қарым-қатынасты  жақсарту  (ең  алдымен  Малайзия 
және Индонезиямен); 

 
Азия-Тынық мұхит аймағының жетекші мемлекеттерімен (АҚШ, ҚХР, Жапония, 
Үндістан) тығыз қарым-қатынас орнату; 

 
аймақтық  және  аймақаралық  форумдар  (АСЕАН,  АТЭҚ,  Азия-Еуропа  саммиті, 
Шығыс  Азиялық  және  Латынамерикандық  форумдар  шеңберінде  мүдделерін  жүзеге 
асыру; 

 
БҰҰ және ДСҰ шеңберінде жұмыстар атқару; 

 
еркін сауда туралы екі жақты және көп жақты келісімдердің іс-әрекет ету аумағын 
кеңейту; 

 
«Азия  –  Таяу  Шығыс  Диалогы»  және  Шығыс  азиялық  саммит  бойынша  жаңа 
механизмдерді іске қосу. 

 
38 
Сыртқы саяси бағытының маңызды міндеттері: 

 
экономикалық даму деңгейі жоғары мемлекет ретінде даму; 

 
Азия-Тынық мұхит аймағының белсенді қатысушысына айналу; 

 
жаңа  қауіп-қатерлерге  төтеп  беру,  ұлттық  және  аймақтық  қауіпсіздікті 
қамтамасыз ету; 

 
дүниежүзінде  сингапурлық  компаниялардың  экономикалық  қатысуын  кеңейтуді 
қамтамасыз ету; 

 
аймақтық интеграциялық үрдістерді дамыту; 

 
жаппай қарусыздануды қамтамасыз ету, қоршаған ортаны қорғау, жаппай қырып-
жоятын қару түрлерін тарату қаупін жою [4, 71]. 
Сыртқы саяси бағытының стратегиялық қағидаттары ретінде дәйектілік, прагматизм, 
көп  бағыттылық,  ұлттық  мүдделерді  көздеу,  жағдайдың  қарқынды  бақылауы  таңдап 
алынды.  

 
екінші  кезең  (1990-2000  жж)  –  елдің  сыртқы  саяси  бағытының  халықаралық 
экономиканы  дамыту  салаларына  қарай  ойысуы.  1992  жылы  АСЕАН  еркін  сауда 
аймағының  (AFTA)  құрылуы  туралы  келісімге  қол  қойылады.  2000  жылы  –  еркін  сауда 
аймағының  құрылуы  туралы  Жаңа  Зеландиямен,  2003  жылы  АҚШ–пен  (USSFTA),  2005 
жылы  Бруней,  Чили,  Жаңа  Зеландиямен  Тынық  мұхиттық  экономикалық  стратегиялық 
әріптестік (P4) туралы келісімге қол қойылып ол, 2015 жылы қазан айында Транс тынық 
мұхиттық  әріптестік  ұйымына  негіз  болған.  Сингапур  бастамасымен  жаңа  көп  жақты 
форумдар құрылды (Apec, Asem, Fealac, ARF). 
Сингапурдың тағы да бір сыртқы саяси қызметінің көрінісі – 1992 жылы БҰҰ Кіші 
мемлекеттер форумы (Foss) атауымен неоресми топтардың құрылуы болды. Қазіргі таңда 
бұл  ұйымға  105  мемлекет  мүше  болып  табылады.  Сонымен  қатар  Сингапурдың 
қолдауымен, 30 кіші және орта мемлекеттерді шоғырландырған   Ғаламдық басқару тобы 
(3G) құрылған. 
Көршілес  Малайзия  және  Индонезия  елдерімен  қарым-қатынасы  2000  жылдан 
бастап  өзгерістерге  біршама  ұшырап,  жақсарып  келеді.  2003  жылы  Малайзия  үкімет 
басына Абдулла Бадави және Сингапурдың үкіметі басына Ли Сянь Лунг келгеннен кейін 
екі  ел  арасындағы  қарым-қатынас  оң  бағытта  дамып  отыр.  Малайзияның  Ланкави 
аралында  бейресми  кездесуден  кейін  екі  ел  басшылары  ғаламданудың  қауіп-қатері 
алдында бірігіп мәселелерді шешу бойынша жаңа стратегиялар мен өзара іс-әрекеттердің 
тәсілдерін қолдануды көздейтіндігін білдірді [5, 188].  
2007  жылы  Сингапур  және  Малайзия  арасындағы  сауда  айналымының  ауқымы 
барлық  ішкі  АСЕАН-дық  сауданың  70%-ын  құраған.  Малакка  бұғазы  ауданындағы 
жағалаулар  есебінен  Сингапурдың  аумағын  кеңейтуіне  байланысты  туындаған  саяси 
кикілжіңдер 2005 жылы сәуір айында Әріптестік туралы келісімге қол қойылғаннан кейін 
реттелген.  Екі  ел  арасында  28  жыл  бойы  территориялық  дауға  айналған  Джохор 
бұғазында орналасқан Педра Бранка (Пулау Путих) аралдары бойынша мәселе де реттеліп 
отыр.  Бұл  мәселе  1979  жылы  Малайзия  бұл  аралдардағы  өз  территориясын  3-12  мильге 
ұзартуына  байланысты  туындаған.  Екі  жақтың  келісімі  бойынша  аралдар  туралы  іс 
Халықаралық  соттың  қарауына  берілген.  2008  жылы  23  мамыр  күні  сот  Педра  Бранка 
аралдарын  Сингапур  территориясы  деп  таныды.  Малайзия  болса  жақын  орналасқан 
Миддл Рокс аралына өз суверенитетін бекітті.  
Индонезия және Сингапур арасында екі жақты қатынас та қарқынды дамып келеді. 
Бұл әсіресе сауда-экономикалық қатынастардың дамуынан көрінеді. Сингапур Индонезия 
экономикасына инвестициялаудың ауқымы бойынша бірінші орында тұр (3,9 млрд. АҚШ 
доллары).  2006  жылы  Индонезиялық  Батам,  Бинтам  және  Каримун  аралдарында  еркін 
экономикалық  аумақ  құрылды.  2006  жылы  25  маусымда  Сингапур  және  Индонезия 
арасында  аталған  аралдарды  дамыту  бойынша  экономикалық  ынтымақтастық  туралы 

 
39 
келісімге қол қойылған. 2006 жылы 23 тамызда Сингапур және Индонезияның бірлескен 
«Игл» әскери жаттығулары өтеді [6, 161]. 
Қытай  Халық  Республикасы  және  Сингапур  Республикасы  арасындағы  қарым  –
қатынастар қала-мемлекеттің демографиялық және географиялық жағдайына байланысты 
қалыптасқан. Сингапур тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін 1970 жылдарға дейін Пекин 
тәуелсіз  Сингапурды  мүлдем  мойындаудан  бас  тартқан.  Қытайдың  Бұқаралық  ақпарат 
көздерінде Сингапур «Малайзияның бөлігі ретінде» қарастырылып келді.  
Сингапур елінің үкімет басшысы Ли Куан Ю этникалық қытай болғанымен идеялық 
тұрғыда  ол  коммунизм  идеясына  қарсы  болды.  Осыған  байланысты  екі  ел  арасында 
толыққанды  байланыс  орнатылмады.  Ли  Куан  Ю  1976  жылы  ҚХР-ға  ресми  сапармен 
барып, Мао Цзедунмен кездеседі, сонымен қатар кейіннен Ли Куан Ю және Дэн Сяопин 
арасында да достық қарым-қатынастар орнатылған. Ли Куан Ю аймақтың тұрақтылығын 
сақтау мақсатында Қытаймен бейтарап саясат ұстанды. Екі ел арасындағы басшылардың 
бірнеше  ресми  сапарларына  (1978  жылы  Дэн  Сяо  Пиннің  сапары)  қарамастан  Қытай 
Халық  Республикасы  және  Сингапур  арасындағы  дипломатиялық  қатынастар  тек  1990 
жылы  ғана  орнатылды.  Тайвань  мәселесінде  Сингапур  Республикасы  «Біртұтас  Қытай 
қағидатын» ұстанады. 1971 жылы Сингапурдың БҰҰ тұрақты өкілі: «Бір ғана Қытай бар, 
және  Тайвань  Қытайдың  бөлігі  болып  табылады.  Тайвань  мәселесі  Қытайдың  ішкі 
мәселесі,  оны  тек  қытай  елі  және  Тайваньда  тұратын  халық  қана  шешеді»,  -  деп 
мәлімдеген болатын. 
1994  жылы  Қытай  және  Сингапур  бірлесе  отыра  Сучжоу  индустриалдық  паркін 
құрды. 2007 жылы екі мемлекет «Тяньцзинь – эко қала» қоршаған ортаны қорғау бойынша 
жобасында  бірлескен  іс-әрекеттерін  бастады.  Қытай  ұсынған  «Бір  белдеу  –  бір  жол» 
стратегиясы,  «Жібек  жолы  экономикалық  белдеуін»  және  «ХХІ  ғ.  теңіз  жібек  жолы» 
жобаларын қамтыған, іс-шаралар кешеніне Сингапур белсенді қатысуға мүдделі. 
2015 жылы 6-7 қараша аралықтарында  ҚХР Төрағасы Си Цзиньпиннің Сингапурге 
ресми  сапармен  баруы  екі  ел  арасындағы  сауда-экономикалық,  саяси  қарым-
қатынастардың дамуының жаңа бастамасы ретінде қарастыруға болады.  
Қазіргі таңда Сингапур халықаралық қауымдастықтың белсенді  мүшесіне айналып, 
экономикасы дамыған, саяси жүйесі меритократиялық қағидаттарға негізделген мемлекет 
атанып  отыр.  Халықаралық  қатынастардың  маңызды  саяси  оқиғалары  бойынша  өзіндік 
ұстанымы бар ел. 
Қазақстан Республикасы және Сингапур Республикасы арасындағы дипломатиялық 
қарым-қатынастар 1993 жылы 30 наурызда орнатылды. 2003 жылы қарашада Сингапурда 
ҚР Дипломатиялық миссиясы ашылып, 2006 жылы 11 желтоқсанда ол ҚР Елшілігі болып 
қайта  құрылды.  1991  жылы  жазда  Сингапурдың  министр-кураторы  Ли  Куан  Ю  Алматы 
қаласына бейресми іс-сапарымен келді. 1996 жылы 29-31 мамырда және 2003 жылғы 6-10 
қарашада ҚР Президенті Сингапур Респуликасына ресми іс-сапармен барды. 
Қазақстандық-сингапурлық  екі  жақты  қатынастар  мықты  келісімдік-құқықтық  база 
негізінде  құрылған.  Бүгінде  екі  жақ  Үкіметтері  арасында  ауа  арқылы  ақпарат  беру 
жөнінде келісім, Сауда және индустрия министрліктері арасындағы келісім - екі мемлекет 
арасындағы саяси қарым-қатынастарда оңтайлы көрініс табуда [7]. 
Жалпы,  мақаланы  қорытындылай  келе,  төмендегідей  тұжырымдар жасауға  болады: 
Сингапур  сыртқы  саясаты  конфуциялық  құндылықтарға  және  елді  біртұтас 
институционалдық-саяси орталықтандырылған билікке негізделген. Сингапур басшылары 
сыртқы  саясатында  реалистік  көзқарастарды,  яғни  күштінің  құқығын  тану  саясатын 
ұстанады.  Сонымен  қатар  географиялық  орналасу  жағдайына  байланысты  сыртқы 
саясатының негізгі элементі қорғаныстық ұстанымдар болып табылады.  
Сингапур  әлемнің  186  елімен  дипломатиялық  қатынас  орнатып,  БҰҰ,  Британ 
достастығы,  АСЕАН  және  Қосылмау  қозғалыстарының  белсенді  мүшесі.  Бұл  елдің 

 
40 
халықаралық  қатынастар  жүйесіне  толыққанды  мүше  болып,  белсенді  қатысушысына 
айналғанын көрсетеді. 
Көрші  мемлекеттермен  қарым-қатынасында  даулы  мәселелерді  бейбіт  жолмен 
шешіп, экономикалық жағынан тиімді  жобаларға басты назар аударады. Территориялық, 
этникалық  факторларға  байланысты  Сингапурдың  сыртқы  саясатындағы  маңызды 
орынды Индонезия және Малайзия елдері алады. 
 
 

жүктеу/скачать 2,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: