F-элементтер

Қазақстан Республикасының Ғылым жəне Білім Министрлігі 
Қазақ Ұлттық Қыздар Педагогикалық Университеті 
 
Сөж 
Тақырыбы: Аралық бақылау

(f-элементтер)
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
Орындаған:Байжанқызы Аяжан
Қабылдаған:
Азимбаева Гүлбайра
 
Алматы-2022ж
 

Жоспары:
1) Лантаноидтар
2) Лантаноидтардың қасиеттері
3) Актиноидтер
4) Актиноидтердің қасиеттерi
5) Қорытынды
6) Пайдаланылған әдебиеттер тізім
Д.И.Менделеев жасаған период жүйесінде 28 f-элемент
бар. Деңгейде 6s1 электрон болуы тиіс. Алайда мұндай
заңдылық тек гадолиний мен лютеций элементі үшін
ғана сақталады да қалғаны лантаноидтардың
5d1электроны 4f-орбитальға орналасқан. Лантаноидтар
сыртқы екі электрондық деңгейі бірдей болғандықтан
бір-біріне физикалық және химиялық қасиеті жағынан
өте жақын. Оларды сирек жер металдары деп те
атайды. Лантаноидтар химиялық реакцияға түскен
кезде сыртқы екі s-электронымен қатар бір 4f-
электроны байланыс түзуге қатынасады. Сөйтіп, олар
көбінесе, +3 тотығу дәрежесін көрсетеді.
Жетiншi периодта до номерге дейiн 14f - элемент
орналасқан. Ол элементтер актиний элементiнен соң
және соған ұқсас болғандықтан, оларды актоноидтар
дейді. Актиноидтар 5f-орбитальдары электронга
толады. Алайда 99-103-элементтердiң электрондык
конфигурациясы накты әлі анықталған жоқ.
Актиноидтер, лантаноидтер сиякты косылыстарында +3
тотығу дәрежесiн, кей мүшелері,сонымен катар, +2-ден
+7-ге дейiн тотығу дәрежесiн де көрсетеді.
Барлык f - элементтер таза металдар, актиноидтардың
лантаноидтарға қарағанда металдык касиетi күштi.
Олар жаксы тотықсыздандырғыштар, парамагнитті

қасиеті бар. Лантаноидтар Лантаноидтар табиғатта өте
сирек кездеседі. Олардың жер бетiндегi жалпы
мөлшерi салмағы бойынша 0,004%. Барлығының
тұрақты изотоптары бар. Көптеген изотоптары уранды
ыдырату аркылы атомдык реакторды алады.
Лантаноидтар бiр-бiрiне өте ұқсас болғандықтан
оларды бөлу ете киын. Бұл электрондық бұлттар
құрылысының ұксастыгымен түсiндiрiледi. "Итрийлі
жердi" 1794 ж. Фин химигі Ю.Гадолин (1760 - 1852)
минералдар құрамынан тауып, гадолинит деп атады.
1803 ж. М.Клапрот (1743-1817) және Й.Я. Берцелиус
(1779 - 1848) жана "церийлi жердi" аныктады.
Лантаноидтар бар кендi алдымен азот немесе күкірт
кышкылымен өндеп, содан сон оны ионалмастырғыш
хроматография, фракциялык кристалдау әдістерін
қолданып жеке тұздарын беледi. Таза металдарын
олардын хлоридтерi мен сiлтiлiк металл хлоридiнiң
балкымасын электролиздеп алады.
Барлық лантаноидтар күмістей аппак, киын балкитын,
ауыр металдар. Лантаноидтардың рет номерi өскен
сайын европий мен иттербийдiн атомдык радиустары
бiрден артады, ал басқаларiнiкi бiртiндеп кемиді. Бұл
құбылысты лантаноидтык сыгымдалу дейді. Химиялык
реакция лантаноидтар ете куштi тотықсыздандырғыш
болып табылады. Бұл қасиетi церий элементінен
лютецийге карай кемиді.
Лантаноидтар ауада қыздырғанда оксидтер Э2О3
түзеді:
4Э+302=2Э203

Лантаноидтер оксидтері Э203 негіздік қасиет
көрсетеді. Олар қышқылдармен әрекеттеседі, суда еріп
гидроксидтер Э(ОН)3 түзеді. Лантаноидтар
қыздырғанда сумен әрекеттесіп те гидроксидтер түзе
алады.