Еуразия гуманитарлық институтының хабаршысы тоқсандық журнал 2001 ж шыға бастаған 2015

 
190 
ӘОЖ 811(510=512.122) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ж.Т. Мамырханова 
Л.Н.  Гумилев  атындағы  Еуразия 
ұлттық университеті,  
PhD докторанты 
 
Қытайдағы қазақ 
көркем әдебиетінде 
диалектілердің 
қолданылуы 
(С. Жанболатовтың 
«Елжау Күнби» 
романының негізінде) 
 
Аннотация 
Бұл  мақалада  Қытайдағы  қазақ  көркем 
әдебиетінде,  нақтылай  айтқанда, 
С.Жанбола-
товтың  «Елжау  Күнби»  романындағы  диалект 
сөздер 
қарастырылған. Көркем мәтінде қолданыс 
тапқан 
диалектілік 
лексемалардың 
және 
диалектілік  тіркестерді  жинақтап,  саралай 
келгенде, автордың белгілі бір мақсатта қолдану 
ерекшеліктері  анықталады.  Көп  жағдайда  сол 
өңірдің  тұрмыс-тіршілігіне,  өмір  сүру  болмысы 
мен  кәсібіне  тән  сөйленіс  қатарына  әбден  сіңіп 
кеткен диалектілік сөздер кеңінен көрініс тапқан. 
Романда  диалектілер  арқылы  жалпы  халықтық 
сипатын анықтауға болады.  
Түйін  сөздер:  тіл,  диалект,  лексикалық 
ерекшеліктер,  көркем  әдебиет,  диалектизм, 
халық,  әдеби  тіл,  экстралингвистика,  жергілікті 
тіл, семантикалық ерекшеліктер. 
 
 
С.Жанболатовтың  «Елжау  Күнби»  рома-
нында ірі елбасы, қайраткер, үйсін Күнбиі Елжау 
Нәндібиұлын  бас  кейіпкер  ете  отырып,  осыдан 
XXI  ғасыр  бұрын  өмір  сүрген  ұлы  Үйсін 
мемлекетінің  Елжау  Күнби  билеген  тұсындағы 
саяси  тіршілігін,  әскери  және  қорғаныс  істерін, 
шаруашылық 
мәдениетін, 
тұрмыс-салтын 
суреттейді.  Сонымен  бірге  Үйсін  мемлекетінің 
ұзақ ғұмырында өзімен замандас, шығыстағы ірі 
ел  -  Хан  қағанатымен  тату  байланыс  орнатқан-
дығын 
нақты 
болмысымен 
сипаттайды. 
Шығарманың тарихи дерегі мен мағлұматы мол, 
тілі шұрайлы. 
Мақалада  романдағы  жазушының  диалек-
тілердің  пайдалануы  туралы  жазылған.  Қазіргі 
күнде  диалект  мәселесінің  маңызы  өте  зор. 
Өйткені  диалектизм  әдеби  тілдерде  көп 
қолданылады. 
Диалект  -  жергілікті  немесе  әлеуметтік 
негіздерде  бөлінген  ұжымдардағы  аралас-
құраластық 
жасау 
құралы 
ретіндегі 
тіл 
ерекшелігі.  Диалект  –  тілдің  тууы  мен  өмір 
сүруінің  аса  маңызды  формасы,  ол  шаруа, 
тұрмыстық  және  өндірістік  қарым-қатынастар 
жасауының  негізінде  пайда  болған  алғашқы 
ұлттық  тілдің  ерекше  белгісі.  Тілдің  әркелкі 
түрлері:  онда  әдеби  тіл  және  жергілікті  тіл 
ерекшеліктері  (диалектілер),  ауызекі  тіл  және 
арго    (толық    емес,    редуцирленген    –   сөздік  
 

 
191 
деңгейіне дейін қысқартылған тілдік жүйе) бар екендігі белгілі. 
Көркем  шығармаларда  диалектілік  ерекшеліктер  негізінен  кейіпкерлердің  тілінде 
қолданылады.  Сонымен  қатар,  кейде  автор  сөзінде  қолданылуы  да  орын  алып  отырады. 
Жазушылар  диалектілік  ерекшеліктерді  көбінесе  жергілікті  тұрғындарды  сипаттауда, 
халық  тұрмысын  шынайы  көрсету,  белгілі  бір  аймаққа  тән  материалдық  және  рухани 
мәдениет ерекшеліктерін беру үшін, халықтың болмысын, рухын шынайы түрде бейнелеу 
мақсатында қолданады. 
Жергілікті 
ерекшеліктердің 
көркем 
шығармада 
қолданылуының 
өзіндік 
ерекшеліктері  бар.  Экспрессивті  қызметі  автордың  жеке  өзі  таратып  отырған  хабардағы 
көріністермен байланысты, ендеше сөз өз тұлғасын білдіре алудың құралы ретінде қызмет 
етеді. Импрессивті қызмет сөйлеушінің жеткізгелі отырған хабарына қаратыла айтылады 
десек,  ол  сөйлеушінің  әсеріне  байланысты  адресат  хабардың  қандай  тілмен  жеткізілгені 
туралы  ақпаратты  алумен  қатар,  автордың  осы  хабарға  деген  эмоционалдық  жай-күйін 
біле  алады.  Бұл  қызмет  белгілі  бір  әрекеттерге  байланысты  адресаттың  көңіл-күйіне, 
сезіміне, талап-тілегіне ықпал жасай алады. 
Лексикалық  ерекшеліктер  өз  ішінен  бірнеше  топтарға  жіктеледі.  Атап  айтқанда: 
нақты  лексикалық  ерекшеліктер  –  әдеби  тілде  баламасы,  синонимі  бар  сөздер; 
семантикалық  ерекшеліктер  –  белгілі  бір  тұрғындардың  тілінде  жалпыхалықтық 
қолданыстан бөлек мағынасы бар сөздер; 
этнографиялық  ерекшеліктер  –  белгілі  бір  аймаққа  ғана  тән,  басқа  жерлерде 
қолданылмайтын  немесе  олардан  түбегейлі  ерекшеленетін  заттар  мен  құбылыстардың 
аттары. 
Этнографизмдердің  жалпыхалықтық  тілде  баламасы  болмайтындықтан,  оларды 
сипаттама түрінде ғана беруге болады; 
фразеологиялық ерекшеліктер – белгілі бір аймаққа ғана тән, сол жерде ғана түсінікті 
болатын тұрақты сөз тіркестері [1, 304 б.]. 
Кейіпкер  образын  жандандыра  түсу  тәсілдерінің  бірі  –  оның  тілінде  сол  өңірдің 
жергілікті  ерекшеліктерін  беру.  Әрбір  субъектінің  жасына,  қызметіне,  өмір  сүрген 
ортасына,  күнделікті  тіршілігіне  қарай  сөз  қолданысы  да  басқалардан  ерекшеленетіні 
белгілі.  Олай  болса,  жазушы  образ  сомдауда  осы  ерекшеліктерді  мүмкіндігінше  мол 
қамтуға тырысып, экстралингвистикалық факторларды ескеріледі. 
Жазушы тілін, сөз қолдану ерекшеліктерін сөз еткенде, ең алдымен, екі факті: 
а) белгілі бір сөздерді қолдануда автордың өзіндік позициясын, мақсатын түсіндіру; 
ә) автор бейнесінің ерекшеліктеріне мән беру. 
Сонымен қатар, кейде автор сөзінде диалектінің қолданылуы да орын алып отырады. 
Жазушылар  диалектілік  ерекшеліктерді  көбінесе  жергілікті  тұрғындарды  сипаттауда, 
халық  тұрмысын  шынайы  көрсету,  белгілі  бір  аймаққа  тән  материалдық  және  рухани 
мәдениет ерекшеліктерін беру үшін, халықтың болмысын, рухын шынайы түрде бейнелеу 
мақсатында  қолданады.  Ақын,  жазушылардың  қай-қайсысының  да  шығармасынан 
диалектілік ерекшеліктер кездеспей отырмайды. Өйткені, әр адам, әсіресе әрбір сөз шебері 
–  таза  әдеби  тілдің  ғана  емес,  сонымен  қатар  белгілі  дәрежеде,  белгілі  бір  аймаққа  тән 
диалектіні  де  сақтаушы.  Қазақ  әдебиетінде  де  диалект  сөздер  көркем  шығармаларда 
кеңінен қолданыс тауып келеді. Бір ғана мысал, Әбіш Кекілбай шығармаларында үй сөзі 
там,  жай,  бықынажай,  құжынажай,  майхана,  сәлемхана,  шатпа,  шошала,  сағанақ  теппе, 
сылама  т.б.  түрлері  кездеседі.  Дегенмен  сыншылар  тарабынан  диалектизмнің  көркем 
әдебиетке  енуіне  қатысты  сын  да  айтылып  келеді.  Жергілікті  ерекшеліктер  жалпы 
көпшілікке  бірдей  таныс  болмайтындықтан,  олардың  көркем  әдебиеттегі  қолданылуы 
орынсыз  десе,  енді  бір  топ  шығарманың  тақырыбына,  мазмұнына,  суреттелетін 
оқиғаларға,  автордың  мақсатына,  эстетикалық  идеалы  мен  шеберлігіне  байланысты 
қолданылуы орынды дейді. Мысалы, Мұхамеджан Қаратаев "Біздің әдеби тіліміз қазақтың 
халық  тілінен  туды.  Бір  алшақ  өңірдің  екінші  қияндағы  қазаққа  түсініксіз  сөздері  көп 

 
192 
болса  жүз  қаралы  ғана.  Мұны  диалект  деп  қараудың  өзі  күмәнды"  деп  диалектілер 
табиғатына  қатысты  мүлде  басқаша  ой  айтады.  Әдебиетші  Алма  Қыраубаева  да 
"шығармада жергілікті тіл ерекшеліктерінің қолданылуы белгілі бір аймақтың колоритін, 
шығарманың  шынайылығын  бере  алмайды.  Сонымен  қатар  әдеби  тілде  жергілікті 
ерекшеліктерді  шамадан  тыс  қолдану  да  шығарманың  тілін  шұбарландырып,  түсініксіз 
етеді". Осы тұрғыдан алғанда диалектолог-ғалым Ш.Сарыбаев: «Көркем әдебиет тіліндегі 
тіл элементтерінің бәрін бірдей әдеби тіл нұсқасы деп қарамау керек» - дей отырып, әдеби 
тілді диалектизм сөздерімен байытудың үш амал арқылы жүзеге асырылатынын көрсетеді: 
бірінші, әдеби тілде баламасы жоқ сөздерді қолдану арқылы; екінші, диалектілік вариант, 
дублет  сыңарларын  семантикалық  дифференциация  әдісімен  саралау  арқылы;  үшінші 
әдеби тілдегі синонимдік қатарларды жергілікті сөздермен молайту арқылы [4, 149 б.]. 
«Елжау  Күнби»  романында  да  көптеген  диалект  сөздер  кезедседі.  Кейбір  сөздер 
ханзу тілінен келегені көрінеді. Мысалы: 
Олардың  қолындағы  ұлықтары  да  азайды,  құттық  мәртебелері  де  төмендетілді. 
Бұл жердегі «құттық» дегеніміз өкімет, әкімшілік, әмер дегенді білдіреді [3, 10]. 
Мына киелі де ұлы барқтың тағанын шұқылайтын, астына су жіберетін, діңгегін 
кеміретін, тоқ етерін айтқанда, өзге соны амал-айлаларар арқылы уысымыздағы ұқыққа 
жармасуды жоспарлайтын, ертеден бастап сақтана жүру қажет болатын өзге күдікті 
тұстар  қалмады  ма?  Бұл  сөйлемдегі  «барқ»  сөзі  ғимарат  дегенді  білдіреді,  ал  «ұқық» 
құқық деген сөз [3, 15]. 
Бүгін  та  ата,  осы  ұлы  көл  білге  алып  Күнбиге,  шұғыл  ешкінші  келді.  «Көл  білге»- 
көп білетін, данышпан адамды айтады [3, 17].  
Бірақ,  бұл  төбені,  жайшылықта,  көктен  ұшқан,  құстан  қалса,  анау  аулаққа 
тұрғызылған каргудегі жуан да биік мұнарадағы жатқақтар мен тұрғақтар ғана көре 
алады.  «Каргу»  сөзі  қараулхана,  «жатқақ»  ол  түнгі  күзетші,  ал  «тұрғақ»  сөзі  күндізгі 
күзетші дегенді білдіреді [3, 18].  
Хас  Сақтардың  бергі  қара  шаңырақта  кіндігіміз,  бөд  өргінді  орда  жұртымыз, 
құтты мекеніміз... «Бөд» сөзі тақ, қағандық, орын дегені [3, 20]. 
Сыртқы шоң дарбазадағы екі кезекші түйіскен найзаларын ашқан.Бұл жерде «шоң 
дарбаза» үлкен қақпаны айтады [3, 22]. 
Ал мұндай өргіндік, ордалық билік басында жүрген ұлықтылық жұмыстағылар мен 
су-шер  қолбасыларынан  сырт,  тағы  бір  мәртебелі  де  ықпалы  топ  бар.  «Су-шер»  сөзі 
әскер, армия мағынасында айтылған [3, 22]. 
Олар  -  қам-бақсылар,  тегін-төрелер,  абыз-үлемдер,  жақсы-жайсаңдар,  ығай-
сығайлар  -  жалпы,  көкқасқалар.  «Абыз-үлемдер»  ғұлама,  ғалым,  оқымысты  адамдарды 
айтады [3, 27]. 
Ал,  қалған  өн  бойындағы  алтын,  меруерт,  маржан  әшекейлерінен  сырт,  құтай 
жіппен жүргізілген тамаша кестелері көздің жауын алады. Бұл жерде «құтай» сөзі жібек 
дегенді білдіреді [3, 30].  
Көркем әдебиет тілінде жергілікті ерекшеліктерді диалектизмдерді қолдану шеңбері, 
принциптері, әдістері – әлі де болса шешілмей келе жатқан талас мәселелерінің бірі. Қазақ 
тілі  диалектісінде  әдеби  тілдің  кәдесіне  жарайтын  оны  байытатын  элементтер  де, 
керісінше,  әдеби  тілді  шұбарлайтын,  оның  дамуына,  нормалануына  бір  қалыпқа  түсуіне 
кедергі  жасайтын  элементтер  де  бар.  Бұрын  белгілі  бір  аймақ  шеңберінде  ғана 
қолданылып, кейін жазушының жиі- жиі қолдануы арқасында, олардың сөз уағыздаудағы 
игі еңбектерінің нәтиждесінде тар шеңберден шығып, әдебеи деңгейіне дейін көтерілген. 
Жалпыхалықтық  қолданыс  дәрежесіне  жеткен  сияқты  сөздеріміз  аз  емес.  Қазақ  тілі 
диалектілерінде  әдеби  тіл  кәдесіне  жарайтын,  сөздік  қорымыздың  баюына  қажетті  бау-
бақша,  мақта,  зергерлік,  аңшылық,  құсбегілік,  тағы  басқа  толып  жатқан  шаруашылық 
түрлеріне  байланысты  сөздер  аз  емес.  Көркем  мәтінде  қолданыс  тапқан  диалектілік 
лексемалардың  және  диалектілік  тіркестерді  жинақтап,  саралай  келгенде,  автордың 

 
193 
белгілі  бір  мақсатта  қолдану  ерекшеліктері  анықталады.  Көп  жағдайда  сол  өңірдің 
тұрмыс-тіршілігіне,  өмір  сүру  болмысы  мен  кәсібіне  тән  сөйленіс  қатарына  әбден  сіңіп 
кеткен  диалектілік  сөздер  кеңінен  көрініс  тапқан.  Сонымен,  көркем  мәтіндегі  жергілікті 
тіл  ерешеліктерін  зерттеу  арқылы  әдеби  тіл  мен  диалектизмдердің  ара  жігін, 
диалектизмдердің  әдеби  тілге  ауысу  қағидаларын,  диалектілер  қатарында  жүрген 
этнографизмдердің  жалпы халықтық  сипатын  анықтауға  болады.  Жазушы  кейіпкер тілін 
даралау арқылы оның түсінік түйсігін аша түсіп, бітім-болмысын айқын көрсетуді мақсат 
тұтады. Әр кейіпкердің іс әрекетіне орай сөйлеген сөзі де олардың бір бірінен өзгешелеп 
тұрады. Жазушы өзге стильдік элементтерді дайын күйінде көшіре салмайды, сондықтан 
бөгде стильдік элементтер негізгі қызметінде жұмсалмай, эстетикалық мәнге ие болғанда 
көркем  тіл  кестесіне  лайық  түрге  енеді.  Көркем  әдебиет  стилінің  ерекшелігіне  бағынып, 
жазушы  идеясына  тәуелді  болады.  Диалектизмдер  көбінесе  стильдік  мақсатта,  яғни 
кейіпкердің  табиғи  бітім-болмысын  айқын  көрсету  үшін  қолданылады.  Демек,  көркем 
мәтіндердегі  диалектизмдердің  ұтымды  қолданылуы,  мақсатты  жұмсалуы  сөздік 
қорымыздағы  кейбір  сөздердің  мағыналарын  толықтырып,  мағыналық  өрісін  кеңейтуге, 
кірме  сөздердің  баламасын  беруге  едәуір  септігін  тигізетіні  сөзсіз.  Көркем  мәтінде 
қолданылатын  диалект  сөздердің  мән-мағынасын  ашып,  қолданымдық  аясын  зерттеп, 
стильдік  қызметін  анықтау  жұмысы  орынсыз  қолданылған  жергілікті  тіл  ерекшеліктері 
мен әдеби тіл қатарына енуге бейім тұрған диалектизмдерді айқындауға мүмкіндік береді 
[2, 44]. 
Ақын-жазушылардың  тілі  арқылы  сөздік  қорымызды  кеңейтеміз.  Олардың 
индивидуальді-авторлық  сөз  тудыру  негізінде  қалыптасқан  атауыштық  сөздер  мен 
ұмытылып  бара  жатқан  көне  этнографизмдерді  жаңғыртуы  арқылы  және  де  кейбір 
естілмей  жүрген  заттық  мәдени  диалектизмдері  қайта  дүниеге  әкелуі  арқылы  сөздік 
қордың шеңбері ұлғая түседі. 
 
 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1
 
Қайдар Ә. Қазақ тілінің өзекті мәселелері. – Алматы: «Ана тілі», 1998. – 304 б.  
2
 
Қалиев Ғ., Сарыбаев Ш. Қазақ диалектологиясы. - Алматы, 1991. – 199 б. 
3
 
Жанболатов  С.  «Елжау  Күнби»  романы.  -  Алматы:  Дүниежүзі  қазақтарының 
қауымдастығы, 2000. – 520 б. 
4
 
Сарыбаев  Ш.  Көркем  әдебиет  тіліндегі  жергілікті  ерекшеліктер  //  Жазушы  және  сөз 
мәдениеті. - Алматы, 1983. – 149 б. 
 
 
 
РЕЗЮМЕ  
 
В  данной  статье  рассмотрена  проблема  диалекта  в  художественной  литературе  казахов  в 
Китае  на  материале  романа  С.  Жанболатова 
«Елжау  Күнби».  Применяя  диалектные  слова  в 
романе, писатель показывает быт, реалии жизни, деятельность казахов в Китае, также описывает 
характер народа.
 
 
RESUME 
 
In this article the problem of a dialect in the Kazakh fiction literature in China on the novel of S. 
Zhanbolatove “Yelzhan Kunby” is considered. Using dialected words in the novel the author shows the 
household, life realities, activities of the Kazakhs in China and describes the character of the people.  

 
194 
УДК 82-2 (574) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
А.У. Ильясова 
Евразийский гуманитарный 
институт, магистр 
 
Неологизмы  
в современном 
английском языке 
 
Аннотация 
В 
статье 
рассматриваются 
понятие 
«неологизм»,  его  признаки  и  способы  создания. 
Автор  описывает  процесс  закрепления  слов  в 
словарном составе языка. С учетом способа создания 
выделены 
фонологические 
неологизмы, 
заимствования  и  морфологические  неологизмы, 
образованные 
путем 
аффиксации, 
конверсии, 
словосложения и сокращения. 
Ключевые слова: неологизм, новое слово, язык, 
словарный  состав,  социализация,  лексикализация, 
способ создания, типы неологизмов. 
 
 
Неологизмы  (греч.  –  neos  –  новый  и  logos  – 
слово)  -  это  новые  слова,  появляющиеся  в  языке  в 
результате различных изменений в жизни общества, 
в  области  культуры,  науки  и  искусства.  Словарный 
состав  -  наиболее  проницаемая,  изменчивая  и 
подвижная  сторона языка, которая непосредственно 
реагирует  на  то,  что  происходит  в  мире  реалий,  в 
ней  отражаются  наши  представления  о  различных 
явлениях  внеязыковой  деятельности.  Характерной 
особенностью  словаря  является  его  способность 
бесконечно разрастаться за счет новых слов и новых 
значений,  которые  образуются  различными  путями 
[1].  
Появление 
неологизмов 
есть 
прямое 
свидетельство 
жизнеспособности 
языка, 
его 
стремления  выразить  все  богатство  человеческих 
знаний и прогресса цивилизации. 
По  данным  Калифорнийской  организации 
Global  Language  Monitor,  целью  которой  является 
фиксация  новых  слов  в  английском  языке,  в 
словарном  составе  современного  мирового  языка 
новое  слово  появляется  каждые  98  минут. 
Словарный  состав  английского  языка,  таким 
образом,  способен  увеличиваться  на  тысячи  и  даже 
десятки тысяч слов в год [2]. 
От 
традиционных 
канонических 
слов 
неологизмы  отличаются  особыми  связями  со 
временем,  которые  фиксируются  коллективным 
сознанием.  Новыми  словами  лексикологи  и 
лексикографы 
считают 
единицы, 
которые 
появляются  в  языке  позднее  какого-то  временного 
предела,  полагаемого  за  исходный.  Так,  некоторые 
исследователи  считают  таким  пределом  конец 
второй 
мировой 
войны. 
Другие 
связывают 
появление    новых     слов    с    освоением    космоса 

 
195 
и  определяют  границу  1957  года  –  годом  запуска  первого  спутника.  Таким  образом, 
критерий неологизма, с одной стороны, произволен, с другой – объективен [3]. 
Слово  является  неологизмом  очень  непродолжительное  время.  Как  только  слово 
начинает  активно  употребляться,  оно  теряет  признак  новизны  и  становится 
общеупотребительным.  
Важным  вопросом  является  вопрос  о  том,  как  создается  новое  слово.  Процесс 
закрепления  слова  в  словарном  составе  языка  охватывает  несколько  стадий.  Человек 
создающий  новое  слово  (originator)  стремится  к  индивидуализации  и  оригинальности. 
Затем  слово  проходит  несколько  стадий  социализации  (принятие  его  в  обществе)  и 
лексикализации (закрепление в языковой системе). Слово воспринимается посредниками 
(purveyors),  которые  распространяют  его  среди  масс.  Это,  как  правило,  преподаватели 
университетов, школьные учителя, репортеры, работники средств массовой информации. 
Слово фиксируется в периодической печати. Очередная стадия социализации  – принятие 
слова широкими массами носителей языка. Далее идет процесс лексикализации, а затем – 
приобретение  навыков  адекватного  употребления  нового  слова,  то  есть  приобретение 
коммуникативно-прагматической компетенции носителями языка. 
Процессы  социализации  слова  и  его  лексикализации  происходят  через 
взаимодействие  посредников  (например:  учителей,  репортеров,  актеров,  через  средства 
массовой информации и т.д. и т.п.). 
Единицей  эволюции  языка,  как  известно,  является  изменение  номинации,  т.е. 
соотношения между означаемым и означающим. По мнению В.Г. Гака, возможны четыре 
элементарных  изменения  в  процессе  наименования:  использование  данного  языка  для 
обозначения  нового  объекта,  введение  нового  знака  для  обозначения  объекта,  уже 
имеющего  название  в  языке,  введение  нового  знака  с  новым  обозначаемым  и,  наконец, 
неупотребление  знака  в  связи  с  дезактуализацией  обозначаемого  [4].  Иначе  говоря, 
неологизм есть новое слово (устойчивое  сочетание слов), новое либо по форме, либо по 
содержанию (и по форме, и по содержанию). Исходя из этого, в вокабуляре неологизмов 
можно выделить: 
1) собственно неологизмы (новизна формы сочетается с новизной содержания): bio-
computer компьютер, имитирующий нервную систему живых организмов; 
2)  трансноминации,  сочетающие  новизну  формы  слова  со  значением,  уже 
передававшимся ранее другой формой: burned-out выжатый, усталый ; 
3)  семантические  инновации,  или  переосмысления  (новое  значение  обозначается 
формой, уже имевшейся в языке): bread – деньги, drag – скучища [5]. 
С  учетом  способа  создания  неологизмы  подразделяются  на:  1)  фонологические,  2) 
заимствования,  3)  семантические,  4)  синтаксические,  создаваемые  путем  комбинации 
существующих 
в 
языке 
знаков 
(словообразование, 
словосочетание). 
Будет 
целесообразным расчленить 4 тип неологизмов на морфологические (словообразование) и 
фразеологические (словосочетания). 
Рассмотрим подробнее каждый из типов неологизмов. 
I.  Фонологические  неологизмы  образуются  из  сочетаний  звуков,  часто  из 
звукоподражательных  междометий.  Глагол  to clapter  (апплодировать)  является 
звукоподражанием хлопков в ладоши.  
К данной группе также можно отнести новые слова, образованные  от  междометий: 
zizz  (британский  сленг)  короткий  сон  (имитация  звуков,  издаваемых  спящим  человеком, 
часто передается в комиксах при помощи трех букв zzz), yech [jek] или yuck (ограничено в 
употреблении  американским  сленгом)  –  междометие,  выражающее  сильное  отвращение 
(от  данного  междометия  образовалось  прилагательное  yucky  /  yukky  отвратительный, 
употребляемое преимущественно детьми и подростками). 

 
196 
Данные неологизмы обладают самой высокой степенью коннотации новизны и могут 
быть  отнесены  к  «сильным  неологизмам».  Высокая  степень  их  новизны  объясняется 
необычностью и свежестью их формы. 
II.  К  сильным  неологизмам  можно  отнести  и  заимствования,  которые  отличаются 
фонетической дистрибуцией, не характерной для английского языка, а также нетипичным 
морфологическим членением и отсутствием мотивации. Несмотря на то, что в настоящее 
время английский язык превратился из языка-реципиента в язык-донор, его лексический 
состав  всё  ещё  продолжает  расширяться  за  счёт  заимствований  из  различных  языков: 
dacha  (дача),  glastnost  (гласность),  to  knout  (бить  кнутом),  cinematheque,  anti-roman  (из 
франц.); yatollah (из арабского).  
III.  В  меньшей  степени  неологичны  морфологические  неологизмы,  создаваемые  по 
образцам,  существующим  в  языковой  системе,  и  из  морфем,  наличествующих  в  данной 
системе.  Речь  идет  о  словообразовании,  о  таких  регулярных  словообразовательных 
процессах, как аффиксация, конверсия, словосложение, и о менее регулярных, таких, как 
сокращение, лексикализация и т.д.  
Аффиксальные  неологизмы  образуются  в  рамках  английского  словообразования. 
При  этом  многие  уже  существовавшие  ранее  суффиксы  принимают  новые  значения  [6]. 
Например: 
-able: googlable (то, что можно найти в поисковых системах);  
 -holic: bookoholic (человек, одержимый книгами),
 
coffeholic (человек, одержимый кофе); 
-iac: braniac (асоциальный умник); 
-ian:  facebookian  (пользователь  социальной  сети  Facebook),
 
-ic:  villagistic  (относящийся  к 
деревне), yawnogenic (клонящий в сон); 
-ism: lookism (предвзятое отношение к человеку из-за его внешнего вида);  
-ization: dollarization (долларизация); 
-land: adland (рекламное дело); 
-ology:  boomerology  (наука,  изучающая  родившихся  в  период  беби-бума),  peopleology 
(наука, изучающая людей); 
Префиксы тоже активно участвуют в словообразовании. К самым распространённым 
можно отнести: 
cyber-:
 
cybercrime (интернет-преступление), cyberfraud(мошенничество в Интернете); 
de-:
 
to defriend (удалить кого-либо из списка друзей в социальных сетях); 
dis-:
 
dispatriatism (отсутствие патриотизма); 
mis-: to mistext (отправить сообщение по ошибке другому человеку); 
non-: nonversation (бесмысленный разговор); 
Словосложение  также  играет  значительную  роль  в  образовании  неологизмов. 
Особенностью  данного  вида  новообразований  является  то,  что  складываются  не  основы 
слов,  а  слова  целиком.  Наиболее  общепринятые  модели  словосложения:  N+N→N  и 
Adj+N→N. 
baby-boomer – ребенок, родившийся во время послевоенного демографического взрыва; 
bedgasm (чувство счастья, которое человек испытывает, когда ложится в кровать после 
трудного дня); 
earworm (песня, которая постоянно вертится в голове); 
frenemy (поддержание дружеских отношений с человеком, к которому испытывается 
неприязнь – a friend + an enemy); 
hocho (горячий шоколад — hot + chocolate); 
mouse potato (человек, который проводит много времени за компьютером); 
sinlaws (родители гражданской жены или мужа); 
spyware (программное обеспечение, следящее за действиями пользователей компьютера). 
Не менее популярна и модель Part.II + Adv. → A 
burned-out (усталый, выжатый); 

 
197 
spaced-out (находящийся под влиянием наркотиков); 
switched-off (отключенный, ничего не чувствующий); 
tapped-out (безденежный); 
turned-on (взволнованный). 
Конвертированные неологизмы 
Конверсия  как  способ  создания  новых  слов  путем  деривации  значительно  снизила 
свою  активность  и  уступает  всем  другим  видам  словообразования.  Основной  моделью 
продолжает оставаться N → V: 
to amazon (совершать покупки на сайте Amazon.com); 
to soft-dock (стыковать орбитальные станции без посредства механических приемов); 
to version (создавать новую версию чего-либо). 
Сокращения 
Среди нерегулярных способов образования морфологических неологизмов наиболее 
продуктивными  в  последние  десятилетия  являются  сокращения,  которые  отражают 
тенденцию к рационализации языка, к экономии языковых усилий:  
anchor 
< 
anchorman 
–  обозреватель  новостей,  координирующий  теле-  или 
радиопрограммы;  
litcrit < literary criticism (британский вариант); 
MTV (Music Television канал кабельного телевидения, передающий рок-музыку); 
I.V. (intravenous) – внутривенно; 
SALT  (Strategic  Arms  Limitation  Talks)  –  переговоры  по  ограничению  стратегического 
оружия; 
LBD (маленькое чёрное платье – Little black dress); 
MMORPG (массовая многопользовательская ролевая онлайн-игра); 
OTP (по телефону – on the phone); 
PC (персональный компьютер – personal computer) 
srsly (серьезно – seriously). 
Словарный  состав  английского  языка  есть  продукт  всей  предшествующей  истории 
этого языка и вместе с тем это живая история говорящего на этом языке народа, так как в 
словарном составе отражаются происходящие в данном обществе события, возникающие 
явления, связи с другими народами. Вильгельм фон Гумбольдт писал: «Язык народа есть 
его  дух,  и  дух  народа  есть  его  язык,  и  трудно  представить  себе  что-то  более 
тождественное» [7]. 
Таким  образом,  на  формирование  состава  английской  лексики  оказывает  большое 
влияние появление новых слов или неологизмов, которые появляются в связи с развитием 
новых  технологий  в  разных  сферах  деятельности  человека  заимствованиями  из  других 
языков и другими способами. 
 
 

жүктеу/скачать 2,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: